کیست که نشنیده باشد آوازه دیار نصف جهان را؛ سرزمینی کهن که هرگوشه اش گنجی پنهان در خود نهفته دارد و شهرت میدان نقش جهانش بر زبان هر گردشگری که از اصفهان گذر کرده، جاری است.
میدان امام اصفهان که با رود درو قرار دادن مساجد، بازار و قصر کنایه ای زیبا از تلفیق دنیا و معنویت و اعتدال در زندگی را در خود نهفته دارد تنها به آبی فیروزه ای مساجد، و زیبایی کاخ عالی قاپو تمام نمی شود بلکه علاوه بر زیبایی هایی که در دل بازار اصفهان و در کاروانسراهای قدیمی آن نهفته است، هر روز مکانی جدید در آن بازسازی و آماده بهره برداری می شود؛ از شربت خانه ورودی بازار قیصریه گرفته تا عصارخانه ای که از آسیب روزگار درامان مانده است؛ عصارخانه شاهی.
عصاری به معنای عصاره گیری و فشردن و افشره کردن و عصارخانه جایی است که روغن در آن تهیه می شده است؛ این صنعت در دوران صفویان، همچون دیگر صنایع و هنرها رونق چشمگیری داشته است؛ نکته جالب اینکه از تفاله دانه های روغنی باقی مانده در این عصارخانه به عنوان کود استفاده می‌شده که بویی بسیار خوش نیز داشته است و اگر امروز با خرید بخشهای تخریبی این عصرخانه، کارکردهای قدیمی آن احیا شود می توان از این تفاله ها به جای کمپوست هایی که بوی نامطبوع آن در طول سال مشام شهروندان را آزار می دهد استفاده کرد.
درواقع عصارخانه شاهی از معدود عصارخانه هایی است که در گذر زمان از گزند حوادث ناگوار تاحدودی سالم باقی مانده است اما به دلیل تخریب شدن بخشهایی همچون گرمخانه کارکرد قدیم خود را ندارد و نیازمند توجه شهرداری است.
در این ارتباط محمد عیدی مسئول عصارخانه شاهی، اظهار داشت: عصارخانه شاهی قدمتی معادل بازار قیصریه داشته است و گرچه این مکان متعلق به دوران صفوی و ایام حکمرانی شاه عباس اول است اما زمان دقیق ساخت آن به شکل دقیق مشخص نیست.
وی با بیان اینکه عصارخانه داری از صنایع شهر ما در دوران گذشته بود و کارکردهای مختلفی نیز دارد، تاکید کرد: عصارخانه داری هم بعد معیشتی و هم مصارفی و بخش های فلاحت و کشاورزی را درگیر می کند و به نوعی هم دارای مصرف دامداری بوده و هم با نیازهای روزمره مردم ارتباط وسیع داشته است و به همین دلیل شاهان بسیار بر روند کار عصرخانه داران و کارخانه های عصاری حساس بودند.
مسئول عصارخانه شاهی تاکید کرد: شاردن در سفر خود به اصفهان این شهر را برتر از قسطنطنیه می داند و معتقد است شبهای آن به دلیل روشنایی زیاد بسیار زیباست که این روشنایی حاصل روغن عصارخانه های فراوان در شهر اصفهان بود.
وی با توضیح در ارتباط با کار عصارخانه ها بیان داشت: عصارخانه ها افشره دانه های روغنی گیاهی همچون بیدانجیر، کیکوج، برزک، سیاه دانه، کنجد و خشخاش را می گرفتند و به روغن تبدیل می کردند که محصول مورد نظر دارای مصارف صنعتی برای روشنایی خانه ها، روغن مالی حیوانات برای درامان بودن از بیماری اسب و شتر و دام و مصرف خوراکی یا بهداشتی داشت.
عیدی ابراز داشت: تفاله روغن‌هایی که گرفته می شد عمدتا به عنوان کود مصرف کشاورزی نیز داشت و علاوه بر بوی خوش در رشد باغات میوه بسیار موثر بود.
وی با بیان اینکه هم اکنون نیز درشهرنجف آباد محصولات عصاری برای کشاورزان بسیار خواهان دارد، خاطرنشان کرد: در شهر نجف آباد هنوز عصارخانه هایی هستند که به شیوه سنتی کار می کند و در کاشان نیز عصارخانه ها برای نرم کردم ادویه و خرد کردن حنا وجود دارد.
مسئول عصارخانه شاهی با انتقاد از اینکه امروزه عصارخانه داری با وجود کارکردهای فراوان در زندگی مهجور مانده است، گفت: به طور مثال برخی عصارخانه های استان اصفهان کمتر مورد توجه قرار گرفته است و رو به ویرانی می رود.
وی اضافه کرد: مساحت عصارخانه شاهی در بازار ۱۸۰۰ مترمربع بوده است که هم اکنون ۳۸۴ مترمربع ان باقی مانده است و در محل باراندازعصارخانه هم اکنون پاساژ طلافروشان قرار دارد و درب اصلی عصرخانه نیز در ملک شخصی در قالب مغازه در بازار قرار گرفته است.
عیدی ابراز داشت: هم اکنون درب کوچک عصارخانه در وسط پاساژ طلافروشان قرار دارد که به نوعی کور شده است چراکه گردشگران نمی توانند به راحتی آن را پیدا کنند و حتی اهالی بازار نیز تا مدتی پیش اطلاعات چندانی در این ارتباط نداشتند.
وی اضافه کرد: در سال ۱۳۸۱ سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اقدام به بازسازی این بازار کرد و اکنون و به عنوان موزه عصارخانه شاهی و مرکز مطالعات و فرهنگ عامه اصفهان فعالیت دارد.
مسئول عصارخانه شاهی تاکید کرد: تمام تلاش ما این است که این گنجینه نهفته بازار قیصریه و گم شده در هیاهوی مدرن با خریداری بخشهای دیگر به شکل اصلی خود در بیاید و هویت تاریخی ان بازآفرینی شود مگرنه مانند مرواریدی است که در داخل صدف ناشناخته خواهد ماند و خریداری این بخش ها نیازمند همت شهرداری است.
نظر شما