الیزا ذوالقدر: این روزها از در و دیوار و زمین و آسمان آگهی می‌بارد؛ اینکه چند درصد از این تبلیغات «راستگو» هستند و به آنچه گفته‌اند پایبندند و چند درصد از آنها هدفی جز جلب توجه مخاطب ندارند، موضوعی است که بارها در مورد آن بحث شده و البته به نتیجه نرسیده است. نبود قانونی جامع جهت ساماندهی تبلیغات در رسانه‌ها این سردرگمی را افزایش داده است و از سوی دیگر، باعث ورود و اظهار نظر افراد غیر مسئول در این زمینه شده است. آخرین نمونه‌اش اظهار نظر یکی از مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر در مورد آگهی‌های ترک اعتیاد در مطبوعات است.
مدیرکل درمان و بازپروری ستاد مبارزه با مواد مخدر هفته گذشته از ممنوع شدن چاپ آگهی‌های غیرمجاز و تبلیغات دروغین ترک اعتیاد در روزنامه‌ها خبر داد و تأکید کرد: بر اساس توافق ستاد مبارزه با مواد مخدر و سازمان‌های نظام پزشکی و تبلیغات اسلامی، روزنامه‌های کثیرالانتشار کشور دیگر اجازه چاپ این آگهی‌ها و تبلیغات غیرمجاز را ندارند. سعید صفاتیان در گفت‌وگو با ایسنا، توضیح داد که از این پس، چاپ تبلیغات ترک اعتیاد از سوی روزنامه‌ها، تنها با دریافت تأیید رسمی سازمان نظام پزشکی مجاز خواهد بود.
صفاتیان در ادامه یادآور شده بود که تخلف روزنامه‌ها درباره چاپ و انتشار تبلیغات غیرمجاز ترک اعتیاد، مورد پیگرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار خواهد گرفت.
استدلال درست، نتیجه‌گیری نادرست
ترک تضمینی فوق سریع اعتیاد در کمتر از یک ماه، یک هفته یا حتی چند ساعت، ارسال رایگان دارو به محل سکونت در تهران یا شهرستان، ارسال پزشک به خانه، ترک اعتیاد با تعویض خون، درمان اعتیاد با محلول‌ها، قرص‌ها و کپسول‌های صرفاً گیاهی و غیره، از مصادیق تبلیغات کذب اعتیاد است و در این زمینه همه توافق دارند. دکتر صفاتیان هم بر این نکته تأکید کرده و گفته است: در این تبلیغات که عمدتاً هزینه درمان در ابتدا از مشتری دریافت می‌شود، تنها سودجویی مدنظر است، زیرا هیچ یک از این نوع درمان‌ها کارآمدی ندارد.
او خاطرنشان کرده که چاپ این تبلیغات دروغین و غیرمجاز تنها زمینه گرایش به مصرف مواد مخدر را فراهم می‌کند، زیرا افراد به غلط تصور می‌کنند که قادرند پس از چند ساعت اعتیاد خود را ترک کنند و تجربه مصرف مواد، ضرر چندانی به آنها وارد نمی‌کند، به مصرف مواد مخدر روی می‌آورند، درحالی که این‌گونه نیست و درمان اعتیاد برخلاف ابتلا به آن، بسیار زمان‌بر است.
با اینکه همه این استدلال‌ها درست به نظر می‌رسد اما آیا دیواری کوتاه‌تر از دیوار مطبوعات پیدا نمی‌شود؟ آیا به جای برخورد با مراکزی که این آگهی را چاپ می‌کنند باید به مطبوعات هشدار داد که از انتشار این آگهی‌ها خودداری کنند؟ آن هم در شرایطی که مطبوعات ایران با بحران اقتصادی مواجه‌اند و آگهی، تنها منبع درآمد آنها و درواقع تنها شریان حیاتی آنها به شمار می‌آید.
البته این اظهارات چندان جدید نیست و نظام پزشکی نیز از مطبوعات می‌خواهد برای چاپ آگهی‌های پزشکی از نظام پزشکی مجوز داشته باشند.
عوارض نبود آیین‌نامه تبلیغات در نشریات
دکتر محمود دهقان عضو هیأت علمی دانشکده صدا و سیما در گفتگو با «خبر» به این موضوع اشاره کرده که در تبلیغات باید بحث اغوا و تبلیغ از هم تفکیک شود. او اما معتقد است: ما قانون تبلیغاتی مشخصی نداریم که به این موضوع بپردازند و آنچه هست صرفاً برخی مصوبات و آیین نامه‌های داخلی کمیسیون‌های ارشاد است. وی اغوا را بزرگنمایی و بیان چیزی که وجود ندارد می‌داند و می‌افزاید: وقتی قانون مدون و مشخصی وجود نداشته باشد می‌توان هر برداشتی از تبلیغات داشت.
دهقان به ایجاد برخی محدودیت‌های خبری در دوران جنگ در همه کشورها اشاره می‌کند و معتقد است: کشور ما هم در حال حاضر در حال جنگ با مواد مخدر است و اعتیاد تبدیل به یک بحران اجتماعی در جامعه شده است، بنابراین روزنامه‌ها هم نمی توانند نسبت به این مسأله بی‌تفاوت باشند. وی ادامه می‌دهد: زمانی آگهی بعد تجاری دارد و برای اعلام ویژگی‌های یک کالاست و زمانی عملی متقلبانه است و ممکن است از آن سوء استفاده‌هایی بشود. به طور مثال کسی نمی‌تواند برای پیدا کردن چاقوکش‌ها آگهی بدهد هرچند در ظاهر این کار تجاری هم باشد.
این استاد دانشگاه در عین حال به این موضوع اشاره می‌کند که در وهله اول مسئولان باید با مراکز سفارش‌دهنده آگهی‌های فریبکارانه و اغواکننده برخورد کنند و می‌گوید: تا زمانی که قانونی درباره تبلیغات وجود نداشته باشد نمی توان اقدامی اساسی در جهت بسامان کردن آگهی‌ها انجام داد.
اما دکتر احمد توکلی نظر دیگری دارد. این استاد دانشگاه اگرچه معتقد است مطبوعات نمی‌توانند درباره درستی یا نادرستی یک آگهی تحقیق کنند اما می‌گوید: شرایط بد اقتصادی مطبوعات نمی‌تواند دلیلی بر این باشد که آنها بتوانند هر آگهی‌ای را منتشر کنند که در جامعه تولید اشکال کند. وی معتقد است ایرادی که به چاپ اگهی‌های ترک سریع اعتیاد و آگهی‌هایی از این قبیل گرفته شده، وارد است زیرا مردم وقتی مطلبی را به صورت خبر یا آگهی در نشریه‌ای می‌بینند به آن اعتماد می‌کنند و نباید گروهی سود‌جو از این اعتماد بهره‌برداری کنند.
توکلی در عین حال بر این نکته تأکید دارد: البته بهتر بود این موضوع از سوی مسئولان ارشاد مطرح می‌شد و نه یک مقام مبارزه با مواد مخدر.
به این ترتیب، آنچه مورد توافق کارشناسان است این است که وزارت ارشاد، بیش از آنکه به واکنش منفعلانه و حمایت از «همه» نهادهای دولتی فکر کند، باید حمایت قانون‌مدارانه از مطبوعات را مورد توجه قرار دهد.
نظر شما