به جز انبوه واژه های بیگانه که بیشترشان از زبان های با ریشه لاتین به پارسی می آیند در سالهای اخیر شاهد ورود یک جنبه دیگر زبانهای بیگانه به فارسی هم هستیم؛ ورود دستور زبان بیگانه. آنچه به باور بسیاری از کارشناسان، می تواند آثار ویرانگرتری از ورود واژههای بیگانه به بار بیاورد. به عبارتی، اگرچه انبوهی از واژه های عربی در پارسی دیده و بسیار به کار برده میشود، ولی این واژه ها از آنجا نتوانستند بن مایه پارسی را بلرزانند که اغلب این واژگان در دستور زبان پارسی و نه عربی به کار برده شدند. در سال های اخیر اما در کنار انبوه واژه های بیگانه دستور زبان بیگانه هم به پارسی هجوم آورده است.
آنچه منیژه عبدالهی، استاد ادبیات فارسی دانشگاه علوم پزشکی شیراز آن را نشانه «گرته برداری مترجمان متوسط» می داند. عبدالهی به خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر «خبرجنوب» می گوید «جلوگیری از ورود واژگان بیگانه به پارسی اهمیتی بنیادین دارد ولی اهمیت جلوگیری از ورود دستور زبان بیگانه هم کم نیست.» به ویژه اینکه دستور زبان لایه پنهان زبان به شمار می رود و پارسی زبانانی که آگاهی کافی از دستور زبان ندارند، نمی توانند آن را بشناسند.
واژه یا دستور زبان؟
فرهنگستان ادب فارسی، در جایگزینی بسیاری از واژه ها موفق بوده است. امروز کمتر کسی را می توان یافت که به جای استان بگوید ولایت یا به جای استاندار واژه والی را به کار ببرد. شمار واژه های موفق فرهنگستان ادب کم نیست. حتی برای واژه هایی که در سالیان اخیر وضع شده اند هم کمابیش موفقیت هایی دیده می شود. برای نمونه می توان 2 واژه «یارانه» و «پایانه» را نام برد.
این واژه ها اغلب از آن رو موفق بودند که همزمان با مطرح شدن این مفاهیم در جامعه، واژه پارسی آنها هم به کار رفت. برای نمونه واژه «استان» زمانی وضع شد که تقسیمات جدید کشوری ولایت ها را به استان ها تغییر داد یا «پایانه» زمانی وضع شد که شهرداری ها اقدام به ایجاد پایانه های اتوبوس درون شهری کردند. به این ترتیب واژههایی که مدت ها بعد ساخته شدند یا جا نیفتادند یا کمتر پذیرفته شدند؛ مانند واژه «رایانه» به جای کامپیوتر یا «رایانامه» به جای ایمیل.
اما دشواری بیشتر در دستور زبان است که نه تنها نسبت به آن نوعی از غفلت دیده می شود بلکه جا انداختن دستور زبان درست در میان مردم کوچه و بازار به مراتب سخت تر است.
به همین خاطر استاد ادبیات فارسی دانشگاه علوم پزشکی شیراز می گوید دست کم باید از ورود بیشتر دستور زبان بیگانه به فارسی جلوگیری کرد.
عبدالهی ادامه می دهد: «بسیاری از این دستورهای زبان در نتیجه گرته برداری وارد زبان ما شده است. در واقع در گذشته کسانی اقدام به ترجمه میکردند که زبان فارسی را به خوبی می شناختند ولی در سال های اخیر شاهد ترجمه های سریع بودیم؛ ترجمه هایی که مترجمان متوسط آن را انجام می دهند و به این وضع دامن می زنند.»
به باور این استاد زبان و ادبیات فارسی، مترجمان باید دوره های آموزشی آشنایی با پارسی را ببینند. او می گوید: «باید حساسیت را روی جلوگیری از ورود بیشتر این دستور زبان ها بگذاریم.»
آسیب های دستور زبان بیگانه
اکنون پرسش اینجاست که ورود دستور زبان بیگانه چه آسیبی در پی می آورد؟ عبدالهی می گوید: «بر اساس زبان شناسی سوسور، واژه ها روی محور جانشینی حرکت می کنند. یعنی یک واژه باید روی زنجیره دستور زبان قرار بگیرد ولی اگر زنجیره زبان آسیب ببیند هر چقدر هم که واژگان اصیل باشند پراکندگی زبانی پدید آمده و درک معنا سخت می شود.»این بدان معناست که واژههای عربی به خوبی روی زنجیره دستور زبان پارسی قرار گرفت؛ این استاد دانشگاه ادامه می دهد: «این بدان معنا نیست که بگوییم واژه اهمیت ندارد؛ در واقع دستور زبان مانند تنه و واژه ها مانند شاخه ها و میوه ها هستند؛ همان اندازه که شاخه مهم است، تنه هم مهم است.»
اما چطور میتوان مردم را آگاه کرد که در گفت و گوی روزمره دستور زبان بیگانه را به کار نبرند؟
عبدالهی بر این باور است که در میان مردم و فرهیختگان ایرانی عزم کافی برای نگهداری از پارسی وجود دارد. با این حال نجات پارسی از این چالش تازه، مشارکت همگانی می خواهد؛ با کمک آموزش. این آموزش هم باید با کمک رسانه ها انجام شود؛ مترجمان هم باید دوره های آموزشی ببییند تا دستور زبان را رعایت کنند. عبدالهی می گوید: «تاریخ نشان داده که ما ملتی حساس به فرهنگ و زبانمان هستیم از این رو وظیفه ما و همه دستگاه ها آگاه کردن مردم برای نگهداری از زبان فارسی است.»
دُر پارسی در تاریخ چند هزار ساله خود چالش های بسیاری را به جان خریده است؛ یک زمان در برابر حمله عرب ها و در زمانی دیگر در برابر حمله همسایگان شرقی و مغولان. در همه این دوره ها، بزرگ مردان پارسی زبان آن را نگهداری کردند و پارسی همیشه زبان ملی ما ماند. اما آیا با هجوم پنهان از راه رسانه ها هم می توان مقابله کرد؟ به ویژه اینکه این بار شمشیر از رو کشیده نشده است.
نظر شما