رُزماری کیوی یروی (Rose-Marie Kivijärvi) که در ایران متولد شده و سال‌ها در این کشور زندگی کرده و اینک ساکن بریتانیاست، در این مستند نشان می‌دهد که نوشیدن چای در ایران چه ویژگی‌هایی دارد و در میان ایرانیان چه افسانه‌ها و باورهایی در این زمینه رایج است.
رزماری می‌گوید چای در بیشتر لحظات زندگی ایرانی‌ها حاضر است. بسته به طبقه اجتماعی و سبک زندگی شکل نوشیدن چای هم متفاوت است. مثلاً خانواده‌های سنتی چای را در قوری دم می‌کنند و آن را در استکان می‌ریزند و در نعلبکی می‌گذارند و به مهمانشان تعارف می‌کنند. در حالی که طبقۀ متوسط شهری تمایل بیشتری به ریختن چای در فنجان دارد و به مهمان می‌گویند چای حاضر است و هر وقت خواست بگوید تا برایش بریزند یا اصلاً خودش برای خودش هروقت خواست، چای بریزد.
زندگی پرسرعت و نیمه‌ماشینی در تهران، الگوی زندگی ساکنان این شهر را آرام آرام تغییر می‌دهد. نوشیدن چای فوری یادآوری می‌کند که سایر نوشیدنی‌های رایج را هم می‌توان به همین سرعت آماده و مصرف کرد. قهوۀ فوری در این میان به کمک آمده و آنچنان که مستند رزماری نشان می‌دهد، دوباره این نوشیدنی را که از دورۀ پهلوی دوم خواص‌پسند و تجملی شده بود، به زندگی روزمرۀ ایرانی‌ها وارد می‌کند.
رزماری می‌گوید که بر خلاف سال‌های دوری که او در ایران زندگی می‌کرده و قهوه چندان طرفداری نداشته، حالا میزبان‌ها از مهمانانشان می‌پرسند چای می خواهند یا قهوه؟
اما این شرایط در محیط‌های بیرون از خانه و مراکز اداری متفاوت است. در حالی که نوشیدنی اصلی مردم ایران را می‌توان چای دانست، یافتن این نوشیدنی در سطح شهر تهران، به خصوص از میانۀ شهر به بالا کار ساده‌ای نیست؛ به دلیل ارزان بودن نسبی چای، به سختی می‌توان نوشیدنی مورد علاقۀ ایرانیان را در کافه‌های تهران یافت. قهوه به مراتب در دسترس‌تر است چون برای فروشندگان پرسودتر است.
با این حال، چای حرف اول را در خانۀ ایرانی‌ها می‌زند. چه بر سر سماور دم شود که یک وسیلۀ وارداتی از روسیه است و بیشتر در خانه‌های سنتی و قدیمی یافت می‌شود، چه بر سر کتری و بر سر اجاق گاز که در بیشتر خانه‌های ایرانی این گونه است و چه در چای‌سازهای برقی که بیشتر در خانۀ زوج‌های جوان دیده می‌شود.
عمدۀ این چای‌ها هم چای سیاه است و اگر نوشیدن دم‌کردۀ گل‌گاوزبان را استثنا کنیم، هنوز تمایلی به نوشیدن چای‌های دیگر، از جمله انواع چای سبز، دیده نمی‌شود.
ایرانی‌ها چگونه چایی می نوشند؟
بر اساس مطالعات خانم کیوی یروی، مشتری عمدۀ چای مرغوب ایرانی مردمان مناطق شمالی ایران و خانواده‌های سنتی‌تر هستند ولی در شهری چون تهران بیشتر به چای‌های خارجی با عطر و اسانس‌های افزودنی تمایل دارند.
خانم کیوی یروی برای انجام این تحقیق به مناطق مختلف تهران رفته و از چند شهر شمال ایران، از جمله رشت و لاهیجان، دیدن کرده است.
او می گوید چای پر رنگ هم مشتریان خود را دارد اما در قهوه‌فروشی شهرهای بزرگ‌تر نه تنها چای به شکل دم‌کرده و سنتی به‌سختی یافت می‌شود که اگر هم پیدا شد، کسی دیگر نمی پرسد چای پر رنگ می خواهید یا کم رنگ، چون چای کیسه‌ای یک رنگ بیشتر ندارد و اختیار نگاه داشتن چای در آب جوش هم به دست قهوه‌چی است، نه خود شما.
همه چیز در ایران در حال تحول و تغییر است. شکل و نحوه و آداب نوشیدن چای و قهوه هم به تبع سبک زندگی و الگوهای مدرن در حال تحول است و چه بسیار عادت‌هایی که در این میان دارد به فراموشی سپرده می‌شود، بدون این که توجه مردم‌شناسان و پژوهشگران را به چرایی و اهمیت آن جلب کند. و این همان چیزی است که رزماری کیوی یروی سعی در نشان دادن آن دارد.
نظر شما