اندیشه فلو، از خدا نیست تا خدا هست

کتاب «از خدا هست تا خدا نیست» سیر تحول فکری «آنتونی فلو»،‌ فیلسوف ملحدی که در دهه پایانی عمرش به خدا معتقد شد را به تصویر می‌کشد. این اثر توسط دکتر سید حسن حسینی ترجمه و تالیف شده است. دکتر حسینی، مترجم و مولف این اثر در گفت‌وگو با ایبنا، این اثر را دارای دو بخش دانست و گفت: بخش نخست به نقد و بررسی نظریات فلسفی فلو درباره الحاد و استدلال‌های او برای اثبات الحاد می‌پردازد.

عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف ادامه داد: فلو تا سال 2004 ملحد بود و آثار بسیاری در اثبات الحاد نگاشت، اما او در این سال به خدا معتقد شد و آخرین کتابش با عنوان «خدا هست» شامل دیدگاه‌های خداباورانه را به رشته تحریر درآورد که بخش دوم این اثر، ترجمه همین کتاب را شامل می‌شود.

حسینی انتخاب عنوان «از خدا هست تا خدا نیست» برای این کتاب را اشاره به دو عنوان متقدم و متأخر کتاب‌های فلو دانست و گفت: در نقد و بررسی دیدگاه‌های الحادی این اندیشمند از روش تحلیل فلسفی استفاده شده است، زیرا او استدلال‌هایش را تنها با روش فلسفی ارایه می‌کرد، بنابراین باید با استفاده از همین روش به نقد این دیدگاه‌ها پرداخت.

حسینی ادامه داد: فلو اعتقادش به خداوند را گرایشی دینی و الهام شده نمی‌پنداشت، بلکه این اعتقاد را رویکردی علمی و مستدل می‌دانست که مشابه رویکردش در دیدگاه‌های الحادی است، با این تفاوت که به نتیجه متفاوتی رسیده است. فلو در استدلال‌هایش در هر دو نگرش،‌ از برهان نظم و کیهان‌شناختی می‌گرفت.

این استاد دانشگاه با بیان این که «فلو به برخی از ملحدان معاصر اشاره می‌کند که مهم‌ترین آنها ریچارد داکینز، فیلسوف و زیست‌شناس است» گفت: فلو برخی از استدلال‌های او را رد می‌کند و داکینز نیز پاسخی توهین‌آمیز و غیرعلمی به این نظرات می‌دهد.

«آنتونی نیوتن فلو» در سال 1923 متولد و در سن 15 سالگی ملحد شد. او یکی از فیلسوفان برجسته معاصر به شمار می‌آید که دو دوره فکری خدا ناباوری و خداباوری را تجربه کرد. او تا سال 2004 میلادی ملحد بود و پس از آن به خداباوری رسید.  فلو می‌گفت که پس از عمری کاوش در علم و فلسفه به خدا می‌رسد و خدایی را در زندگی خود می‌بیند که جدی‌تر و عمیق‌تر از خدای افراد عادی است. این موضع از آن بابت مهم است که فلو از مخالفان سرسخت دینداری و خدا بود و در کتاب معروف و جنجال برانگیزش در سال 1955 با عنوان «الهیات و خطا» و همچنین در 28 کتاب بعدی، تقریباً به عدم وجود خدا حکم رانده و با بسیاری از آموزه‌های دینی و معنوی به مخالفت برخاسته بود.

«خدا و فلسفه»، «مقدمه‌ای بر فلسفه غرب» و «حیوان خردمند» از جمله آثار او به شمار می‌روند. «فلو» هفته گذشته در سن 87 سالگی درگذشت.