آوازه "خسته قاسم" از باکو تا تبریز / یاد عارف بزرگ آذربایجان گرامی داشته شد

ناهید زمانی: آوازه ی "خسته قاسم" نه تنها به عنوان یک عارف، عالم، شاعر و ادیب توانمند بلکه به عنوان یکی از ستون های اصلی ادبیات فولکلور و موسیقی عاشیقی آذربایجان سراسر سرزمین های قفقاز از داغستان تا باکو و ایران و ترکیه را در نوردیده است.

"خسته قاسم" جایگاه ویژه ای در ادبیات فولکلور این منطقه دارد تا جایی که به راستی می توان  ادعا کرد هیچ عاشیقی بدون تامل در اشعار او این صنعت موسیقیایی بومی مردم آذربایجان را ادامه نداده است.

حجت الاسلام سید رضا رضوی، امام جمعه ی شهرستان بستان آباد در این همایش ضمن تجلیل از جایگاه "خسته قاسم" در ادبیات ترکی آذری گفت: این عارف و شاعر توانمند قرن یازدهم هجری اولین شخصی است که مذهب تشیع را به صورت جدی وارد اشعار فولکلور و موسیقی عاشیقی کرده است.

وی با بیان اینکه تاریخ ادبیات ایران زمین همواره به کسانی که شعر و قلم و کتاب خود را به شاهان و فرمانروایان نفروخته اند افتخار می کند افزود: ادبیات ایران زمین به ویژه آذربایجان مملو از بزرگانی است که همواره سعی در اعتلای اعتقادات دینی مردم داشته و در شرایط کنونی شناسایی و معرفی آنان ضروری است.

امام جمعه بستان آباد عشق به پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) را از مهمترین ویژگی های اشعار خسته قاسم عنوان کرد و اظهار داشت: برگزاری چنین همایش هایی اگر با نیت معرفی و تبیین افکار بزرگان این کشور صورت گیرد جای تقدیر و تشکر دارد.

محمد محمدپور، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی در این همایش گفت: به اذعان اندیشمندان بزرگ جهان و صاحب نظران عرصه فرهنگ دنیا امروز به این نتیجه رسیده که برای نابودی هر ملتی و ایجاد گسست و فاصله بین دو نسل باید ارتباط نسل جوان را با گذشته و فرهنگ آن ملت از بین برد.

وی افزود: اینکه نسل جوان نسبت به تاریخ و تمدن خویش ناآگاه و به مسائل اطراف خویش بی اطلاع باشد، از شخصیتهای افتخار آفرین و فرهنگ و تمدن خویش فاصله بگیرد، در این راه است که دشمن به هدف خود می رسد و آینده این کشور را به دست می گیرد.

محمدپور گفت: راه نجات از این مسیر نابودی تاریخ و فرهنگ این است که انسانهای بزرگی که ستون خیمه این سرزمین هستند مرتب یاد کرده و گرامی داشت، چرا که رضایت پروردگار نیز در این است که از گذشته درس بگیریم و آینده جوانان را در این بحران هویت حفظ کنیم.

وی تاکید کرد: نمی توان با مشغول شدن به دغدغه های فردی، تحصیل،عبادت، خانواده و... از جامعه غافل شد، از فرهنگ و مردم و اجتماع فاصله گرفت و دغدغه مردم را نادیده انگاشت.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی  با اشاره بر اینکه  در عرصه فرهنگ مسئولیت سنگینی داریم و ملزم به پاسخگویی مقابل مردم هستیم، گفت: اجتهاد شیعی نیز بر این تاکید دارد که باید طبق مقتضای هر زمان برای مردمش نسخه نوشت.

وی افزود: با معرفی مفاخر، تاریخ، گذشته و تمدن سرزمین خویش اولا توشه ای برای آینده خویش چیده و در عین حال برای جوانان راه و روشی روشن و آگاهانه معرفی می کنیم، متاسفانه افزایش طلاق، اعتیاد، اختلافات بین نسلها و.... از همین فاصله ها و ناآگاهیها نشات می گیرد که با فاصله گرفتن از فرهنگ و تمدن کهن خویش در عرصه جامعه مدرن به بی سامانی رسیده ایم.

محمد محمدپور با بیان اینکه در محضر هنرمند عاشیق، انسانها به الهام معنویت، عرفان و تعالی روح می رسند، گفت: تاریخ بیان می کند که هنر ما آکنده از مفاهیم عرفانی، تربیتی، مذهبی، آموزشی است و برای معرفی و توسعه این هنر باید هنرمندان و صاحبان فکر و اندیشه را بزرگ داشت.

مهدی قنبروند، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد بستان آباد در حاشیه این همایش در خصوص "خسته قاسم" گفت: این شاعر، عارف و فیلسوف بلند آوازه ی دوره افشاریه، در سال 1081 هجری شمسی مصادف با 1684 میلادی در شهر تیکمه داش واقع در 78 کیلومتری تبریز به دنیا آمد.

وی با تاکید بر اینکه خسته قاسم، یکی از ستونهای استوار موسیقی عاشیقی است تصریح کرد: در آوازهای سروده شده توسط وی، حضور عنصر عرفان، در شکل شکایت از دنیا، چیرگی دارد.

قنبروند با قدردانی از مدیرکل و مجموعه ی همکاران وی در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی و نیز شهرستان بستان آباد، برگزاری همایش بزرگداشت خسته قاسم را در مفرعی گنجینه ی بسیار ارزشمند فولکلور آذربایجان و نیز تبیین افکار این شاعر و عارف نامی ایران زمین موثر دانست.

"خسته قاسم" علاوه بر اینکه شاعری باسواد و تحصیلکرده به شمار می آید، در عرصه های عرفان و فقه و موسیقی تبهر خاصی داشته و به همین دلیل نیز در ادبیات شفاهی و فولکلور آذربایجان از جایگاه خاصی برخوردار است.

بر اساس منابع تاریخی، "خسته قاسم" دوران كودكي را در روستاي تيكمه داش گذرانده و تحصيلات سنتي را در مکتبخانه ی همین شهر به پايان برد.

وی اما براي ادامه ي تحصيل به اردبيل رفته و با حضور در مسجد شيخ صفي ضمن طی کردن مدارج تحصیلی، کار آفرينش ادبي ـ هنري خود را از همین سالها آغاز می کند.

خسته قاسم در اردبيل با طريقت شيخ صفي آشنا گشته و وارد خانقاه شيخ صفي شده و مدتي در چله نشسته است تا به «وحدت وجود» واصل گردد. خسته قاسم شاعري والامقام و فقيهي بزرگ بوده است كه به نوشته ي خويش، باده از ساقي كوثر گرفته و مست الست گشته و به قول آشيقها از حضرت علي «بوتا» گرفته است.

خسته قاسم، بعد از اتمام تحصيل در اردبيل، براي تكميل درس فقاهت به نجف می رود و 14 سال تمام در عتبات عاليات تحصيل كرده و سپس به موطن خويش مراجعت و به راهنمايي و ارشاد مردمان دیار خويش همت گماشته است.

وی همچنین مدتی به قفقاز سفر کرده و از داغستان تا باکو و حتی ترکیه را تحت تاثیر شعر و موسیقی خود قرار داده است.

خسته قاسم به عنوان عالمی که 114 سوره­ ي قرآن را معنا و تفسير می كند مجتهدی توانمند بود و بر سه زبان رایج آن عصر جهان اسلام شامل عربی، فارسی و تركی تسلط کامل داشته است.

تاثیر این شاعر و عارف بزرگ در عرفان و ادبیات بسیار چشمگیر بوده، وی که ارادت خاصی به رسول خدا (ص)، امیرالمومنان حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) داشته اشعار نغز و بی بدیلی در وصف معصومان، مصایب ایشان و واقعه کربلا سروده است.

این شاعر و عالم ایران زمین در سال 1157 هجري شمسي مصادف با 1760 میلادی در سن 76 سالگي بدرود حيات گفت و در زادگاه خود تيكمه داش دفن گرديد.

مقبره خسته قاسم در ۷۵کیلومتری جاده تبریز به تهران در شهر تیکمه داش در آذربایجان شرقی واقع شده است. این مقبره شامل یک ورودی و گنبدخانه‌ای هشت ضلعی است؛ و درطول سال شاهد بازدید هنردوستان از نقاط مختلف ایران و سایر کشورهای همسایه می‌باشد.

از آثار خسته قاسم می‌توان به «دورما جون» و «بیون » اشاره کرد. حسین ساعی دو جلد کتاب، تحت عنوان‌های عاشیق خسته قاسیم و من قاسیمام سینه‌م حاقین کلامی را در مورد خسته قاسم نوشته است.

۴۶