بی مزد بود و منت، هر خدمتی که کردم/ جوانان امروز چقدر حافظ را می شناسند؟

کمتر کسی از عرفان او با خبر است و کمتر کسی می داند که دیوان حافظ خود به تنهایی یک روایتگر راستگوی تاریخ است. امروز اما اگر کسی سراغ دیوان او می رود اغلب برای تفال است.
«که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها» و این شاید محبوبترین مصرع در دیوان حافظ باشد؛ کمتر کسی است که نیتی کرده و فالی گرفته باشد و دوست نداشته باشد این مصرع را ببیند.
همین است که رفته رفته دیوان یکی از بزرگترین شاعران ملی ایران به یک کتاب فال تنزل کرده است؛ اگرچه این برخوردها هرگز از ارزش و جایگاه آن کم نمیکند. به گزارش «خبرجنوب»، عصری پاییزی است که به آرامگاه حافظ آمده ایم.
میعادگاه عشاق و دلشکستگان. شاید در میان صدها هزارنفری که سالانه خالصانه به دیدار خواجه شیراز میشتابند کمتر کسی پیدا شود که با او، دیوانش و شرایط تاریخی که او در آن میزیست آشنا باشد؛ هرچند عرفان حاکم بر شعرهای او، شناخت حافظ را دشوار می کند اما کمتر کسی است که با عمق شعرهای او آشنا باشد. هرچند دیوان او چنان در عمق جان ایرانیها خانه کرده است که دیوان او را در کنار کتاب مقدس قرآن کریم نگهداری میکنند و در نوروز و یلدا حافظ می خوانند.
«سطحی نگری فرهنگی»
اطلاعات تاریخی درباره دوران حافظ و زندگی این شاعر آن قدر کم است که حتی امکان ساخت یک تندیس از او را هم فراهم نمی کند.
نویسندگان و شاعران مختلف هم هرکدام به شیوه خود او را نقد و تحلیل کردهاند؛ یکی حافظ را جوانی شوخ طبق توصیف می کند و دیگری پیرمردی خردمند و پنددان. برخی نویسندگان هم از شعرهای او حال و روز زمانه او را مورد بررسی قرار داده اند.
هر چه هست هر که به سراغ شعرهای حافظ رفته آنچه خود میخواسته دریافت کرده است. با این حال و این طور که به نظر میرسد امروز شناخت از شعر حافظ به ویژه در میان عامه جامعه، شناختی علمی و تاریخی نیست. آنچه سعید حسام پور، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز آن را «سطحی نگری» میداند.
او به خبرنگار «خبرجنوب» می گوید: «برخی گمان میکنند درباره حافظ اطلاعاتی دقیق دارند حال آن که این گونه نیست.
گاهی افراد دیوان حافظ را تنها به خاطر یک مد در خانه میگذارند و اگر آن را میخوانند تنها تصور می کنند اثری است که باید آن را خواند و نه اینکه با آن ارتباط برقرار کرد. و این واقعیتی است، تلخ.»حسام پور بر این باور است که علت کاهش حافظ خوانی در میان مردم ریشه در عاملی فراگیر دارد؛ سرانه پایین مطالعه در میان مردم.
دست کم در شیراز طبق آمار غیر رسمی، سرانه مطالعه چیزی در حدود 8 دقیقه است و وضع البته در شیراز و فارس نسبت به دیگر استانها بهتر است.
این یعنی مردم دیگر شهرها کمتر کتاب و البته کمتر حافظ میخوانند. حسام پور یک عامل دیگر را هم در این زمینه دخیل میداند؛ اینکه مردم اعتماد بیش از اندازه به فضای مجازی متکی شده اند.
او میگوید: «مردم گاهی آنچه در فضای مجازی میبینند را بدون دانستن منبع آن میپذیرند و این خطرناک است.»
نیاز به مرکز بزرگ حافظ شناسی
کمتر شاعر ایرانی را میتوان یافت که وصفی از خاک دانش پرور، عاشقپرور و عارف پرور شیراز نکرده باشد. انگار این هر 3 ویژگی در 2 شاعر بزرگ شیراز، سعدی و حافظ جمع شده است.
با این حال امروز هیچ مرکز بزرگ آموزشی و پژوهشی درباره حافظ و سعدی در این شهر فعالیت نمیکند. محمد یوسف نیری، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز به خبرنگار «خبرجنوب» میگوید: «حافظ متولی ندارد.
چند صد سال پیش یک شیرازی ساختمانی به نام تاج محل در هند ساخته و این ساختمان امروز نقش یک چاه نفت برای هندیها دارد ولی ما در شیراز هنوز یک مرکز فعال آموزشی و پژوهشی حافظ شناسی در شیراز نداریم.
مرکز موجود هم به همت دوستان ما سرپا مانده اند.»
به باور نیری، سرمایه گذاری در زمینه فعالیت یک مرکز آموزشی و پژوهشی می تواند برای شیراز درآمدزایی کند. او می گوید: «در این حوزه باید سرمایه گذاری شود و استادان پژوهشی تمام وقت داشته باشد.
مطمئن باشید پس از مدتی این مرکز چنان پر رونق خواهد شد که نیازی به ردیف اعتباری دولتی نخواهد داشت.
ما نیازمند کسانی هستیم که به زبان های مختلف بر روی حافظ و سعدی فعالیت کنند و اشعار آنها را به همه هنرها از جمله هنرهای نمایشی گسترش دهند.»
او ادامه می دهد: «اینکه ما تنها در جلسات حاضر شویم و سخنرانی کنیم باری را به منزل نمی رساند و کسی را حافظ شناس نمی کند.
ما نیازمند افراد متخصص هستیم اگر چنین نکنیم به مشکلاتی اساسی برمی خوریم. امروز ترکیه حتی ادعا کرده که شیخ ابوالحسن خرقانی اهل ترکیه بوده است؛ اگر کاری نکنیم بر سر حافظ و سعدی هم ادعای مالکیت می کنند.
این است که میگویم باید برای حافظ شناسی و سعدی شناسی متولی در نظر گرفت.»
شاید اگر حافظ شناسی در جامعه توسعه داده نشود مردم از شناخت یکی از بزرگترین شاعران سرزمین خود محروم بمانند، شاید بر تعداد بازدیدکنندگان آرامگاه افزوده نشود و شاید اشعار حافظ به هنرهای مختلف راه نیابد اما بی گمان از جایگاه این شاعر بزرگ کاسته نخواهد شد و این مخاطبان خواهند بود که از حکمت او بی بهره می مانند.

46