«منوچهر رخ » یکی از پیشکسوتان حوزه معدن و صنایع معدنی استان است که از سال 1366 فعالیت خود را در وزارت معادن و فلزات آغاز کرده و تاکنون مسئولیت‌های مختلفی در این زمینه، و همچنین مسئول طرح‌های ملی و استانی، کارشناس امور معادن و رییس اداره بهره‌برداری و نظارت استان در اداره کل معادن و فلزات، را در کارنامه‌ی فعالیت‌های خود دارد. رخ همچنین در چهار دوره‌ی اخیر سازمان نظام‌مهندسی معدن، یک دوره به‌عنوان دبیر و سه دوره به‌عنوان رییس این سازمان مشغول فعالیت بوده و هست. برای بررسی بیشتر وضعیت معادن استان، با مهندس «منوچهر رخ » به گفتگو نشستیم.
به نظر شما به‌عنوان یکی از پیشکسوتان بخش معدن ، آیا این بخش را می‌توان به‌عنوان یکی از محورهای توسعه استان در نظر داشت؟
باید عرض کنم همان‌طوری که مستحضرید، علاوه بر پتانسیل بالای معادن فلزی، غیرفلزی و خاک‌های صنعتی، استان کرمان ازلحاظ پتانسیل سنگ‌های تزیینی و نما و در گذشته در استفاده از سنگ‌های نرم بالاخص مرمر (اونیکس) در بین استان‌های کشور متمایز بوده؛ به‌طوری‌که بهترین معادن مرمر کشور ازجمله معادن سنگ مرمر گدرا سیاه راین، درج سرج بردسیر، بادامستان، اسفندقه و ده مریم، تنگوئیه و سایر در این استان بهره‌برداری می‌شده که متأسفانه عمده‌ی ذخایر این معادن، چه به روش غیراصولی و چه به روش اصولی برداشت‌شده، ولی هنوز هم‌مقداری از این ذخایر موجود می‌باشد و بعدازآن، معادن سنگ مرمریت در استان جایگاه بسیار خوبی دارند. همین‌طور معادن سنگ چینی و سایر. بنابراین با به‌کارگیری روش‌های مکانیزه و نیز فرآوری مناسب می‌توان گفت یکی از محورهای توسعه‌ی استان، معادن سنگ تزیینی و نما به شمار می‌رود. البته در استان کرمان سنگ گرانیت کمتر از سایر سنگ‌هاست که بنده معتقدم آینده متعلق به سنگ‌های نرم بر است؛ چه ازنظر زیبایی و چه ازنظر هزینه‌ی استخراج و بالاخص فرآوری و همچنین ازلحاظ مقاومت و جهت صادرات هم نسبت به سنگ‌های سخت جایگاه بسیار برتری خواهند داشت.
عمده‌ی مشکلات معادن سنگ تزیینی در مناطق مختلف استان را چه مواردی می‌دانید و چه راه‌حل‌هایی برای آن‌ها مدنظر دارید؟
عمده‌ی مشکلات به‌طور خلاصه عبارتند از: 1-عدم اطلاع کافی از وجود باقی‌مانده‌ی ذخایر مرمر استان (قبلاً یکی از مسئولیت‌هایی که داشتم مسئول طرح‌های ملی و استانی در اداره کل معادن و فلزات استان بود، یکی از طرح‌های پیشنهادی اکتشاف اصولی ذخایر باقی‌مانده‌ی مرمر استان بود که متأسفانه به دلیل نبود بودجه ادامه نیافت) 2-صعب‌العبور بودن راه‌های ارتباطی بسیاری از معادن سنگ ازجمله معادن آبشوئیه، ماران، آب بید جیرفت، شهربابک و ... 3-کافی نبودن کارخانه‌های فرآوری مناسب که واقعاً یکی از معضلات سنگ‌های تزیینی و نما می‌باشد و هنوز باید سنگ خام به استان‌های دیگر ازجمله اصفهان، تهران، یزد و... حمل شود که برای بیشتر این معادن ازلحاظ هزینه‌ی حمل، مقرون‌به‌صرفه نیست. 4-کمبود نقدینگی و همچنین عدم تخصیص وام، بالاخص که صندوق بیمه این معادن را سرویس نمی‌دهد. 5-کمبود و حتی نبود تعمیرگاه‌های مناسب جهت ماشین‌آلات و نیز عدم دستیابی مناسب به لوازم معدنی موردنیاز که باید از استان‌های دیگر تأمین گردد. 6- عدم دستیابی آسان مشتریان و صادرکنندگان به انواع سنگ قابل صدور استان 7- نبود تشکل فعال و پی گیری در این خصوص که بتواند از حقوق معدن کاران و صنعتگران این بخش دفاع نماید و همچنین از خدمات ویژه‌ای این بخش استفاده شود.
و اما راه‌حل‌ها: الف( ایجاد راه‌های ارتباطی مناسب، درواقع ایجاد امکانات زیربنایی ازجمله آب و برق توسط دولت. ب( اکتشاف صحیح و اصولی بالاخص باقی‌مانده‌ی ذخایر مرمر استان توسط بخش خصوصی و واگذاری این معادن به فعالان این بخش، نه اینکه مانند سایر معادن به‌صورت خریدوفروش توسط دلالان حتی محدوده‌های اکتشاف نشده پ( توسعه و احداث واحدهای فرآوری با تکنولوژی پیشرفته‌ی روز دنیا و به وجود آوردن شرایط مناسب احداث برای صاحبان این صنعت از طریق سازمان صنعت، معدن و تجارت به‌گونه‌ای که خام فروشی در استان به حداقل ممکن برسد و عمده‌ی سنگ استخراج‌شده در استان فرآوری و جهت مصرف چه در بازار داخلی و چه در بازارهای خارجی قابل‌رقابت باشد ت( ایجاد تعمیرگاه‌های مجهز در محورهای تجمع معادن سنگ، همچنین احداث پارکینگ‌های سنگ از انواع سنگ‌های استخراج‌شده و قابل‌عرضه که مشتریان بالاخص صادرکنندگان به این پارکینگ‌ها مراجعه و نمونه سنگ موردنیاز خود را انتخاب نمایند. ضمناً در مجاورت این پارکینگ‌ها، فروشگاه‌های مجهز لوازم معدنی احداث گردد. ث( افزایش نقدینگی معدن کاران و صنعتگران این بخش به‌صورت وام‌های درازمدت از طریق صندوق بیمه و بانک صنعت و معدن و سایر بانک‌ها ج( در خصوص تشکل فعال و پیگیر، خوشبختانه همین انجمن توسعه‌ی صادرات سنگ استان با توسعه و فعالیت بیشتر، به‌طوری‌که همه‌ی فعالان در بخش سنگ، چه صاحبان معادن و چه صاحبان صنعت سنگ در این انجمن شرکت فعال داشته باشند.
با توجه به انبوه فارغ‌التحصیلان جوان و پرانرژی در رشته‌های زمین‌شناسی و معدن که عموماً به عضویت سازمان نظام‌مهندسی استان درمی‌آیند، نقش آن‌ها را در بهبود شرایط معدن داری و معدن کاری مؤثر می‌دانید؟
باید به عرض برسانم سازمان نظام‌مهندسی معدن متشکل از متخصصان در رشته‌های اصلی معدن، زمین‌شناسی متالورژی، نقشه‌برداری و رشته‌های مرتبط با رشته‌های اصلی در مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری که در هر کجا فعالیت نمایند حتی در سایر ادارات و ارگان‌ها و یا شرکت‌های دولتی، باید حتماً به عضویت سازمان درآیند. درنتیجه این سازمان از پتانسیل علمی و تخصصی از کل متخصصان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های فوق‌الذکر و رشته‌های مرتبط با آن تشکیل‌شده؛ یعنی در سطوح مختلف دارای پتانسیل علمی است و در حال حاضر بازوی توانای وزارت صنعت، معدن و تجارت و همین‌طور سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان است که قسمت عمده‌ای از مسئولیت‌ها به این سازمان تفویض و در آینده بیشترین مسئولیت‌های تخصصی معادن را انجام خواهد داد.
این سازمان که لزوم تشکیل آن در قانون معادن توسط مجلس تصویب و قانون نظام‌مهندسی معدن توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و پس از تأیید شورای نگهبان آیین‌نامه‌ی اجرایی آن توسط هیأت محترم دولت تصویب گردید، نقش آن در توسعه‌ی بخش معادن آن‌قدر مهم است که حکم ریاست سازمان نظام‌مهندسی معدن ایران توسط شخص رییس جمهور صادر می‌گردد.
بنابراین نقش این سازمان در بهبود وضعیت معادن کامل مؤثر است، زیرا نظام‌مهندسی برای این تشکیل‌شده که کارها به روش مهندسی انجام شود و از خطاهای مرتبط با این بخش جلوگیری کند و نظارت نماید که عملیات بهره‌برداری و اکتشاف به روش اصولی و سیستماتیک و نیز فرآوری از مواد معدنی با روش‌های پیشرفته انجام شود. بنابراین طراحی و نظارت مستمر از وظایف اصلی سازمان نظام‌مهندسی معدن است. باید عرض کنم که همان‌طوری که استان کرمان بهشت معادن است و مهم‌ترین معادن کشور و با پتانسیل مواد معدنی و تنوع مواد معدنی در این استان مقام اول را دارد، باید به فراخور آن سازمان نظام‌مهندسی معدن هم، چنین باشد که البته این باید فعالان بخش معدن و اعضا اظهار نمایند، ولی ازلحاظ تعداد عضو در مقاطع مختلف این استان مقام اول را داراست. انشاء الله در سایر موارد، ازجمله احساس مسئولیت و انجام وظایف، آینده‌ی بسیار روشن و خوبی را در پیش خواهیم داشت.
وجود و نقش انجمن توسعه‌ی صادرات سنگ‌های تزئینی را تا چه میزان در توسعه‌ی صنعت سنگ استان مؤثر می‌دانید؟
همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کردم، یکی از مشکلات موجود در بخش سنگ‌های تزئینی، نبود یک تشکل فعال یا سندیکا و صنف و علمی‌تر انجمن توسعه‌ی صادرات است که البته تنها در زمینه صادرات فعالیت نکند، بلکه در زمینه توسعه‌ی معادن سنگ و نیز توسعه‌ی صادرات آن فعالیت نماید. یعنی درواقع از فرهنگ‌سازی، تأمین لوازم و تجهیزات موردنیاز، فرآوری در حد مطلوب و نهایتاً صادرات، نیاز به فعالیت مستمر و همه‌جانبه‌ی این انجمن کامل احساس می‌شود.
آیا راه‌حلی برای رفع مشکل تعارض‌های محلی که معمولاً به تعطیلی معادن یا بی‌انگیزگی معدن داران می‌انجامد دارید؟
البته همه‌ی ما پاسخ را می‌دانیم، رعایت قانون، آنچه را که قانون معادن به‌صراحت مشخص نموده، ولی متأسفانه در این خصوص در بیشتر مناطق کشور ازجمله استان کرمان به‌صورت ملوک‌الطوایفی عمل می‌شود که تبعات خوبی در درنخواهد داشت. بنابراین برای جلوگیری و رفع این مشکل، قاطعیت دستگاه قضایی و پس‌ازآن نیروی انتظامی منطقه‌ی مورد تعرض را می‌طلبد. ضمناً جدیت و پی گیری سازمان صنعت، معدن و تجارت هم بسیار مؤثر و راه گشا خواهد بود. به‌عنوان‌مثال سال‌ها قبل در مجاورت چند معدن سنگ، عده‌ای از افراد دو آبادی مجاور معدن و تعدادی هم از افراد ساکن شهرستان سیرجان موجبات مزاحمت و تعرض بهره‌برداران این معادن از فراهم آوردند و علیرغم اینکه دو نفر از معارضان از افراد نیروی انتظامی سیرجان بودند، ولی زمانی که با برخورد و قاطعیت اداره کل معادن و فلزات وقت مواجه گردیدند به‌راحتی دست از مزاحمت خود برداشتند.
وضعیت اکتشاف اصولی معادن در سطح استان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همان‌طور که می‌دانیم و شاعر فرموده «خشت اول گر نهد معمار کج، تا ثریا می‌رود دیوار کج » رکن اصلی و اساسی هر معدن اکتشاف آن می‌باشد، چه ازلحاظ ذخیره، شکل معدن، امتداد، جهت، شیب لایه‌ها و شیب کلی معدن و ... نهایتاً انتخاب روش استخراج و حتی میزان استخراج سالیانه و از همه مهم‌تر انتخاب ماشین‌آلات و هزینه‌ی استخراج، بنابراین علیرغم اینکه عده‌ی کثیری، چه از مکتشفان و چه از متخصصان، طرح اکتشاف را چندان مهم نمی‌دانند، باید عرض کنم که از اهمیت فوق‌العاده برخوردار است و نهایتاً در هر معدن اکتشافی سیستماتیک و اصولی است که برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت را داشته باشد.
متأسفانه وضعیت اکتشاف به‌جز معادن دولتی مانند سرچشمه، گل گهر فاریاب و تعداد انگشت‌شماری از معادن خصوصی، بسیار نابسامان و غیراصولی است که علل متعددی باعث این امر شده که به تعدادی از آن‌ها مختصراً اشاره می‌نمایم. اولاً اگرچه صاحب‌نظران معتقدند که اکتشاف معادن اولاً مرحله‌ی بهره‌برداری را باید دولت انجام دهد، بنده اعتقاد شخصی‌ام مخالف این امر است. ثانیاً تعداد معادن که محدود نیست تا دولت بتواند برنامه‌ریزی جهت اکتشاف نماید. ثالثاً تا اواخر سال‌های 69 و 70 اکتشاف توسط دولت انجام و سپس یا در قالب قرارداد استخراج فروش و یا در قالب تعاونی‌های معدنی به بخش خصوصی واگذار می‌گردید که بیشتر منحصر به تهیه‌ی دفترچه مشخصات می‌شد، ولی از آن به بعد بر اساس قانون جدید معادن در مدت کوتاهی عمده‌ی معادن شناسایی و اکتشاف گردید. ولی نظارت بر عملیات اکتشاف به علت نبودن اعتبارات و نبود کارشناس کافی ضعیف بود که تاکنون هم ادامه دارد. باوجود سازمان نظام‌مهندسی و تفویض اختیارات بیشتر، این مهم روزبه‌روز کیفی‌تر شده و آینده‌ی روشنی در پیش خواهد بود.
به نظر شما روند واگذاری معادن مطابق قوانین موجود صحیح است و چه راهکارهایی را در این زمینه پیشنهاد می‌کنید تا راه سرمایه‌گذاران و معدن کاران واقعی همواره گردد؟
واگذاری معادن بر اساس قانون معادن، چه از طریق صدور گواهی‌نامه کشف و چه بر اساس قانون تجارت )مزایده( دارای اشکالات زیادی است که امید است بازنگری قانون معادن اصلاح گردد. یکی از عللی که عملیات اکثر معادن معطل یا غیرفعال و پس از مدتی مجوز اکتشاف باطل و در لیست معادن مزایده‌ای قرار می‌گیرند، این است که عمدتاً متقاضیان، دلال و سودجو هستند و راه برای هرکسی و در هر شغلی باز است که محدوده‌ای را درخواست نماید و متأسفانه کسانی که توان فنی دارند کمتر وارد این حرفه می‌شوند.
اگرچه در آیین‌نامه و دستورالعمل‌های اخیر امتیازات بیشتر به متخصصان داده‌شده است. به‌عنوان‌مثال برای اعضای سازمان نظام‌مهندسی با دارا بودن پروانه‌ی اشتغال با پایه‌های مختلف بالاترین امتیاز را قائل شده‌اند و ان‌شاءالله در بازنگری قانون معادن باید تکلیف کسانی که دارای توان فنی و مالی هستند از سایر دلالان و سودجویان متمایز گردد تا معادن از این حالت تعطیلی و غیرفعال، از همه مهم‌تر از تخریب و تضییع مواد معدنی، به دلیل زودبازدهی و اکتشافات بهره‌برداری غیراصولی و غیر سیستماتیک خارج شود. حتی در مزایده‌ی معادن، بنده پیشنهاد نمودم که به برندگان یک مهلت سه تا شش‌ماهه یا بیشتر یا کمتر داده شود با همان امکاناتی که اعلام نموده و امتیاز گرفته، شروع به اکتشاف یا بهره‌برداری نماید و در صورت انجام عملیات و حصول نتیجه‌ی مثبت، مجوز اکتشاف یا بهره‌برداری به نام برنده‌ی مزایده صادر گردد، نه اینکه پس از اعلام برنده‌ی مزایده بدون هیچ‌گونه عملیاتی اقدام به فروش معدن نماید.
قانون جدید معادن چقدر رضایت بخش خصوصی را جلب کرده است؟
وقتی قرار شد قانون معادن بازنگری شود، یک نسخه از پیش‌نویس این قانون را نیز به سازمان نظام‌مهندسی کشور دادند و از آن طریق به همه‌ی استان‌ها ارسال شد، سازمان‌های نظام‌مهندسی استان‌ها نیز نظارت خود را ارائه کردند و می‌شود گفت این سازمان بیشترین دخالت را در اصلاح قانون معادن داشت. حال اگر آنچه توسط این سازمان پیشنهادشده ، در بازنگری قانون معادن مدنظر قرار گیرد لحاظ شود خیلی از مشکلات معادن برطرف می‌شد چراکه پیشنهادها از سوی کسانی عنوان شد که با مشکلات معادن مواجه بودند. یکی از موارد مهم قانون جدید معادن این است جهت محاسبه توان فنی و مالی بر اساس میانگین حساب صورت می‌گیرد که این موضوع واقعاً دست بخش خصوصی را بسته است و مورد اعتراض همه فعالین بخش خصوصی و به‌خصوص نظام‌مهندسی معدن بوده است که امیدواریم این مشکل هم به‌زودی حل گردد.
46
نظر شما