گفتگو با دکتر ابراهیمی، متخصص بیماری های مغز و اعصاب در خصوص بیماری شایع دوران کهنسالی (آلزایمر)

خیلی ها با بیماری «آلزایمر» آشنایی ندارند، بیماری «آلزایمر» دقیقا چیست؟
مجموعه ای از بیماری ها هستند که به تدریج عملکرد ذهن و مغز را کاهش می دهند و منجر به یک سری اختلال رفتار و ناهنجاری رفتار و گفتار می شوند. این بیماری ها را در یک مجموعه «دمانس» یا بهتر است بگوئیم زوال عقل می شناسند. بیماری «آلزایمر» یک نوع اختلال عملکرد مغزی ناشی از تحلیل رفتن سلول های عصبی است که به تدریج توانایی‌های ذهنی بیمار را از بین می رود.
این بیماری علاج‌ناپذیر را اولین بار روانپزشک آلمانی به نام «آلویز آلزایمر» در سال ۱۹۰۶ میلادی معرفی کرد. غالباً این بیماری در افراد بالای ۶۵سال بروز می‌یابد؛ گر چه «آلزایمر» زودرس (با شیوع کمتر) ممکن است زودتر از این سن رخ دهد.

علل دمانس چیست؟
حدود ۱۰۰ علت برای دمانس ( زوال عقل) شناخته شده است. بسیاری از بیماری‌های عصبی و داخلی شدید ممکن است در مراحل آخر خود به «دمانس» منجر شوند. اما حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد موارد ابتلا به «دمانس» را «آلزایمر» تشکیل می‌دهد و به همین دلیل است که همیشه در گفت‌وگوها، رسانه‌ها و همه آن چیزی که مردم می‌شنوند، بیشتر نام «آلزایمر» است و این هم قابل انتظار است. اما نکته‌ای که باید در اینجا به آن اشاره کنم این است که بیماری‌های دیگری هم داریم که «آلزایمر» نیستند، اما «دمانس» هستند. در واقع «دمانس» همانند چتری است که زیر این چتر بیشترین قسمت به «آلزایمر» مربوط می‌شود.

«آلزایمر» چه نشانه هایی دارد و فرد مبتلا به بیماری «آلزایمر» چه رفتارهایی از خود نشان می دهد؟
بارزترین تظاهر زوال عقل اختلال حافظه‌است. اختلال حافظه معمولاً به تدریج ایجاد شده و پیشرفت می‌کند. در ابتدا اختلال حافظه به وقایع و آموخته‌های اخیر محدود می‌شود ولی به تدریج خاطرات قدیمی هم آسیب می‌بینند. بیمار پاسخ سئوالی را که چند لحظه قبل پرسیده‌است فراموش می‌کند و مجدداً همان سؤال را می‌پرسد. بیمار وسایلش را گم می‌کند و نمی‌داند کجا گذاشته‌است. در خرید و پرداخت پول دچار مشکل می‌شود و نمی‌تواند حساب دارائیش را نگه دارد. به تدریج در شناخت دوستان و آشنایان و نام بردن اسامی آنها نیز مشکل ایجاد می‌شود. کم‌کم مشکل مسیر یابی پیدا شده و اگر تنها از منزل بیرون برود ممکن است گم شود. در موارد شدیدتر حتی در تشخیص اتاق خواب، آشپزخانه، دستشویی و حمام در منزل خودش هم مشکل پیدا می‌کند.
بروز اختلال در حافظه و روند تفکر سبب آسیب عملکردهای اجتماعی و شخصی بیمار شده و در نتیجه ممکن است سبب افسردگی، عصبانیت و پرخاشگری بیمار شود. یکی از مشکلات زوال عقل بروز توهم و هذیان است. مثلاً بیمار فکر کند همسرش به وی خیانت کرده‌است و یا همسایگان و پرستارش قصد آسیب رساندن و توطئه علیه وی را دارند. بیمار ممکن است به فرزندانش بدبین شود. گاهی اوقات این بیماران، افرادی را مثلاً والدین فوت شده یا اقوام را که نیستند و حضور ندارند احساس می کنند و می‌بینند.

در مواردی که بیماری «آلزایمر »پیشرفت کرده است، بیمار با چه مشکلاتی روبرو می شود؟
در موارد شدید بیمار برای انجام کارهای اولیه شخصی نیاز به کمک پیدا می‌کند و ممکن است توانایی کنترل ادرار و مدفوع را هم از دست دهد. بیمار دچار زوال عقل ممکن است در تکلم و یافتن کلمات مناسب مشکل پیدا کند و در نتیجه کم حرف و گوشه گیر شود. در موارد پیشرفته تر بیمار آگاهی خود را نسبت به بیماری از دست داده و نمی‌داند دچار ناتوانی در انجام برخی کارها است و ممکن است کارهای خطر ساز انجام دهد. به تدریج ممکن است توانایی حرکتی بیمار هم دستخوش آسیب شده و مکرراً تعادلش را از دست داده زمین بخورد.

با فرد مبتلا به بیماری «آلزایمر» چگونه باید رفتار کرد؟
«آلزایمر» از معدود بیماری‌هایی است که جسم و ذهن پرستار فرد مبتلا را توأمان و به‌شدت درگیر خود می‌کند و مشکلاتی را برای خانواده بیمار نیز به وجود می آورد. اگر بیمار کنترل نشود، آسیب‌های جدی به اطرافیان و خود وارد می کند. گاهی هم عواطف بیمار با چهره‌های متفاوت کودکانه، مظلومانه، عبوس، لجوجانه و به‌ظاهر خودخواهانه چنان بر ذهن پرستار سنگینی می‌کند که ممکن است او را به بدرفتاری با بیمار سوق ‌دهد. این در حالی است که کشفیات اخیر نشان داده بیمار، به‌رغم از دست دادن حافظه، ناخودآگاه از رفتار ناخوشایند دیگران متأثر می‌شود.

راه‌های تشخیص بیماری «آلزایمر» چیست؟
چنانچه شخص ۴ یا ۵ نشانه زیر را داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کند.
اختلال حافظه که فعالیت های روزانه را دچار مشکلات آشکار می‌کند، مشکلات در انجام کارهای عادی مثلاً فراموش می‌کند، غذا بپزد، ضعف بیان و استفاده از کلمات نامناسب برای صحبت کردن، گم کردن زمان مکان مثلاً روز و شب، کاهش قضاوت (اختلال در تصمیم‌گیری)، اختلال تفکر ذهنی (حساب های مالی - ارقام)، جابه‌جا کردن اجسام مثلاً ساعت را روی گاز می‌گذارد، تغییرات در حالت و رفتار (خنده - گریه - عصبانیت)، از دست دادن انگیزه و بی‌توجه شدن به اطراف و تغییر شخصیت (منزوی شدن - عصبانی شدن)

چکار کنیم که به بیماری «آلزایمر» مبتلا نشویم؟
هنوز راه ثابت شده‌ای برای جلوگیری از ابتلاء به «آلزایمر» وجودندارد، چراکه عامل و یا عوامل اصلی این بیماری ناشناخته است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که دیابت و هر بیماری دیگری که بر قند خون تأثیر داشته باشد، در عملکرد مغز و سیستم اعصاب اختلال وارد می‌کند. یکی از بهترین راه‌هایی که امروزه برای پیشگیری از ابتلاء به «آلزایمر» بیان می‌شود، همان راه‌هایی است که برای کاهش خطر ابتلاء به بیماری‌های قلبی بیان می‌شوند. کنترل موارد مهمی که بر سلامت قلب تأثیر دارد، مانند، فشارخون بالا، چاقی و دیابت ممکن‌است بتواند به پیشگیری از ابتلاء به «آلزایمر» کمک کند. افزایش تحرک، فعالیت جسمی، روابط اجتماعی و رژیم غذایی سالم می‌تواند خطر ابتلاء به «آلزایمر» را کاهش دهد. برای پیشگیری، استفاده از ذهن مثل یادگیری دو زبان و حل جدول، معاشرت با دیگران، انتخاب زندگی سالم، کنترل کلسترول، جلوگیری از چاقی، تغذیه سالم، مصرف امگا ۳ و ماهی، ورزش کردن و توجه به فشار، قند و پیشگیری از ضربه سر کمک کننده است.

آیا درمان قطعی برای «آلزایمر» وجود دارد؟
خیر. گرچه هنوز درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد اما با استفاده از داروها می‌توان سیر پیشرفت بیماری را کم کرد و از شدت اختلال حافظه و مشکلات رفتاری بیمار کاست. رعایت موارد زیر ممکن است برای بهبود حال بیماران دچار بیماری «آلزایمر» مفید باشد:
معطر کردن محیط خواب و خانه، باغبانی، آرامش داشتن و کاهش پرخاشگری و بی قراری، ماساژ دادن، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، خوابیدن به اندازه کافی، کم کردن کلسترول بد خون، عرق ریختن و ورزش کردن (شنا و راه رفتن: حداقل ۳ ساعت در روز)، مطالعه و کم کردن افسردگی، کاهش چاقی، کاهش فشار خون، حفظ شعر و حل جدول، حفظ و خواندن شعرهای جدید و غیر تکراری، گوش کردن به موسیقی آرام و ملایم، هر راهی که به کاهش سکته‌های قلبی و مغزی کمک می کند، به کاهش آلزایمر نیز کمک می‌کند. استفاده کم‌تر از نمک و جایگزین کردن آن با ادویه‌ها خصوصاً زردچوبه و دارچین، خوردن آب کافی، گوشت سالم و استفاده از دامی که علف طبیعی خورده باشد

بیماری «آلزایمر» بیشتر در چه گروه سنی شایع است؟

این بیماری بیشتر در افراد بالای ۶۵سال بروز می‌یابد؛ گر چه آلزایمر زودرس (با شیوع کمتر) ممکن است زودتر از این سن رخ دهد. در سال ۲۰۰۶ میلادی 6/26 میلیون نفر در جهان به این بیماری مبتلا بودند و پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۵۰ میلادی از هر ۸۵ نفر یک مبتلا به «آلزایمر» وجود داشته باشد. تنها پنج درصد جمعیت بالای ۶۵ سال به بیماری «آلزایمر» متوسط تا شدید مبتلا هستند و این در حالیست که ۱۰ تا ۱۵ درصد سالمندان در همین گروه سنی از بیماری «آلزایمر» خفیف رنج می‌برند. این رقم در افراد بالای 85 سال ممکن است به 50 درصد هم برسد.

46