جلوه‌هایی چند از این خصیصه فطری بشری و ترغیب افراد به آن با تعابیر گوناگون در آیات قرآنی و نیز روایات معصومین (ع)، که هر دو منطبق بر فطرت بشرند، به چشم می‌خورد. برای نمونه، می‌توان آیات امر به پرداخت حقوق مالی همچون حق زکات، خمس و صدقه و نیز آیه 32 از سوره مائده را متذکر شد که به نحو شگفت‌انگیزی به این امر بها می‌دهد و چنین می‌فرماید: «و هر کس به وجود فردی حیات دوباره بخشد، گویی جان همه مردمان روی زمین را حیات دوباره بخشیده است». نیز می‌توان از روایت مشهور «آنچه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند و آنچه برای خود نمی‌پسندی برای دیگر مردم نیز نپسند» یاد کرد که به صراحت تمام گویای این است که نوع انسان‌ها نباید از دلسوزی برای دیگران دریغ کنند، تمام خوبی‌ها و دارایی‌ها را ویژه خود بپندارند و زبان حالشان این باشد که اگر خداوند خودش می‌خواست، اینان را نجات می‌بخشید. فرد باید پیوسته در این اندیشه باشد که شاید در یک برهه زمانی دیگر، این مشکلات برای شخص او نیز روی دهد و زندگی اجتماعی او را مختل کند. بنابراین، باید فرصت را غنیمت بشمارد و از یاری‌ها و توانایی‌های خود دریغ نکند.
با این همه، آنچه در این بین مهم و قابل توجه به نظر می‌رسد این است که اولاً بدانیم حدود و گستره این ادب ذاتی همین نوع‌دوستی و دگرخواهی تا کجاست و ثانیاً اساساً می‌توان یک بعد منفی و یا هدف نادرست را برای نوع‌دوستی تصور کرد یا نه.
نوع‌دوستی، افراط و تفریط
چنان که هر وجدان بیدار و آگاهی بدان واقف است، کوتاهی و نیز زیاده‌روی و در کل، حد ناشناسی در هر امری ناپسند است و در نهایت،خواه‌ناخواه تأثیر معکوس برجا خواهد گذاشت، هر چند کاملاً به قصد خیر صورت پذیرفته باشد. این قاعده عقلی و طبیعی در موضوع نوع‌دوستی نیز ساری و جاری است،به‌گونه‌ای که دلسوزی بی‌دلیل به همنوع و زیاده‌روی در نوع‌دوستی و برطرف ساختن نیاز نیازمند ممکن است ناخودآگاه به پدیده گداپروری بینجامد و شکل یک عامل مخرب ـ نسبت به فرد و جامعه ـ به خود بگیرد که گاه از آن با عنوان نوع‌دوستی مخرب یاد می‌شود. آنه باید به عنوان فرهنگ فطری صحیح، احیا و نهادینه شود، کنترل فرایند رفتاری نوع‌دوستی و رعایت اعتدال در این امر است تا مبادا به ابزاری بازدارنده و مبنایی شوم تبدیل شود و از آن به نوع‌دوستی میانه تعبیر می‌شود و نص آیه 29 سوره اسراء نیز بدان تصریح دارد.
نوع‌دوستی، ابزار فریب
درست است که نوع‌دوستی در مقابل خودخواهی و نیز به دلیل آسان‌سازی حرکت اجتماعی افراد، با یاری و دستگیری همدیگر مطرح شده است، ولی این امر نیز همچون سایر امور اجتماعی ممکن است مورد سوءاستفاده برخی فرصت طلبان سودجو قرار بگیرد و با «ابزار» نوع‌دوستی و «ابراز» ترحم و دستگیری، درصدد فریب شخص نیازمند و در سطح جهانی نیز فریب اذهان جهانی برآیند و در پی این باشند که به واسطه این تظاهر،راه را برای ورود خود به حریم زندگی شخصی دیگران هموار کنند تا بدین وسیله بتوانند اغراض پنهانی خود از جمله ایجاد خلل در مسیر زندگانی طرف نیازمند را به انجام برسانند. آگاهی به این دو امر اساسی که بیان شد، جلوی افتادن در چنین مسیر پرخطری را خواهد گرفت.
احمد مرتاضی ـ کارشناس ارشد الهیات
نظر شما