سعه‌صدر ماندگار استاد

این چهره بزرگ در آسمان علم و معرفت و معنویت، الگوی اخلاص در فکر و اندیشه، اعتقاد راسخ و شجاعت در عمل، زبان گویای علم و عقل، عشق و عرفان، بیش از 70 سال از زمانی که برای حضور در درس استاد اعظم خود آیت الله العظمی بروجردی (ره) زانوی تلمُّذ بغل گرفت، و با ارشاد پدر، همان محدث بزرگ، واعظ خراسانی: زبان گویای حریّت و دین، علیه استبداد رضاخانی، به تبعید رفت، یک لحظه برای سیراب کردن روح تشنه خود آرام نگرفت و برای کسب دانش از منابع و حوزه های بزرگ علوم اسلامی در مشهد، قم و نجف اشرف و آگاهی از میراث دانشگاه هزار ساله الازهر مصر و سایر ملل مسلمان مجاهدت نمود، امروز میراث فکری، علمی و گفتمانی ماندگار او، هیچ نقطه ی ابهامی برای ماموریت علمی، ایمانی و اسلامی ما و همه معتقدین به راه و مرام او در جهان اسلام و حتی غرب صنعتی باقی نگذاشته است.

این استاد عالی مقام، مصداق بارز مدادُ الْعُلَمآءِ أَفْضَلُ مِنْ دِمآءِ الشُّهَداءِ بود که برای زدودن ناخالصی ها و افکار انحرافی از اسلام آل محمد (ص) و تفاهم و تقریب بین مذاهب اسلامی از آبروی خود و آرامش زندگی شخصی هزینه ها کرد و در عرصه جهاد علمی و فرهنگی سخت کوشید، درس ماندگار سعه صدر، و سبک گفتمان ناب اسلامی ایشان، میراثی گرانبهاء برای همه رهروانش در حوزه های علوم اسلامی و دانشگاه های ایران و سایر کشورهای جهان اسلام است.

این استاد عالی مقام که با مخالفان خود با زبان سعه صدر سخن می گفت حتی با سرسخترین مفتی زمانه اش یعنی "بن باز"، به گفتمان و محادثه نشست و این ماموریت دینی و علمی را به نحو احسن به انجام رسانید، واعظ زاده با زبان عقل و علم و عشق سخن می گفت و با سعه صدر مثال زدنی و تأسی از سبک روشن بینانه و مدبرانه استادان عالی مقام خود؛ بروجردی، خمینی و طباطبایی(رحمت الله علیهم)، مخالف خود را به تکریم و پذیرش ادله حق و صواب وا می داشت. اهل مدارا بود و تا حدّ امکان، رابطه خود را با دوستان و حتی مخالفانش حفظ می کرد. از تعصب کورکورانه غیر علمی دوری می جست. در شناخت خلاء فکری و جلوگیری از شکاف و اختلاف میان رهبران و عالمان و جوامع اسلامی دقیق و صائب بود، و تا احساس نیاز نمی کرد و برایش مسلّم نمی شد به طرح هیچ مسئله ای در علم فقه، علم حدیث، علم رجال و تراجم، علوم قرآنی، تاریخ و کلام اسلامی اقدام نمی کرد. به راستی

" آثار قلمی و تحقیقی ایشان در برخی از این رشته‌ها در شمار افتخارات علمی حوزه‌های علمی شیعه است و مورد استفاده‌ی ماندگار دنیای اسلام خواهد بود". ( از پیام مقام معظم رهبری )

ایشان همواره از بزرگداشت فکر و اندیشه سترگ یاران نزدیک خود بهشتی و مطهری، و بسیاری دیگر که رفته اند و یا هنوز در میان ما هستند، بارها سخن می گفت. به یاد دارم در سوگ و غم از دست رفتن یاردیرینه، و رفیق و شفیق خود، آیت الله مطهری (ره) این بیت را زمزمه می کرد: "خام بُدم، پخته شدم، سوختم". براستی، او برای تحقق رسالت خویش، این سفر را با صبر و تدبیر، بدون وقفه طی کرد.

صراحت لهجه در موضعگیری در برابر فرقه ها و سایر مذاهب اهل سنت، با بیانی لطیف و کلامی محکم و متقن از ویژگی های او بود. با داشتن حافظه قوی و اعجاب آور، در برخی موارد اطلاعات او از عالمان خود مذاهب اسلامی بیشتر بود که همه را به وجد و تحسین وا می داشت، تذکر و بیان گوشه هایی از ابعاد اشتراکی و اختلافی میان مذاهب اسلامی، مواردی که در گذر زمان و در اثر سیاست های مخرب، منسوخ شده بود، اوج گفتمان ناب اسلامی او را آشکار می کند، گفتمانی برگرفته از سبک و سیاق اهل البیت علیهم السلام. به همین دلیل دشمنان سرسخت او، فکر و اندیشه کاربردی اش را نشانه گرفتند.

این اسوه مسلُم گفتمان اسلامی و انسانی، استاد اخلاق و سخت کوشی علمی، در یافتن سرچشمه های حقیقت، هم دافعه ای قدرتمند داشت و هم جاذبه لطیف و سخت نیرومند. رمز سعه صدر واعظ زاده، تاکید بر مشترکات میان مسلمانان بود تا اختلافات، و این، مهمترین نیاز جامعه سیاسی، فرهنگی و دینی ما و همه ملت های مسلمان در عصر خشونت مذهبی و ظهور حرکت های تکفیری است. برای ساختن تمدن نوین ایرانی - اسلامی نیاز به چنین عالمانی با اخلاص و شجاع، ضرورت امروز ماست. به امید استمرار و ماندگاری سعه صدر این پیراستاد فرهیخته و فرزانه در گفتمان جهانی اسلام.

*حسام الدین واعظ زاده، استاد دانشگاه تهران