بلوط خانه دل ایلامی ها/ مردم برای کاشت بلوط دست به کار شده اند

به گزارش ایرنا، شاخه های بزرگش یادآور روزهای خوب تاب بازی کودکانه امان بود و سایه دلپذیرش خنکای تابستان مان،برای خاک بازی روزهای کودکی در زیر بلوط های زیبای کوه های اطراف شهرمان، همان روزهایی که از ترس بمباران های هوایی به دامن کوه و جنگل پناه برده بودیم.
لحظات خوش روزهای دل انگیز کودکی در پناه بلوط های زیبا برای هر ایلامی زاگرس نشین یادآور بهترین و شیرین ترین خاطرات کودکی است.
مردمان این دیار در سخت ترین روزهای سخت قطحی و خشکی خیلی سالها قبل از همین دانه های بلوط نان درست می کردند و با آسیاب کردن آن قوت لایموت خود و احشام شان را تامین می کردند.
بی گمان هنوز هم بسیاری از عطاری ها و گیاه درمان ها برای درمان معده از بلوط و جفت (شیره سیاه رنگ بلوط) آن استفاده می کنند و از شیرینی 'شوکه' نوعی شیره شیرین و عنابی رنگ مثل شیره خرما با طعمی ملس تر آن برای صبحانه استفاده می کنند.
حال آنکه زیبایی بلوط و تنه های بزرگ و تنومند آن با سوراخ های کوچک که مامن سنجاب های کوچ است برای هر کدام از ما ایلامی ها که با این درختان تنومند و زیبا بزرگ شده و خو گرفته ایم خود یاد آور بهترین دوران زندگی مان است.
هنوز هم در این عصر مدرن و ماشینی بهترین تفریح روزهای بهاری مان چادر زدن در زیر درختان بلوط و لذت بردن از مناظر دل انگیز کوهستانی و بهاری ایلام است و در اوج گرمای طاقت فرسای تابستان خنکای سایه سار بلوط ها سایبانی در برابر خورشید و پناه ماست.
حال آنکه در روزهای خزان برگ ریز و زمستان سرد باز این کهنسال ترین درختان مامن و پناه ماه برای دوری و جستن آرامش در سکوت است.
اینک این چند سال است که این بلوط زارهای زیبای و رعنا د برابر هجوم آفت ها و آنچه برخی کارشناسان تغییر اقلیم می نامند قدشان خمیده و روز به روز به زوال و نابودی نهاده اند.
در پی یک حرکتی که از سوی بسیاری از دوستداران محیط زیست این روزها در حال انجام است، بسیاری ها با کندن چاله های کوچک و قرار دادن دانه های بلوط جوانه زده سعی دارند تا رویای روزهای خوش کودکی خود را به کودکان آینده تقسیم کنند و سهمی از این زیبایی و دلپذیری را برای آنها به یادگار بگذارند.
بلوط زارهای زیبای ایلام که ابهت و وقار خاصی به کوه های سر بر فلک کشیده این دیار داده است، این روزها نیازمند توجه دوستداران خویش اند تا در نبود سنجاب های کوچک دانه های جوانه زده اشان را در دل خاک پنهان کنند.
سنجاب های کوچک جنگل یکی از عاملان اصلی افزایش جنگل زارهای بلوط بشمار می روند زیرا این حیوانات زیبا و دوست داشتنی با دستان کوچک شان دانه های بلوط را برای ذخیره زمستانی در جای جای جنگل مدفون می کردند که غذای زمستانی آنها شود اما به دلیل فراموشی بسیاری از این بلوط ها جوانه می زدند و به نهال های بلوط مبدل می شدند.
اما اکنون که دیگر بسیاری از این سنجاب ها از شمار جمعیتی آنها کاسته شده و تنها در جنگل های دور دست و کوهستانی بسر می برند، همچنان به این فعالیت خود ادامه می دهند.
با این حال در بسیاری از مناطق جنگلی در محدوده شهرها که دیگر سنجاب ها به دلیل شلوغی و سرو صدای ماشین ها ترسیده و به سایر نقاط دور دست رفته اند، جنگل های بلوط در معرض انقراض اند زیرا همواره به زایش و رویش برای جایگزینی به جای سایر درختان زوال رفته و خشکیده و پیر بلوط نیاز است.
اکنون با توجه به فصل زمستان و در پی بارش بارانهای اخیر هزاران بلوط که در زیر درختان آنها به زمین افتاده اند، که جوانه زده و زندگی آنها در دستان من و توست تا با کندن چاله ای کوچک و گذاشتن در دل خاک زمینه را برای زنده ماندن و زندگی به آنها فراهم کنیم.
در روزگاران گذشته که سنجاب های کوچک جست و خیز کنان از شاخه های بلوط بالا و پایین می رفتند و دانه های بلوط را برای ذخیره زمستانی پنهان می کردند، زمان زیادی می گذرد، اکنون بسیاری از این بلوط ها در پای درختان ریخته و به دلیل سرما ممکن است از بین بروند.
یک کارشناس منابع طبیعی در ایلام گفت: حدود 640 هزار هکتار جنگل از نوع متوسط، غنی و تنک در استان ایلام وجود دارد که انبوه آنها را درختان بلوط و بنه تشکیل می دهد.
عبدالسلام پیری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: بر پایه بررسی های انجام شده آفت ها، تغییر اقلیم، کرم چوبخوار، نفوذ ریزگردهای عربی و گرد و غبار، عامل اصلی زوال درختان بلوط اعلام شده است.
وی ادامه داد: علاوه بر این موضوع، تغییرات اقلیمی و خشکسالی های متوالی چند سال گذشته بر روند جدی شدن خشکی درختان بلوط دامن زده است.
پیری گفت: ریشه درخت بلوط تنها به عمق چهار تا پنج متری زمین نفوذ می کند و بیشتر در سطح پخش می شود و از آب های سطحی استفاده می کند، اما به علت کاهش بارش برف، آب کمی به ریشه درختان بلوط رسیده و کار به جایی رسیده که بلوط زارها تحمل خود را از دست داده و در حال خشک شدن هستند.
وی افزود: هر هکتار جنگل پهن برگ، 68 تن گرد و غبار را مهار و هوا را سالم و تمیز و به اصطلاح تصفیه می کند اما گرد و غبار گسترده که در سال های گذشته ایلام را به شدت متاثر کرده، توانسته است درختان بلوط را نیز به زانو درآورد.
به گفته وی، برگ های بلوط کرکی هستند و قابلیت جذب گرد و غبار را دارند و بسته شدن روزنه برگ های کرکی بلوط به علت شدت بالای گرد و غبار در زاگرس باعث شده که این درختان دیگر توانایی جذب این همه غبار را نداشته باشند.
وی اظهار کرد: عوامل دیگری همچون ˈانگل لورانتوسˈ و ˈسوسک چوب خوارˈ نیز از فرصت استفاده کرده و به این درختان زیبا حمله می کنند و موجب ضربه زدن به درختان بلوط شده است.
پیری یادآور شد: علاوه بر این می توان حضور گسترده دام و زراعت در کف جنگل ها، بهره برداری بی رویه و نبود ملاحظه های زیست محیطی در اجرای طرح های کلان منطقه زاگرس را عامل غیرمستقیم تخریب گسترده جنگل های زاگرس اعلام کرد.
وی ادامه داد: بررسی ها در زمینه علل خشکیدگی درختان بلوط در دست اقدام است که در این پژوهش سطح تخریب بررسی و برآوردهای نخستین از میزان تخریب به دست می آید که این مطالعات نیاز به زمان زیادی برای کارشناسی دقیق بحران دارد.
وی افزود: گونه های بلوط منطقه زاگرس در اوج پایداری بوده و این تعادل اکنون در حال به هم خوردن است و باید به نقش انسان و تغییرات اقلیمی با دقت بیشتری توجه شود زیرا که این تغییرات گسترده نتیجه 70 تا 80 سال بی توجهی است.

** پیشگامی سازمان های مردم نهاد برای احیای جنگل های بلوط
پیری از حضور شمار زیادی از دوستداران و علاقمندان به منابع طبیعی در قالب تشکل های مردم نهاد غیر دولتی برای احیای جنگل های بلوز خبر داد و گفت: در چند سال اخیر بسیاری از این تشکل ها به صورت خودش به کاشت دانه های بلوط و بذرکاری اقدام کرده اند.
وی افزود: هر چند این کار احساسی به نظر می رسد و بحث خشکیدگی بلوط به دلیل تغییر اقلیم و افزایش گرمای هوا و کاهش نزولات جوی است و یک روزی این جنگل ها از بین می روند و مثل دایناسورها انقراض می یابند اما با این وجود کسی دوست ندارد این واقعیت را بپذیرد.
وی اظهار کرد: مسئولین در راستای فرهنگ سازی و افزایش مشارکت مردم از این اتفاق بیفتد استقبال می کنند، اما باید باور داشت که طبیعت اجازه نمی دهد که دوباره بلوط سبز شود.
پیری گفت: تا چند سال پیش بر اساس آمار هواشناسی دمای ایلام از 35 درجه بالا نمی رفت،اما اکنون این دما به 47 و 45 درجه می رسد و این درختان تنومند دامنه تحملی دارد که تاب بالا رفتن این دما را نخواهند داشت.
وی افزود: اکنون میزان بارندگی ها بسیار کم شده و بارندگی یک ماه تا دو ماه است در حالی که در سالهای قبل همه ساله سه الی چهار بار برف داشتیم که ارتفاع آنها به بیش از 50 سانتی متر می رسید.
این کارشناس منابع طبیعی معتقد است: اکنون دمای هوای به شدت بالا می رود به سمت گرمسیری شدن بالا می رویم و افزایش دما حرارت یک تا یک و نیم درجه را موجب شده که تنها کار ما برای جلوگیری از فاجعه خشکی استان به سمت گونه های جایگزین برویم.
وی ادامه داد: باید بذر گونه هایی که خودشان را نشان می دهند، بکاریم اپتا سازگار با محیط رشد کنند و آنچه اکنون هویدا از شواهد است رویداد خلیج عمانی است که باید در مناطق زاگرسی گونه های بر اساس اقلیم این گونه مثل کنار، کنارک، عناب که اکنون در منطقه زاگرسی در حال پیشروی زیادی هستند، بکاریم.
به گفته وی، بی گمان بر اساس شواهد می توان دریافت که در آینده نچندان دور جنگل تنک خلیج عمانی داریم اما با این وجود باید حفاظت همچنان ادامه داشته باشد تا آنجا که می توانیم.
وی تاکید کرد: باید گونه های بلوط را همچنان حفظ کنیم و توسعه دهیم و در مناطقی که دیگر این گونه زیبا رشد نمی کند و قابلیت احیا ندارد به فکر گونه های جایگزین باشیم.

** حرکت خودجوش مردم شهرسان های مختلف ایلام برای کاشت بلوط
معاون فنی منابع طبیعی ایلام در این خصوص گفت: یک کار خودجوش مردمی و یک کار مثبت، این روزها توسط دوستداران محیط زیست در استان ایلام شکل گرفته و بسیاری ها برای توسعه و نجات جنگل های بلوط دست بکار شده اند.
حجت اله فتحی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: باید این گونه تلقی شود که مردم به اهمیت جنگل و درخت بلوط پی برده اند و اکنون بزرگترین خدمت به طبیعت توسط آنان در حال انجام است.
وی ادامه داد: در بحث مشارکت مولفه حضور مردم که بدون چشم داشت، با علاقه به دامان طبیعت می آیند و اقدام به کاشت دانه می کنند، یک کار مثبت ارزیابی می شود و یک اقدام مناسب در راستای فرهنگ سازی و حفظ منابع طبیعی تلقی می شود.
فتحی گفت: دستگاه مجری باید به صورت علمی و فنی و به صورت کارگاهی با مشارکت کارشناسان اقدام به اطلاع رسانی در خصوص چگونگی کاشت و غرس درختان کنند تا این زحمات و تلاش های مردم به نتیجه بماند.
وی اظهار کرد: در راستای اجرای طرح جنگلانه و احیای طبیعت به صورت فراخوان عمومی در اکثر استانها مردم از این طرح ها استقبال کرده اند و مردم استان ایلام در شهرستان های ایلام، ملکشاهی،بدره، دره شهر نیز اقدام به اجرای این طرح کرده اند و استقبال چشمگیری از آن داشته اند.

** مشارکت مردم نیازمند مدیریت و آموزش
فتحی گفت: باید مشارکت مردم مدیریت شود و به صورت خاص این مشارکت ها منسجم شود زیرا نیاز به آموزش و مدیریت دارد تا این پتانسیل قوی که فراهم شده در راستای حفظ منابع طبیعی و محیط زیست توسعه یابد.
وی اظهار کرد: باید این علاقمندان به منابع طبیعی یاد بگیرند که چه گونه هایی در چه شرایطی بکارند، زیرا بعضی نهال ها پیش آهنگ هستند و برخی پرستاران به همین منظور باید نوع گونه و چگونگی کاشت آن آموزش داده شود تا این تلاش ها به ثمر بنشیند.
فتحی افزود: گونه های خلیج عمانی باید در رویشگاه ها و مناطقی همچون مهران و دهلران که گرمسیر تر اند کاشته شوند و باید توجه داشت که بیش از 90 درصد تیپ زاگرس گونه بلوط است و تنها ده درصد سایر گونه ها در آن رویش داشته است.
وی میزان جنگل های استان ایلام را 642 هزار هکتار اعلام کرد و گفت: بلوط با این شرایط خشکی بیش از پنج هزار و 500 سال در استان سابقه دارد.
وی تاکید کرد: گونه بلوط در زمان نهالی سایه پسند است اما وقتی رشد می کند نور پسند است و نیاز به سایه ندارد این نکته به ما یاد آور می شود که دانه های بلوط را باید در پناه درختان مادری یا سنگ ها بکاریم تا بتوانند در چند سال قدرت و توان ماندن در اقلیم را بدست آورند.
فتحی ادامه داد: در فضای باز و بخش هایی که جنگل تنک قرار دارد می توان با کاشت گلابی وحشی، زالزالک، تنگز و گونه های پیش آهنگی به حفظ منابع جنگلی استان کمک کرد.
معاون فنی منابع طبیعی ایلام گفت: مردم علاقمند به حفظ جنگل های بلوط بیاید به خاطر داشته باشند که با کندن چاله های خوب و ایجاد سطوح آبگیری مناسب، عمق خاک مناسب و قرار دادن دانه در جای مناسب و پوشاندن سطح خاک با لاش بر می توانند به توسعه و حفظ جنگل ها همت گمارند.
فتحی افزود: اکنون سالانه بیش از 50 الی 60 هکتار جنگل در استان در قالب طرح های مختلف احیا می شود که امیدواریم تداوم این طرح ها در آینده منتج به حفظ طبیع و جنگل های زیبای استان شود.
وی با تقدیر از این روحیه مشارکت پذیری و احساس مسئولیت مردم در راستای حفظ جنگل های بلوط گفت: از اینکه مردمی چنن فهیم و علاقمند به طبیعت و پاسدار موهبت های الهی داریم بسیار خرسندیم.
به گزارش ایرنا، استان ایلام برخوردار از 11 درصد جنگل های منطقه زاگرس و طبیعت بکر و زیبا به عروس زاگرس شهره است.

46