معمای جدید شورای امنیت: تأثیر نامه ایران، روسیه و چین درباره خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ بر آینده پرونده هسته‌ای

خبرآنلاین - رسول سلیمی: نامه مشترک ایران، روسیه و چین در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (که در ۱۹ اکتبر به طور رسمی منتشر شد)، نقطه عطفی در پرونده هسته‌ای ایران به شمار می‌رود. این نامه، خطاب به آنتونیو گوترش و واسیل نبنزیا (رئیس دوره‌ای شورای امنیت)، تمام مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ را بر اساس بند ۸ اجرایی آن، از ۱۸ اکتبر خاتمه‌یافته اعلام کرد و تلاش‌های بریتانیا، فرانسه و آلمان (سه کشور اروپایی) برای فعال‌سازی مکانیسم «اسنپ‌بک» را «دارای ایراد حقوقی» خواند.

نویسندگان نامه تأکید کردند: «سه کشور اروپایی، با توقف اجرای تعهدات خود در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ و عدم طی کامل سازوکار حل اختلاف، صلاحیت استناد به مفاد آن را ندارند.» این اقدام، پس از نامه وزرای خارجه سه کشور در ۲۸ اوت ۲۰۲۵، پرونده هسته‌ای ایران را از دستور کار شورای امنیت خارج کرده و گزارش‌گیری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را متوقف می‌نماید.

چه آنکه سابقه قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵) به عنوان تأییدکننده برجام، شامل «روز انتقال» (اکتبر ۲۰۲۳) برای لغو محدودیت‌های موشکی و «روز خاتمه» (۱۸ اکتبر ۲۰۲۵) برای پایان کامل است و منافع اقتصادی و امنیتی متقابل بین سه کشور را تقویت می کند. ایران غنی‌سازی را بدون محدودیت ادامه می‌دهد، در حالی که روسیه و چین نفوذ خود را در خاورمیانه افزایش می‌دهند. اما  ادعای سه کشور اروپایی مبنی بر «عدم پایبندی ایران» بدون بررسی نقض تعهدات خود، نشان می‌دهد که این روایت‌ها بدون توجه به بند ۱۴ قطعنامه (خروج خودکار از دستور کار هیئت مدیره آژانس) ناقص هستند.

اما به طور خلاصه نامه مشترک ایران، روسیه و چین در هفته گذشته، که انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ را تأیید کرد، چهار محور اصلی اثرگذاری بر پرونده هسته‌ای ایران دارد:

1. لغو محدودیت‌های تسلیحاتی و موشکی: از ۱۸ اکتبر، ایران می‌تواند تسلیحات سنگین وارد/صادر کند، که قدرت نظامی آن را افزایش می‌دهد
2. خروج از دستور کار آژانس: گزارش‌گیری آژانس متوقف شده و غنی‌سازی بدون نظارت سازمان ملل ادامه می‌یابد
3. ناکامی اسنپ‌بک سه کشور اروپایی: تلاش‌های اروپا برای بازگرداندن تحریم‌ها بی‌اثر شده و انزوای دیپلماتیک آن‌ها را تشدید می‌کند
4. تقویت محور کشورهای شرقی: همکاری با بریکس، تجارت ایران را افزایش داده و نفوذ روسیه و چین را در خاورمیله تقویت می‌کند

در ادامه به تفصیل حول محورهای فوق بحث می کنیم.

۱. لغو محدودیت‌های تسلیحاتی و موشکی  

انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، لغو محدودیت‌های تسلیحاتی را به محور اصلی تبدیل کرده است. «نیویورک تایمز» گزارش داد که ایران اکنون می‌تواند جنگنده‌های سوخو-۳۵ از روسیه وارد کند، که قدرت هوایی آن را تقویت کرده و توازن منطقه‌ای را تغییر می‌دهد.

در ابعاد سیاسی نیز، انزوای سه کشور اروپایی را تشدید کرده و محور ایران-روسیه-چین را به عنوان بلوک ضدغربی برجسته می‌سازد. از سوی دیگر برنامه موشکی ایران (با برد ۲۰۰۰ کیلومتر) را بدون نظارت سازمان ملل آزاد می‌گذارد. این در حالی است که تقویت همکاری نظامی ایران-روسیه، انتظار می رود در آینده تحول عمیقی را رقم بزند.

۲. خروج از دستور کار آژانس بین المللی انرژی اتمی

نامه به آژانس در ۲۴ اکتبر، گزارش‌گیری از ایران را متوقف کرد. «الجزیره» گزارش داد که غریب‌آبادی تأکید کرده: «بند ۱۴ قطعنامه، موضوع را از دستور کار هیئت مدیره خارج می‌کند.» این در حالی است که در صورت غنی‌سازی ۶۰ درصدی ایران که هم اکنون بدون محدودیت قابلیت انجام دارد، هزینه‌ها را برای ایران نسبت به غنی سازی در سطوح پایین، کاهش می‌دهد. این اقدام، مشروعیت برنامه هسته‌ای را افزایش داده و فشار غرب را خنثی می‌کند و روایت گروسی از برنامه هسته ای ایران را که مدعی «عدم شفافیت» شده بود از بین می برد.

۳. ناکامی اسنپ‌بک سه کشور اروپایی  

از جمله نتایج دیگر این است که تلاش سه کشور اروپایی در ۲۸ اوت، بی‌اثر شد. «وال استریت ژورنال» گزارش داد که نامه سه کشور، اسنپ‌بک را «غیرقانونی» خواند و تحریم‌های اروپا را بی‌تأثیر کرد و دیپلماسی چندجانبه ایران و چین و روسیه موجب شد تا سه کشور اروپایی را منزوی کنند.

 تقویت محور شرقی 

از سوی دیگر این نامه، بریکس را تقویت کرد. گزارش «صندوق بین‌المللی پول» (۲۵ اکتبر ۲۰۲۵) نشان می‌دهد تجارت ایران با کشورهای عضو بریکس ۱۵ درصد افزایش یافته است که این مسئله می تواند یوان و روبل را جایگزین دلار کند. از پیامدهای تقویت تجارت با بریکس این است که نفوذ چین افزایش پیدا می کند و مهار غرب را تضمین می کند.

آینده پرونده هسته ای ایران چه خواهد شد؟

در یک سطح تحلیل، نامه مشترک نتیجه فشار شورای امنیت و آژانس است. «مؤسسه بروکینگز» گزارش داد که بند ۸ قطعنامه، انقضا را الزامی کرد و اسنپ‌بک سه کشور اروپایی را باطل نمود.از سوی دیگر، نامه سلطه سه کشور اروپایی بر آژانس را به چالش می‌کشد.این چارچوب، تأثیر نامه را به عنوان پایان برجام توصیف می‌کند، اما چالش‌هایی مانند وتوی روسیه و چین را نادیده نمی‌گیرد. از منظری دیگر، ایران برای حداکثرسازی منافع (لغو تحریم‌ها) بر این نامه تاکید دارد و انقضای برجام را برای محدود کردن سه کشور اروپایی طراحی کرده است.

در مجموع، نامه نتیجه روایت‌سازی «پایان اجبار غربی» بر ایران است که انقضا نظم را به نفع شرق تغییر داد. چه آنکه نامه مشترک ایران، روسیه و چین، پرونده هسته‌ای ایران را متحول کرده و لغو محدودیت‌ها و خروج از نظارت های آژانس، از پیامدهای این مسئله هستند که به تقویت محور شرقی علیه غرب کمک می کند.

۲۱۳/۴۲