محمد حسین آجیلیان ممتاز*: افسانه های قدیمی نشان می‌دهند بشر همیشه در رویای پرواز بوده است. ایکاروس و دایه‌دالوس از اسطوره‌هایی بودند که سعی کردند با بال‌هایی از پر و موم، پرواز کنند.
در قرن هفدهم، توجه بشر به پروازهایی معطوف شد که برای آن از گازهای سبک‌تر از هوا استفاده می‌شود. اولین پرواز با بالون‌هایی انجام شد که از هوای گرم و هیدروژن پر می‌شدند. اما از معایب بزرگ بالون این بود که ساکنین بالون کاملاً در اختیار تغییرات هوا بودند و دایماً به وسیله باد به این طرف و آن طرف برده می‌شدند.
اولین ماشین پرواز، یک هواپیمای بی موتوری ساده بود که در سال 1804 ساخته شد. در سال 1848، جان استرینگ فلو اولین کسی بود که هواپیمای یک باله را ساخت که به وسیله نیروی بخار به حرکت در می‌آمد.
روس‌ها نیز ادعا می‌کنند که یک روسی به نام الکساندر موژاییسکی، در سال 1882 اولین کسی بوده که با یک هواپیمای بخاری پرواز کرده است. در 1896 هم دکتر ساموئل پیریونت لنگلی توانست یک پرواز موفقیت آمیز انجام دهد.
سرانجام در 17 دسامبر 1903، اوریل رایت شروع به ساختن یک موتور برای هواپیمای خود کرد یعنی با قدرت خود هواپیما را به هوا برد. البته این پرواز هم مانند گذشتگانش با معیار امروزی، پرواز نبود ولی آوریل و برادرش ویلبر، برای اولین بار هواپیمایی ساختند و پرواز دادند و پرواز آن به وسیله نیروی بخار نبود، بلکه با موتوری روی خود هواپیما به پرواز در آمد.
همچنین گفته می‌شود پرستون واتسون، در سال 1902 پرواز موفقیت‌آمیزی با یک هواپیمای دو باله انجام داد که روی آن موتور کار گذاشته بود. البته این ادعا تا به حال رسماً تأیید نشده است.
اولین پرواز در خاک ایران
در اواخر جنگ جهانی اول و در یکی از روزهای سال 1296، اهالی تهران برای اولین بار هواپیمایی را مشاهده کردند که در ارتفاع پایین بر فراز تهران پرواز می‌کرد. چون در آن موقع فرودگاهی در تهران وجود نداشت، خلبان در محل وزارت امور خارجه و شهربانی فعلی به زمین نشست.
آن هواپیما ساخت روسیه بود و آن را به صورت صندوقی از قطعات، از راه بندرانزلی با اتومبیل به تهران حمل کرده و پس از سوارکردن قطعات، توسط خلبان روسی به پرواز درآمد.
در بهمن ماه 1304، دولت ایران به موجب قانونی، حق انحصاری هوانوردی در کشور را به شرکت هواپیمایی آلمانی یونکرس واگذار کرد. این شرکت، در سال 1305 شعبه خود را در ایران افتتاح کرد و با واردکردن چند فروند هواپیمای یونکرس، خطوط هوایی به شهرهای مشهد، شیراز، بندرانزلی و بوشهر دایر کرد و حمل و نقل پست و مسافر از راه هوا را به عهده گرفت. در سال 1317، یک باشگاه خلبانی با 20 فروند هواپیما تاسیس شد.
در مرداد 1325 دولت، اداره‌ای به نام اداره کل هواپیمایی کشوری راه انداخت. این اداره، کارش خود را در یک اتاق در طبقه پایین ساختمان شمس‌العماره با یک رییس و یک کارمند آغاز کرد و در سال بعد، با بودجه‌ای بالغ بر سیصد هزار تومان، محل آن به فرودگاه مهرآباد انتقال داده شد.
سه سال بعد، در تیر 1328، قانون هواپیمایی کشوری به تصویب مجلس وقت رسید و اداره کل هواپیمایی کشوری زیر نظر وزارت راه قرار گرفت.
در سال 1353 اداره مذکور با نام سازمان هواپیمایی کشوری، به زیر پوشش وزارت جنگ رفت. با پیروزی انقلاب اسلامی، با تصویب شورای انقلاب در اسفندماه 57، این سازمان از وزارت جنگ منتزع و به وزارت راه و ترابری ملحق شد.
هوانوردی ایرانی در سال‌های اخیر
در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار جمهوری اسلامی، با وجود دشواری‌های هشت‌سال دفاع مقدس و دسترسی‌نداشتن سازمان هواپیمایی کشوری به کارشناسان خارجی‌ای که تا پیش از انقلاب امور این سازمان را به دست داشتند، همه امور به دست متخصصین ایرانی انجام شد.
در همین سال‌ها، فرودگاه‌های کشور از 22 فرودگاه به حدود 75 فرودگاه افزایش پیدا کرد و راه های هوایی از 19 راه، به حدود 100 راه هوایی رسید. آمار سالانه جابه‌جایی مسافران نیز از حدود چهار میلیون نفر به بیش از 15 میلیون نفر افزایش پیدا کرده است.
منشور ایکائو
پیمان شیکاگو در 96 ماده تدوین شده و در آن، بر اصول کلی حقوق بین‌المللی و هوانوردی از جمله اصل حاکمیت دولت‌ها بر قلمرو و تابعیت هواپیما تاکید دارد. سازمان ایکائو، منشوری دارد که شامل این مفاد است:
- اطمینان از رشد منظم و ایمن هواپیمایی کشوری بین‌المللی در سراسر جهان.
- تشویق صنعت و طراحی هواپیما برای مقاصد صلح‌جویانه.
- ترغیب توسعه خطوط هوایی، فرودگاه‌ها و تسهیلات هوانوردی برای هواپیمایی کشوری بین‌المللی.
- پاسخ به نیاز مردم جهان به حمل و نقل هوایی ایمن، منظم، کارا و به‌صرفه.
- جلوگیری از تضییع اقتصادی ناشی از رقابت مضره.
- حفظ حقوق دولت‌های عضو و تامین فرصت مساوی برای اعضا برای برقراری سرویس هوایی بین‌المللی.
- از بین بردن تبعیض میان کشورهای عضو.
- افزایش ایمنی پروازها در ناوبری بین‌المللی.
- ارتقای عمومی همه ابعاد هوانوردی.
- و به طور کلی تعمیم و توسعه کلیه امور پشتیبانی هواپیمایی کشوری بین‌المللی.
ضمایم پیمان شیکاگو که به عنوان انکس‌های ایکائو شناخته می‌شوند، حاوی مقررات بین‌المللی هواپیمایی کشوری است. این ضمایم به شکلی جزئی و دقیق، معیارها و قواعد همه امور مربوط به هوانوردی را به‌روشنی توضیح می‌دهد.
*کارشناس مسئول تجسس و نجات اداره کل مراقبت پرواز
نظر شما