چالش‌های روابط آنکارا-برلین و چشم‌انداز آن

در همین چندسال و علی الخصوص یکسال اخیر بواسطه همین تحولات شاهد تغییر رویکردهای دولتمردان ترکیه و آلمان در قبال یکدیگر بوده ایم .اسلام اخوان المسلمين گرایی و نو عثمانی گرایی اردوغانی با آمیزه ای از تمامیت خواهی در عرصه های خارجی وداخلی سبب گردیده که دولت ترکیه نتواند میان این رویکردها و عزیمت به سوی اتحادیه اروپا و همگرایی با غرب آشتی استراتژیک برقرار کند هرچند که در برخی مقاطع موفق به ایجاد همآواییهای تاکتیکی شده است اما در مجموع نتوانسته بصورت توأمان در زمین های شرق و غرب بازیگری کند.

اهم تحولات موثر در مناسبات آنکارا-برلین

در چندسال اخیر کنش و واکنشهای متقابل مقامات دو کشور در قبال حوادث بوقوع پیوسته در دو کشور،روند روابط فیمابین این دوکشور و ترکیه -بروکسل را با چالش های نسبتا جدی روبرو کرده است و نوعی کنسرت اروپایی درمقابل ترکیه را شکل داده است.

اعتراض آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان به سرکوب اعتراضات مردمی چند ده هزارنفری  پارک گزی و میدان تاکسيم استانبول توسط پلیس ترکیه در ماه مه 2013 و تاکید وی بر احترام دولت ترکیه به آزادی بیان را میتوان شروع این چالشها در دوره جدید قلمداد نمود.
به سرانجام نرسیدن توافق آنکارا و اتحادیه اروپا مبنی بر جلوگیری  ترکیه از اعزام پناهندگان به اروپا درقبال کمک چند میلیارد دلاری اروپا به ترکیه و اعطای تسهیلات ویزایی شنگن به اتباع ترکیه که بابتکار مرکل در مارس 2016 حاصل شده بود عامل دیگری بر ارتقا سطح تنش در روابط ترکیه با آلمان و اتحادیه اروپا محسوب میشود .

ازدیگر موارد چالش برانگیز در روابط دو کشور میتوان به نکات ذیل اشاره نمود :

 - عدم مجازات ژان بوهمرمان طنزپرداز آلمانی توسط دستگاه قضای  آلمان که  در برنامه طنز خود در شعری ، اردوغان را فردی مسخره و ضعیف النفس نامیده بود.

- متهم نمودن نمایندگان مجلس فدرال آلمان به حمایت از گروه تروریستی پ.ک.ک  ازسوی اردوغان

- تصویب قطعنامه ادعای نسل کشی 1.5 میلیون ارمنی توسط حکومت عثمانی در جنگ اول جهانی ازسوی مجلس فدرال آلمان در ژوئن 2016

-  ممنوع کردن بازديد نمایندگان پارلمان آلمان از سربازان آلمانی مستقر در پایگاه اينجرليک ناتو در قونیه توسط دولت ترکیه

-  اعتراض مرکل به اردوغان در واکنش به اقدامات سرکوبگرانه دولت ترکیه و اخراج و بازداشت دهها هزار نفری  پس از کودتای نافرجام ژوئیه 2016 وهشداروی درمورد عضویت آتی ترکیه در اتحادیه اروپا

-  عدم پذیرش درخواست اردوغان ازسوی مرکل مبنی بر استراداد هواداران فتح الله گولن از آلمان به ترکیه

- دستگیری دنیز یوسل خبرنگار آلمانی ترک تبار درفوريه 2017 باتهام ایجاد فتنه و تبلیغات تروریستی و بی فایده بودن  تلاش دولت فدرال آلمان برای آزادی این خبرنگار

-  جلوگیری دولت آلمان از سفرهای تبلیغاتی مقامات دولت اردوغان به این کشور  بمنظور تبلیغ برای شرکت ترکهاي مقیم آلمان در رفراندوم قانون اساسی ترکیه و عدم تایید نتیجه این رفراندوم ازسوی آلمان و اتحادیه اروپا در آوریل 2017 که به اقتدار اردوغان در ترکیه می افزاید .

- دستگیری مثاله طلوع روزنامه نگار ومترجم آلمانی در اواخر ماه آوریل 2017در ترکیه

- پذیرش پناهندگي برخی از مقامات ارشد نظامی ترکیه که درکودتا ی ژوئیه 2016 دست داشتند توسط آلمان که موجب اعتراض تند اردوغان به دولت آلمان شد .

-تصمیم مجلس فدرال آلمان مبنی بر عقب نشینی نیروهای مسلح این کشور از پایگاه هوایی اینجرلیک در ترکیه در ژوئن 2017  بدلیل ادامه  ممانعت دولت ترکیه از بازدید نمایندگان مجلس آلمان از سربازان آلمانی مستقر در این پایگاه

- اعلام رسمی ممنوعیت بازدید نمایندگان آلمان از پایگاه ناتو در قونیه ترکیه در ژوئیه 2017  که باعث تیره تر شدن روابط میان دوکشور شد

- و درموردی تازه بازداشت شدن پیتر اشتویتنر فعال آلمانی حقوق بشر و مدیر منطقه ای سازمان عفو بین الملل به همراه 8 فعال دیگر به اتهام حمایت از یک سازمان تروریستی در ترکیه که موجب انتقاد مرکل و سایر مقامات آلمانی و اروپایی و سازمان عفو بین المللی  از دولت ترکیه و درخواست آزادی وی ازسوی آنها شده که تاکنون مورد پذیرش دولت ترکیه قرارنگرفته است .درپی این بازداشتها وزیر امور خارجه آلمان اعلام کرد برای امنیت بیشتر،سفر به ترکیه رابراي اتباع خود سخت تر می کند و صادرات، وام های سرمایه گذاری و کمک های اقتصادی به ترکیه باید مجددا بررسی  شود. پس از این آنکارا آلمان را به خصومت با ترکیه و باج خواهی و تهدید متهم کرد .

- اتهام دولت ترکیه به  شرکت های آلمانی مانند Dimler و BASF مبنی بر حمایت این شرکتها  از جنبش فتح الله گولن  و عدم پیگیری این موضوع توسط پلیس جنایی آلمان به دلیل مبهم بودن این ادعا

واکنش ها به ترکیه در برلین

 درپی بروز تنش اخیر میان آلمان و ترکیه پس از صدور حکم یکی از دادگاه‌های ترکیه برای بازداشت ده فعال حقوق بشری که یکی از آنها "پیتر اشتودتنر"فعال حقوق بشری مستقر در برلین و دیگری "ادیل ایسر"، مدیر عفو بین‌الملل در ترکیه بود،دولت ترکیه شرکت‌ها و بعضی افراد را در آلمان متهم به حمایت از تروریسم کرد و فهرستی از این شرکت‌ها و افراد را به اداره فدرال پلیس جنایی در آلمان (BKA) تحویل داد، زیگمار گابریل، معاون صدراعظم و وزیر خارجه آلمان، روز پنج‌شنبه ۲۹ تیر اعلام کرد که در روابط این کشور با ترکیه بازنگری خواهد شد ،سایر مقامات آلمانی نیز مواضع نسبتا تندی در قبال ترکیه اتخاذ کردند. در فهرست ارائه شده از طرف دولت ترکیه به اداره فدرال پلیس جنایی آلمان نام ۶۸ شرکت و فرد آمده که متهم به حمایت از تروریسم می باشند زیرا در ارتباط با فتح‌الله گولن، واعظ و مدرس علوم دینی ترکیه که مخالف اردوغان است، هستند.
وزیر خارجه آلمان همچنین به شهروندان  این کشوربرای سفر به ترکیه هشدار داد و تاکیدکرد که دستگیری اخیر پیتر اشتویتنر، فعال حقوق بشر این کشور در ترکیه، نشان‌ داد که شهروندان آلمان در ترکیه در امان نیستند و هر لحظه احتمال دارد بدون دلیل دستگیر و زندانی شوند.وي همچنین اضافه کرد که در باره تضمین‌های دولتی برای سرمایه‌گذاران آلمانی در ترکیه بازنگری کند، زیرا به گفته او "نمی‌توان به هیچ‌کس پیشنهاد سرمایه‌گذاری در کشوری را داد که اطمینان حقوقی در آن وجود ندارد". گابریل گفت: در ترکیه سرمایه‌داران کشورهای دیگر می‌توانند در کنار تروریست‌ها دستگیر و محاکمه شوندوبه همین دلیل ادامه تضمین سرمایه‌گذاری شرکت‌های خصوصی در ترکیه را نمی‌پذیرد و خواستار تعیین سیاست‌های جدید در رابطه با این کشور است.
پیتر آلتمایر، رئیس دفتر صدراعظم آلمان نیز روز جمعه ۳۰ تیربا تایید بازنگری در روابط با ترکیه اعلام کرد رفتار ترکیه قابل قبول نیست و برخورد آلمان کاملا ضروری بوده و دولت آلمان در باره این موضوع اتحاد نظر دارد.
ولفگانگ شویبله، وزیر دارایی آلمان هم گفت : ترکیه به صورتی مستبدانه شهروندان را دستگیر می‌کند و خود را ملزم به رعایت حداقل حقوق شهروندی نمی‌داند.وی ضمن مقایسه ترکیه با آلمان شرقی گفت: «این اقدامات ترکیه مرا به یاد آلمان شرقی سابق می‌اندازد." شویبله تاکید کرد که آلمان دیگر نمی‌تواند امنیت گردشگران خود در ترکیه را تضمین کند.
هایکو ماس، وزیر دادگستری آلمان نیز شهروندان این کشور را از سفر به ترکیه برحذر داشت و تاکید کرد  کسی که به ترکیه می‌رود، متاسفانه تعطیلات خود را در کشوری با حاکمیت قانون نمی گذراند.
مارتین شولتس، رئیس حزب سوسیال دمکرات آلمان نیز ضمن اعلام موافقت با بازنگری در روابط آلمان و ترکیه گفت:  فکر می‌کنم دولت ترکیه از خط قرمزی عبور کرده که باید به آن پاسخ داد.وي در ادامه گفت: ترکیه تحریکات خود را با چنان شدتی ادامه می‌دهد که من آن را قابل قبول نمی‌دانم.

واکنشها به آلمان در آنکارا

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در واکنش به اظهارات مقامات آلمانی در رابطه با دستگیری فعالان حقوق بشر در ترکیه گفت که آلمان نمی‌تواند و در حدی نیست که آنکارا را با تهدیدهایش بترساند. وي در یک سخنرانی در استانبول گفت:" شما آلمانی‌ها قدرت و اختیار این را ندارید که ترکیه را بترسانید. دادگاه‌های ترکیه‌ای بیشتر از دادگاه‌های آلمانی مستقل عمل می‌کنند.آلمان باید این مساله را درک کند. آنها باید مسئول تروریست‌هایی باشند که در کشورشان مخفی شده‌اند."رئیس جمهور ترکیه  هشدار مقامات آلمانی مبنی بر ناامن بودن ترکیه و عدم تضمین امنیت شهروندان آلمانی در ترکیه را بی پایه و اساس و ساختگی دانست و این مساله را رد کرد که آنکارا ده‌ها کارخانه و کمپانی آلمانی را به ظن حمایت از گروه‌های تروریستی مورد بازرسی قرار داده و آن را یک سیاه نمایی توصیف کرد.اردوغان گفت ،دولت آلمان قدرت بد جلوه‌دادن ترکیه را ندارد.
پیشتر نیز پس از مخالفت ترکیه با بازدید نمایندگان مجلس آلمان از سربازان این کشور  مستقر در پایگاه اينجرلیک ترکیه ،با فشار پارلمان آلمان ،برلین تصمیم گرفت نیروهای خودرا به پایگاهی در اردن منتقل کند و متعاقبا آلمان و فرانسه اعلام کردند با برگزاری نشست بعدی سران کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در استانبول ترکیه که به پیشنهاد ترکیه قرار بود در سال 2018 برگزار شود ، مخالفت  هستند .علاوه براین دوکشور، دانمارک، هلند و کانادا نيز با درخواست ترکیه برای میزبانی این اجلاس در سال 2018  در استانبول اعلام مخالفت کردند. مقامات ناتو گفته اند: ما نمی خواهیم قدرت بین المللی ترکیه افزایش یابد و می خواهیم از تصور حمایت ناتو از سیاست داخلی دولت ترکیه جلوگیری کنیم.درهمین حال میان اتریش و ترکیه نیز اختلاف وجود دارد.وین خواستار پایان یافتن مذاکرات الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا و آنکارا هم خواستار لغو عضویت اتریش در ناتو شده است.
مزید بر اینها پارلمان اروپا نیز تصویب کرد اتحادیه اروپا مذاکره با ترکیه دررابطه با عضویت این کشور را دراین اتحادیه را به حالت تعلیق در آورد . این تصمیم درپی اقدامات دولت ترکیه مبنی بر دستگیری ،اخراج و محاکمه و زندانی نمودن بیش از یکصد وپنحاه هزار نفر از مردم ترکیه باتهام وابستگی به شبکه جماعت گولن پس از کودتای نافرجام تیرماه سال 1395صورت گرفت که هنوز نیز ادامه دارد  که در همین راستا تاکید مکرر اردوغان بر برقراری مجدد حکم اعدام و اعلام اینکه اگر مجلس ترکیه حکم اعدام را تصویب کتد او نیز این مصوبه را امضا خواهد کرد تاثیر زیادی در اتخاذ مواضع سخت اروپا درقبال ترکیه داشته است .

نگاه به تنش آنکارا-اروپا از دریچه تهران

هرچند که کم وکیف روابط ترکیه و اروپا و ایران و اروپا  به درجات مختلفی با یکدیگر متفاوت است و بروز تنش میان ترکیه واروپا فرصتهای زیادی دراختیار ایران قرار نمیدهد اما از آنجا که بروز تنش میان ترکیه و اروپا ریشه در فضای ملی‌گرایی و اسلام‌گرایی ترکیه دارد و جامعه مهاجر بیش از 5 میلیونی ترک در اروپا زمینه شکل‌گیری اندیشه خطر مهاجران را در شرایطی که روح ملی‌گرایی در اروپا و بالاخص هلند و فرانسه و آلمان رو به تزاید است افزایش میدهد و اروپا ترکیه را نیز تا حدودی بانی و باعث رشد اسلام افراطی می‌داند؛ بروز تنش میان ترکیه واتخادیه اروپا می‌تواند ادعاهای بنیادگرایی ایران را که ازسوی امریکا ، اسراییل و عربستان  تبلیغ میشود تاحدودی در اروپا کاهش دهد و افق تازه‌ای را در ارزیابی مجدد ایران به‌عنوان کشور قابل اعتماد در برابر کشورهای اروپایی ایجاد کند ،بویژه آنکه اگر ایران از فرصت های پیش آمده ازبرجام درراستای افزایش سطح روابط اقتصادی با اروپا و انتقال گاز به این کشورها بهره برداری نموده و از تقلیل موقعیت ژئو اکونوميکي خود که توسط ترکیه و روسیه صورت میگیرد جلوگیری نماید و مانع از اتحاد استراتژیکی مجدد امریکا واروپا علیه خود گردد .

ترکیه در تنگنای استراتژیک

بنظر میرسد سیاست خارجی ترکیه در آستانه ورود به مرحله چالشی تری شده است.  ازیک سو با اتحادیه اروپا و درصدر آن با آلمان به دلایل گفته شده با چالش مواجه است ،از دیگر سو با آمریکا برسر عدم استرداد فتح الله گولن  و حمایت واشنگتن از کردهاي سوریه در مبارزه با داعش  اصطکاک دارد ،از جانب دیگر روابطش با عربستان بر سر موضوع قطر افت وخيزهايي دارد ،،در عراق هم روند آزاد سازی موصل  و برخی دیگر ازتحولات در اقلیم کردستان و مناطق ترکمن نشین  و حضور فعالانه حشد الشعبي  با نگرانی ترکیه همراه بوده است ،با اسرائیل وایران نیز گهگاه مناسباتش با چالشهایی همراه میشود.ازسوی دیگر به موازات این چالشها در عرصه خارجی، در صحنه داخلی نیز با اخراج و دستگیری و بازداشت و محاکمه قریب دویست هزارنفر از اقشار مختلف مردم ترکیه ، بویژه اساتید ودانشجویان دانشگاهها، خبرنگاران ، نیروهای نظامی وانتظامی و دستگاه قضایی و مسدود نمودن مراکز رسانه ای و دانشگاهی باتهام ارتباط با جماعت فتح الله گولن و برخورد چکشی با رهبران و اعضای احزاب مخالف و ادامه درگیریهای نظامی با نیروهای پ.ک.ک ، حزب عدالت وتوسعه و درراس آن رجب طیب اردوغان راه ناهمواری را تا انتخابات ریاست جمهوری 2019 پیش روی خود قرار داده است که بنظر میرسد با ادامه این شرایط و با کاهش تاثیر راهبرد فشار برگرفته از رویکردهای پوپولیستی دین ابزارانه، مزید بر تشدید تنشها میان ترکیه و آلمان و اتخادیه اروپا و بروز خسران های سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی وامنیتی و به محاق رفتن عضویت این کشور دراتخادیه اروپا ، سیاست خارجی ترکیه را در وضعیت پاندولی میان غربگرایی و نو عثمانی گرایی  و دولت این کشور را در برابر یک تنگنای استراتژیک قرار خواهدداد.