پیشنهادی به دکتر علی مطهری

اول: چندی قبل با تلاش دکتر علی مطهری، طرح یک فوریتی به مجلس ارائه شد که در آن پیشنهاد شده یک تبصره به ماده 12 قانون حمایت حقوق مؤلفان و نویسندگان و هنرمندان اضافه ‌شود با چنین مضمونی: «با توجه به آنکه در قانون حمایت حقوق مؤلفان و نویسندگان و هنرمندان مدت حمایت از حق پدیدآورنده سی سال تعیین شده است و نظر به اهمیت حفظ اصالت آثار شهید مطهری و عدم تخریب آنها و نیز پیوند آن با اعتبار علمی و اجتماعی امام خمینی به دلیل تایید کامل این آثار توسط آن رهبر کبیر‏، ضروری است که از نشر این آثار توسط ناشران متعدد جلوگیری به عمل آید و نشر آن به همان نحوی که خود آن متفکر شهید سازمان داده و در طول 31 سال گذشته به خوبی و با نظم ویژه صورت ‌پذیرفته است ادامه یابد.»

به نظر می‌رسد با تصویب نهایی این طرح آثار مرحوم شهید مطهری از شمول ماده 12 قانون حمایت حقوق مؤلفان و نویسندگان و هنرمندان مستثنی شود. انتشارات صدرا و مدیر آن، دکتر علی مطهری که اتفاقا سال گذشته به عضویت اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران (مهم‌ترین و با سابقه‌ترین تشکل ‌صنفی نشر کشور) هم در‌آمدند، حق انتشار آثار پدرش را بیش از 30 سال در اختیار خواهد داشت.

دوم: در فضای نشر کشور، هستند ناشران و افرادی که به دلیل وجود همین قانون چرتکه می‌اندازند که چه زمانی مهلت 30 سال به پایان می‌رسد تا دست تطاول بر آثار شاخص فکری و فرهنگی برند. نمونه دم دست آن هجوم نزدیک به 40 ناشر برای انتشار مجموعه ‌اشعار زنده‌یاد سهراب سپهری بود، چرا که از مرگ آن بزرگوار هم سی‌سال گذشته‌ است. نمونه‌های متأخر‌تر هم وجود دارد که شاخص‌ترین آن فرهنگ‌ فارسی دکتر معین است که به همت و پایمردی عبدالرحیم جعفری، بنیانگذار انتشارات امیرکبیر و زنده‌یاد دکتر جعفر شهیدی در سال‌های ابتدایی دهه 50 در شش مجلد منتشر شد و بعد از گذشت 30 ‌سال و به رغم وصیت مرحوم معین که این کتاب باید روزآمد شود و ویرایش تازه‌ای از‌ آن صورت گیرد، مدیران بعدی امیرکبیر و خانواده مرحوم معین دست روی دست گذاشتند تا این ثروت ملی و معنوی هم از سوی گروهی از ناشران پخته‌خوار قطعه‌قطعه و مجلدات یک جلدی و دوجلدی و قطع جیبی و وزیری و پالتویی از‌ آن منتشر شود.

در حالی که تنها فرهنگی که از مرحوم معین وجود دارد و معتبر است، همانی است که استاد عبدالرحیم جعفری در زمان تصدی انتشارات امیرکبیر به بازار فرستاد و اکنون چاپ 26 آن هم عرضه شد. بر کتاب مرحوم بهار (مجموعه‌ اشعار) هم چنین فرجام تلخی رفت و برخی ناشران آسان‌خوار، بعد از پایان مهلت 30 ساله به سمت این اثر هجوم آوردند و کتاب‌هایی مغلوط و دم بریده و قطعه‌قطعه شده را تحویل جامعه دادند.

از همان سال‌های اولیه‌ای که این قانون (مهلت 30 ساله) بنا گذاشته شد، ناشران و نویسندگان حرفه‌ای به آن معترض شدند و زمان مورد نظر را خیلی کوتاه دانستند. چرا که برخی از این کتاب‌ها، از جمله کتاب‌های مرجع و فرهنگ لغت، به خصوص در فضای نشر ایران که سرمایه‌گزاری و زمان فراوانی را می‌طلبد و اصولا دیربازده است، مهلت 30 ساله زمان اندکی است. برای نمونه انتشارات فرهنگ معاصر که ناشر کتاب‌های تخصصی مرجع و فرهنگ لغت است، تنها 18 سال زمان صرف کرد و انرژی و هزینه گذاشت تا فرهنگ هزاره مرحوم حق‌شناس منتشر شود و یا کتاب‌هایی که از سوی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی تدوین شده خود زمان زیادی برای تدوین هر مجلد آن صرف شده است.

در چنین وضعیتی طبیعی است که ناشران نسبت به چنین قانونی و زمانش معترض باشند و چندین بار هم به این وضعیت اعتراض کردند و متأسفانه فریادشان به جایی نرسید. این قانون در کشورهای دیگر بین 60 تا 90 سال است، ‌یعنی دقیقا سه نسل را پوشش می‌دهد.

سوم: اکنون اما با تلاش آقای مطهری بابی باز شده، اما مشکل این است که آقای مطهری که در جایگاه نماینده مردم تهران نشسته‌اند و باید از منافع عموم دفاع کنند وعلاوه بر آن خودشان عضو اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهرانند، به جای آنکه طرحی کلی‌تر را پیشنهاد کنند که ناشران و سرمایه‌گزاران حوزه نشر از‌ آن نصیب ببرند، تنها به جدا  و مستثنی کردن آثار پدر بزرگوارشان از این  قانون اکتفا کرده‌اند. این رفتار ضمن آنکه با فلسفه قانونگذاری که استثناءها را برنمی‌تابد در تضاد و تناقض است،‌ با روحیه مرحوم مطهری هم همخوانی ندارد و قطعا روح آن بزرگوار بر‌نمی‌تابد که وقتی بتوان قانونی را  برای سایر ناشران اختصاص داد، و قشری زحمتکش را از نگرانی‌های بزرگی رهانید، تنها در آثار یک تن منحصر کرد. این گونه رفتار نگارنده را بی‌‌اختیار به یاد آن احتجاج معروف سعدی درباره تفاوت عالم و عابد می‌اندازد.

صاحبدلی به مدرسه آمد ز خانقاه
بشکست عهد صحبت اهل طریق را

گفتم! میان عالم وعابد چه فرق بود
تا اختیار کردی از آن این فریق را

گفت! آن گلیم خویش به در می برد زموج
وین جهد می کند که بگیرد غریق را

مرحوم مطهری در تمام دوران عمر خویش سعی کرد شیوه و منش آن عالم را نصب‌العین زندگی فکر و کاری خود قرار دهد و تنها گلیم خویش را از گرداب‌های بلا نرهاند.

فرزند ایشان هم در این مدتی‌که که شهروندان تهرانی آراء‌ و افکار و منش سیاسی و فرهنگی‌اش را رصد‌کرده‌اند و می‌کنند،‌ این گونه بود و نشان داد که فرزند خلف آن پدر است از شرافت ذاتی‌ای همانند آن محتشم برخوردار. نگارنده خود یقین دارد، اگر آقای مطهری قبل از ارائه این طرح، با برخی از ناشران نخبه و ضرب و زجر دیده از چنین قانون ابتری مشورت می‌کردند، طرح جامع و مانع‌تری ارائه می‌شد، اما هنوز هم دیر نشده و آقای مطهری و اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس می‌توانند با اضافه‌کردن بندی به این طرح شمولیت آن را به سایرین هم تسری دهند تا هم دغدغه گروهی از ناشران کهنه‌کار و خانواده‌های نویسندگان واهل فرهنگ و وراث آنان از به سر آمدن مهلت یاد شده برطرف شود و هم دندان طمع گروهی از پخته‌خواران حوزه فرهنگ، کنده و به دور انداخته شود.