وقتی قانونی در این حوزه نداریم!

موافقین ترجمه‎های مکرر به‎ویژه در مورد حوزه‎ی آثار ادبی برجسته‎ی جهان، با استناد به این مسئله موافق هستند که از یک اثر ادبی مهم، ترجمه‎های مکرر بشود. به یک معنا هر نسلی که زبانش با نسل قبل تا حدی تفاوت کرده، حق دارد که زبان جدیدش را به آزمون بگذارد و این دلیل اصلی این نظریه‎ی موافقین ترجمه‎ی مکرر است.

اما مسئله به اینجا ختم نمی‎شود، شاید کمتر کسی مخالف این امر باشد که آثار برجسته که در زبان خودشان شاهکار آفرینش زبانی هستند، مدام به زبان دیگر ترجمه شود. ولی در این میان مسائل دیگری رخ می‎دهد که مخالفین ترجمه‎ی تکراری به آن استناد می‎کنند؛ یکی اینکه همواره این‌گونه نیست که آثار برجسته‎ی جهان مجدداً ترجمه می‎شود، بسیاری از آثار که کمتر ارزش دارد و از کیفیت پایینی برخوردارند، متأسفانه از آن‎ها ترجمه‎ی مکرر می‎شود.

در اینجا این سؤال مطرح می‎شود: اصلاً چه نیازی بود برای اثری که از نظر کیفی ترجمه‎اش خوب بود و همچنین از نظر زبانی اهمیت چندانی ندارد، یک یا چند بار دیگر به فارسی برگردانده شود؟ مخالفین استدلال می‎کنند که ما هنوز بسیاری از آثار مهم جهان را ترجمه نکرده‌ایم. به جای اینکه مترجم به آثار ترجمه‌نشده بپردازد، اثری را که قبلاً ترجمه شده را دوباره ترجمه می‎کند؛ ناشر هم چون اثر قبلی را می‎شناخته، در واقع این کار را تشویق می‎کند. هر سال جایزه‎ی ادبی نوبل، ترجمه‎های مکرر هم‌زمان داریم! این مسئله معضلی شده است! به خصوص در سال‎های اخیر ما شاهد خیل این نوع ترجمه‎ها بودیم. لزوماً فقط ترجمه‎ی آثار ادبی نوبل نیست! همین‎طور از کتاب‎هایی است که شهرت پیدا می‎کنند، یعنی کتاب‎هایی که معروف به کتاب‎های پرفروش یا بست‌سلر هستند، به خصوص کتاب‎هایی که به زبان انگلیسی و امریکایی درمی‎آید. وقتی مترجم یا ناشر می‎بیند که این کتاب چند میلیون فروش رفته، وسوسه به برگردان این کتاب می‎شود، بااینکه ممکن است اثر مهمی هم نباشد!

ولی معمولاً کتاب‎های مهم هم شامل این خواهد شد. در اینجا مخالفین می‎گویند که چه نیازی دارد که برای چنین کتاب‎هایی چنین کاری کنیم، به خصوص اگر کتاب‎ها از اهمیت زیادی هم برخوردار نباشند (به‌نحوی دوباره‎کاری نشود). در اینجا دیگر نکته‎ای که در ابتدا گفتم که هر نسلی حق دارد زبان جدید خودش را در ترجمه مطرح کند، معنایی ندارد؛ چون هر دو معاصر هستند و باید از این بلبشوی ترجمه‎ی مکرر و هم‌زمان جلوگیری شود. متأسفانه تا کنون راه‌حلی پیدا نشده، چون شما نمی‎توانید مترجمی را مجبور کنید که ترجمه نکند! ما قانونی هم در این حوزه نداریم.