از زمان دولت ششم مازاد درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت خام در پایان هر سال به نسبت ارقام پیش‌بینی شده در قانون در محلی به نام حساب سپرده دولت نزد بانک مرکزی تحت عنوان حساب ذخیره ارزی درآمد نفت خام نگهداری می‌شود. تشکیل حساب ذخیره ارزی برای استفاده در شرایط بحرانی کشور است که در سال ۱۳۷۹ توسط دولت سیدمحمد خاتمی و پس از پشت سر گذاردن شوک ناشی از کاهش شدید درآمدهای نفتی راه‌اندازی شد.
حساب ذخیره ارزی در دولت محمود احمدی‌نژاد به صندوق ذخیره ارزی تغییر نام یافت. در آن زمان دولت خاتمی تجربه تلخی از کاهش شدید درآمدهای نفتی در سالهای آغازین فعالیت خود داشت، بنابراین با راه‌اندازی این صندوق درآمد بیش از نیاز کشور را در این صندوق واریز تا در شرایط بحرانی مورد استفاده قرار گیرد.
آن مقطع همه مسئولان و دست اندرکاران متعهد شدند به منظور مصون ماندن اقتصاد کشور و محفوظ ماندن مردم از آثار شوک‌های نفتی، مازاد درآمدها را در این حساب برای روزهای سخت ذخیره کنند، اما به دلیل وابستگی بیش از حد اقتصاد ایران به بازارهای جهانی و روند بودجه‌بندی کشور همیشه برداشت از حساب ذخیره ارزی برای دولت‌ها وسوسه انگیز بوده است.
امروزه استفاده از وجوه حساب ذخیره ریالی برای تأمین بودجه عمومی دولت صرفاً در صورت کاهش درآمد ارزی مصوب و عدم امکان تأمین اعتبار آ ن از محل منبع مالیات و سایر منابع تأمین اعتبار مجاز خواهد بود و استفاده از آن برای تأمین کسری ناشی از درآمدهای غیرنفتی بودجه عمومی دولت ممنوع است.
همان گونه که انتظار می‌رفت با افزایش قیمت نفت و با توجه به ظاهر فریبنده و اغواگرانه درآمدهای نفتی این طرح از همان ابتدا دچار تغییرات فراوانی شد و ارائه لایحه از سوی دولت برای برداشت از موجودی حساب ذخیره ارزی به سنتی دائمی تبدیل شد. این سنت به علت افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی، سرعت و شدت بیشتری گرفت و به برداشت‌های مکرر دولت‌های مختلف از این حساب منجر شد.
هم‌اکنون نیز که کاهش نفت به حد متوسط در سال گذشته رسیده است بار دیگر حساب ذخیره ارزی مورد توجه مردم، رسانه‌ها و حتی مسئولان امر قرار گرفته است. البته رئیس محترم جمهور ضمن اعلام محرمانه بودن موجودی این حساب وعده کردند که منابع این حساب، کفاف چند سال مخارج کشور را می‌دهد که امید است همانگونه که ایشان وعده دادند، میزان موجودی این حساب بتواند جلوی آثار و تبعات ناشی از کاهش درآمد نفتی در طول بحران پدید آمده برای کشورهای مصرف‌کننده نفت را بگیرد.
یک نکته در توقع از حساب ذخیره ارزی مهم است و آن هم این است که تعهدات حساب ذخیره ارزی به روز نیست و تضمینی هم در آن وجود ندارد، به این معنی که بخشی از تعهدات حساب ذخیره ارزی مربوط به تعهدات بخش خصوصی بوده است و عدم تحقق آن مجموع حساب را زیر سؤال نمی‌برد.
قیمت نفت که پیش‌بینی می‌شود در سال جاری با کاهش مواجه شود، گرچه می‌تواند بر موجودی این حساب تأثیر سوء بگذارد اما پیش‌بینی‌ها بر این است که به ازای فروش هر بشکه نفت 7 تا 8 دلار به حساب ذخیره ارزی واریز شود و این حساب از وضعیت بحرانی خارج شود.
اما این روند تعهدی برای برداشت‌های مکرر دولت از حساب ذخیره ارزی را ایجاد نمی‌کند و دولت فقط می‌تواند در چارچوب تعهدات بودجه‌ای از حساب برداشت کند و خارج از بودجه به هیچ وجه اجازه برداشت از حساب ذخیره ارزی را ندارد.
مدرس اقتصاد دانشگاه زاهدان
نظر شما