مهدی درستی: این روزها بازار نه چندان پررونق و سرحال کتاب شاهد معضلی بزرگ و بسیار خطرناک است که به نظر می‌رسد اگر هر چه زودتر اقدامی در جهت مقابله شدید با آن صورت نگیرد، نفس‌های بازار کتاب به شماره بیفتد. آن معضل چیزی نیست جز قاچاق کتاب.
در چند هفته اخیر شاهد اخبار بسیاری درباره کشف و ضبط آثار قاچاق در نقاط مختلف شهر بوده‌ایم، از انبارهای مخفی تا کتابفروشی‌هایی که به راحتی در خیابان انقلاب این آثار را در معرض دید عموم قرار داده‌اند.
پدیده قاچاق کتاب مسئله تازه‌ای نیست و از گذشته این اقدام غیرفرهنگی در بازار کتاب رواج داشته است، ولی امروزه دیگر قاچاق کتاب جنبه مخفی و غیرعلنی‌اش را پشت سرگذاشته و به صورت بسیار علنی و در انظار عمومی در حال رخ دادن است.
بنابر گفته محمود آموزگار رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان، برخی از قاچاقچیان کتاب پیش از این حتی در نمایشگاه‌های کتاب هم صاحب غرفه بوده و به فروش آثارشان می‌پرداختند که این مسئله بیانگر نفوذ بالای این گروه است.
در حال حاضر همانطور که محسن جوادی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز مدتی پیش اعلام کرد که قاچاق کتاب مهم ترین مشکل بازار کتاب است، این وزارتخانه با همکاری نهادهای ذیربط در حال شناسایی و برخورد با قاچاقچیان بازار کتاب است، همانطور که در چند هفته اخیر شاهد کشف بسیاری از آثار قاچاق نیز بوده‌ایم.
به منظور بررسی علل قاچاق کتاب در بازار و گسترش و فراگیری آن در چند سال اخیر با شهرام جهانگیری مدیر نشر چترنگ گفت‌وگو کرده‌ایم.
قاچاقی که به آثار روز ناشران رحم نکرد
شهرام جهانگیری در ابتدا درباره چگونگی قاچاق کتاب و پیشینه آن گفت: «قاچاق کتاب پدیده‌ای است که سال‌هاست در حال انجام است و آنچنان هم پنهان و مخفی نبوده است، اگر یک روز در خیابان انقلاب قدم می‌زدید در جای جای این خیابان قابل رویت بود، چه از دست‌فروشانی که در کنار خیابان بساط کرده‌اند و چه در برخی کتابفروشی‌ها.»
او ادامه داد: «این اتفاق از گذشته توسط همه فعالان حوزه نشر نادیده گرفته می‌شد زیرا که تنها مختص کتاب‌های نایاب یا بدون مجوز بود و این مسئله از نظر بسیاری مشکل‌زا نبود. حال آنکه برخی نیز ته دل‌شان بدشان نمی‌آمد که آثار نایاب از طریق قاچاق در دسترس مردم قرار بگیرد.»
این ناشر درباره وضعیت امروز قاچاق کتاب بیان کرد: «با گذشت زمان اما معضل قاچاق کتاب گسترده و پررنگ‌تر شد و کار به آثار تازه منتشر شده ناشران رسید که با شکل و شمایلی دیگر توسط قاچاقچیان در بازار عرضه می‌شد. این مسئله باعث شد تا اهالی نشر احساس خطر کرده و برای جلوگیری از آن اقدام کنند.»
چگونه از بازار کتاب سود می‌کنند؟
یکی از نکاتی که درباره مسئله قاچاق کتاب سوال برانگیز است، وضعیت بازار کتاب است. مسلما قاچاق درباره کالا و در بازاری انجام می‌شود که سودآور باشد در حالیکه بازار کتاب ایران سال‌هاست که درگیر بحران است و هنوز هم نتوانسته از آن رهایی یابد.
قیمت بالای کاغذ و کمبود آن که بر قیمت تمام شده کتاب نیز تاثیرگذار است از جمله مشهودترین معضلاتی است که بازار کتاب با آن دست و پنجه نرم می‌کند. با این حال سوال اینجاست که بازاری که به این شکل درگیر بحران است، قاچاق کتاب در آن چه سودآوری می‌تواند به همراه داشته باشد؟
جهانگیری در پاسخ به این پرسش، اینطور توضیح داد: «مطمئنا بازار کتاب نیز برای افرادی که دست به قاچاق می‌زنند سودآور است، چون تنها هزینه کاغذ و چاپ را پرداخت می‌کنند و سایر هزینه‌ها مانند حق تالیف، صفحه‌آرایی، نمونه خوانی، طراحی جلد و ... که بار آن روی دوش ناشران است را متحمل نمی‌شوند.»
او افزود: «ضمن آنکه برخی از آثار را نیز با قیمتی پایین‌تر از قیمت تمام شده کتاب در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند. به همین دلیل سودآور و ثمربخش است.»
ترفند قاچاقچیان برای جذب مخاطبان
نکته دیگری در مورد مسئله قاچاق کتاب مورد توجه است، مخاطبان بازار کتاب هستند. در حال حاضر گسترش قاچاق در این حوزه بیانگر استقبال و پذیرشی است که از سوی علاقه‌مندان به کتاب صورت گرفته و مشوق قاچاقچیان برای ادامه فعالیت‌شان شده است.
مدیر نشر چترنگ نظر خود را در این باره بیان کرد: «مسلما مخاطبان بازار کتاب از این پدیده استقبال می‌کنند و به دلیل تبلیغات کذب قاچاقچیان مانند بدون سانسور بودن کتاب، مردم نیز فکر می‌کنند آن نسخه‌ای که انتشارات روانه بازار کتاب کرده است سانسور شده است و از نسخه قاچاق استقبال می‌کنند.»
او همچنین گفت: «ضمن آنکه در حال حاضر که نسخه قاچاق کتاب‌های روز ناشران در کتابفروشی‌ها وجود دارد و چطور می‌توان به مردم گفت که این کتاب‌ها را نخرند؟ یا چطور متوجه تقلبی و قاچاق بودن آن‌ها شوند؟»
جهانگیری در پاسخ به اینکه چگونه آثار قاچاق سر از کتابفروشی‌ها در می‌آورند، در حالیکه مدیران کتابفروشی‌ها باید تفاوت نسخه اصل و قاچاق را دریابند، توضیح داد: «بحث حضور کتاب‌های قاچاق در کتابفروشی‌ها بسیار مفصل است و نیاز به بررسی دارد، اما به نظرم وقتی آثار را با قیمت پایین به کتابفروشی‌ها عرضه می‌کنند، آن‌ها نیز ترغیب می‌شوند تا خریداری کنند و در این وضعیت نه چندان مساعد سود بیشتری کنند.»
بازار کتاب الکترونیکی و بی‌توجهی به آن
در کنار قاچاق کتاب کاغذی که این روزها بسیار جدی شده است و مسئولان نیز به شدت در حال برخورد با این معضل هستند، بازار کتاب دیگری نیز به شدت درگیر قاچاق است و هنوز تصمیم جدی برای آن گرفته نشده است، آن هم بازار کتاب‌های اینترنتی است.
جهانگیری درباره وضعیت بازار کتاب‌های اینترنتی گفت: «قاچاق در این بازار خطر بسیار بزرگ‌تری است و اگر رسیدگی نشود گریبان گیر خواهد بود. درباره قاچاق کتاب‌های کاغذی قوانینی وجود دارد که در صورت اجرا شدن بسیار به وضعیت امروز بازار کمک خواهد کرد ولی راجع به کتاب الکترونیکی باید قوانین سخت‌گیرانه‌ای اعمال شود که هنوز این اتفاق رخ نداده است.»
او ادامه داد: «در این بازار هیچ حد و مرزی برای سایت‌ها و کانال‌های مجازی وجود ندارد و به راحتی به صورت غیرقانونی آثار را دانلود و پخش می‌کنند. همچنین هزینه‌ای هم برای کاغذ و چاپ آثار پرداخت نمی‌کنند.»
راهکار پیشنهادی برای حل معضل قاچاق
همواره فعالان و اهالی بازار نشر بهترین گزینه برای راهنمایی مسئولان در جهت رسیدگی به مشکلات این حوزه هستند، به همین دلیل مدیر نشر چترنگ راهکارهای مدنظرش برای مقابله با قاچاق کتاب را اینچنین برشمرد: «فکر می‌کنم اگر از دو ناحیه سخت‌گیرانه عمل شود این معضل را بتوان کنترل کرد، اول اینکه کتابفروشان با پخش‌های معتبر در ارتباط باشند و کتاب‌هایشان را از آن‌ها تهیه کنند و دوم به بخش لیتوگرافی و چاپ ارتباط دارد، چاپخانه‌ها ملزم به چاپ کتاب‌هایی شوند که مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشار را داشته باشد.»
او همچنین گفت: «به نظرم راهکار توصیه به مردم برای نخریدن آثار قاچاق کافی نیست و آنچنان که باید نمی‌تواند در حل این معضل موثر باشد.»
۲۴۱۲۴۳
نظر شما