خطر تشکیل یک کانون ریزگرد در گلستان؛ تالاب بزرگ شمال کشور در مسیر خشکی

بازدید میدانی در یکی از روزهای پایانی ماه آبان در حالی که دهها میلیمتر باران طی یک ماه گذشته در مازندران بارید، نشان می دهد که این بارندگی ها نقش زیادی در جان دادن به تالاب میانکاله نداشته و همچنان خطر خشک شدن این ذخیرگاه آبی بی همتای ایران را تهدید می کند.

حلقه محاصره خشکی بر تالاب میانکاله هر ساله تنگ تر می شود به گونه ای که این روزها گردشگران و ساکنان محلی قادرند از جاهایی به صورت پیاده و بدون پوشیدن چکمه یا استفاده از دیگر تجهیزات عبور کنند که تا کمتر از پنج سال پیش تنها محیط بانان در صورت ضرورت آن هم با تجهیزات می توانستند عبور کنند.

بر اساس گزارش های رسمی محیط زیست، در یک دهه گذشته پنج تا هفت هزار هکتار از مساحت 44 هزار هکتاری تالاب بین المللی میانکاله که زمانی گذر از آن به دلیل پرآبی با قایق امکانپذیر بود، خشک شد و این تنش آبی می رود تا فاجعه زیست محیطی را برای منطقه و کشور در آینده ای نه چندان دور رقم بزند.

اگر چه در ابتدای روی کار آمدن دولت تدبیر و امید طرح احیاء تالاب بین المللی از طریق لایروبی گذرگاه ورودی خلیج گرگان تا میانکاله در دستور کار قرار گرفت، ولی به نظر می رسد این پروژه حیاتی به دلیل تنگنای مالی دولت به کندی پیش می رود.

لایروبی تالاب های محلی حاشیه تالاب بین المللی میانکاله شامل لپوی بزرگ و کوچک، انتقال آب از دریای خزر با ایجاد کانال، لایروبی خلیج گرگان به خصوص کانال ' خزینی ' از طرح های اولیه احیاء بود که در چند سال اخیر صرفا بخشی کوچکی از این پروژه که شامل لایروبی تالاب محلی لپوی در دست اجراست و سایر پروژه به نظر می رسد هنوز رنگ اجرایی نگرفته است.

ظاهر شدن پیامدهای زودهنگام

کاهش آمار مهاجرت پرندگان زمستان و تابستان گذران به عنوان جلوه های مهم طبیعی نخستین پیامدی است که از هم اکنون در تالاب میانکاله قابل مشاهده است که در صورت تداوم چرخه گردشگری طبیعی از جمله پرنده نگری در این منطقه را با مشکل جدی مواجه کرده و در نهایت منطقه به مرکزی برای تولید ریزگرد تبدیل خواهد شد.

بر اساس آمارهای رسمی در یک دهه گذشته جمعیت پرندگان مهاجر به این منطقه از بیشتر از یک میلیون به 600 تا 700 هزار بال کاهش یافته و کاهش 30 تا 40 درصدی هم ناشی از کمبود ذخیره غذایی بر اثر خشکیدن هر چه بیشتر تالاب بوده است.

رئیس پناهگاه حیات وحش تالاب بین المللی میانکاله در این باره گفت: سیر تحول خشکی در این ذخیرگاه مهم زیست کره از حداکثر یک دهه گذشته تاکنون روند رو به رشد داشته است، به طوری که در حال حاضر افزون بر 7 هزار هکتار از مساحت تالاب با خشکی مفرط مواجه شده است.

علی یخکشی دلیل این خشکی را کاهش بارندگی در منطقه، کم شدن آب ورودی به تالاب به دلیل ایجاد آببندان های مجاز و غیرمجاز، پرورش ماهی در مسیر رودخانه های آبریز تالاب دانست و گفت که این وضعیت کوچ پرندگان مهاجر به تالاب را نسبت به گذشته 15 تا 20 درصد کاهش داد.

وی اضافه کرد: هم اکنون با روند رو به رشد خشکی در تالاب میانکاله باید منتظر روزهای بد و برگشت ریزگرد و از بین رفتن سکونتگاههای دام های موجود در حاشیه تالاب باشیم و این ریزگردها بر کل منطقه تاثیر خواهد گذاشت.

یخشکی گفت: 40 سال پیش بنا بر گفته ساکنان محلی منطقه تردد در تالاب میانکاله از طریق قایق انجام می شد و پرندگان زیادی در تالاب وجود داشتند که از لحاظ اقتصادی نیز به سود مردم منطقه بود، ولی در شرایط فعلی عمق آب در برخی نقاط تالاب کاهش چشمگیری دارد.

وی افزود: خشکی تالاب میانکاله وکم شدن عمق آن باعث شده تا شکارچیان غیرمجاز از هر سو زندگی پرندگان موجود را تهدید کنند و در قالب طرح های احیاء برای احاطه بیشتر بر رفتارهای غیرمجاز شکارچیان باید مبادی ورودی به میانکاله با حفرکانال و جاری کردن آب ایمن سازی شود.

گم شدن حق آبه میانکاله

نایب رئیس انجمن دوستداران محیط سبز زاغمرز هم دلیل افزایش میزان خشکی در تالاب بین المللی میانکاله را در سال های اخیر علاوه بر کاهش میزان بارندگی، کم شدن حق آبه این تالاب با ایجاد استخرهای پرورش ماهی در مسیر رودخانه ها بیان کرد.

محسن بهرامی گفت: در حال حاضر چند صد حلقه آببندان در روستاهای بالادست فعالیت پرورش ماهی دارند که تمام این اببندها ها دارای مجوز قانونی هستند و این ها هر میزان آبی را که وارد منطقه می شود، می چشند و آبی به تالاب نمی رسد.

وی اضافه کرد: اگر بهره برداری کشاورزان از آب رودخانه های منتهی به تالاب میانکاله را به این گروه اضافه کنیم، درصد ناچیزی آب به تالاب می رسد و این کاهش دبی آب ورودی باعث شده تا این زیست کره جهان رو به خشکی برود.

این دوستدار محیط زیست در مازندران راهکار مناسب برای تعیین حق آبه برای میانکاله را توافق با مردم محلی منطقه به خصوص برنجکاران دانست و گفت که با اطلاع رسانی نسبت به عواقب خشکی تالاب می توان مشارکت مردم را جلب کرد.

بهرامی افزود: در حال حاضر تنها در یکی از روستاهای منطقه 2 هزار هکتار اراضی شالیزاری وجود دارد که در تابستان سال جاری با وجود کمبود آب به بهره برداری از آب تالاب لپو و رودخانه توسکا که تامین کننده اصلی آب تالاب بین المللی میانکاله هستند روی آوردند.

 وجود 400 استخر پرورش ماهی در مسیر تالاب میانکاله

معاون فنی اداره کل محیط زیست مازندران بخشی از خشکی سال های اخیر تالاب بین المللی میانکاله را ناشی از کاهش بارندگی و کاهش حق آبه ورودی به این تالاب بیان کرده است.

علی اکبر یداللهی گفت: هم اکنون علاوه بر اراضی کشاورزی حدود 400 استخر پرورش ماهی و آببندان کشاورزی دارای مجوز در مسیر رودخانه های منتهی به تالاب میانکاله وجود دارد که تمام آب ورودی از بالادست تالاب را می بلعند و اندکی از این آب وارد تالاب بین المللی می شود.

وی افزود: به دلیل نبود قانون برای حمایت از تالاب بین المللی و دریافت حق آبه، برخورد محیط زیست با آببندان داران نیز ما را دچار مشکل می کند.

یداللهی توضیح داد: وقتی قانونی وجود نداشته باشد دستگاه قضایی نیز حکم به نفع کشاورزان و آببندان داران صادر می کند و به همین دلیل قابل پیگیری نیست ولی تلاش داریم تا برخورد قانونی را احیا کنیم و هم اکنون تنها یک پرونده در دستگاه قضایی در دست بررسی است که امیدواریم با رای به نفع محیط زیست تا حدودی بتوانیم حق آبه تالاب را دریافت کنیم.

در مازندران حدود 800 قطعه آببندان با ظرفیت 200 میلیون متر مکعب وجود دارد که نیمی از این منابع ذخیره آب با ظرفیت حداقل 100 میلیون متر مکعب در بالادست تالاب بین المللی میانکاله واقع شدند.

اعتبار 56 میلیارد ریالی برای احیاء

معاون محیط زیست مازندران همچنین گفت: طرح ملی احیاء تالاب بین المللی میانکاله که شامل خلیج گرگان نیز می شود در دست اجراست که صرفا برای این تالاب در دو سال اخیر افزون بر 56میلیارد ریال اعتبار تخصیص یافت.

یداللهی اظهار داشت: با این اعتبار در سال گذشته 52 کیلومتر از رودخانه ها و کانال های منتهی به تالاب لایروبی شد و در سال جاری 22 کیلومتر از این مسیر لایروبی خواهد شد که در مجموع 10 کیلومتر برای سال آینده در دستور کار قرار می گیرد.

وی افزود: اگر چه با لایروبی نهرها و رودخانه های اطراف ورودی آب به تالاب به نسبت گذشته افزایش یافت، ولی باید با تعیین حق آبه سرانه آب این زیستگاه مشخص شود.

یداللهی به اجرای طرح مطالعاتی انتقال آب نکارود به تالاب میانکاله اشاره کرد و گفت که اگر کارشناسان در طرح مطالعاتی این برنامه را مورد تایید قرار دهند، تا حدودی می توان به حق آبه ثابت رسید و حداقل از شدت خشک شدن تالاب جلوگیری کرد.

تالاب میانکاله بخشی از شبه جزیره ای به همین نام است که 44 هزار هکتار از مساحت 68 هزار و 800 هکتاری شبه جزیره را تشکیل می دهد.

میانکاله اولین تالاب بین‌المللی ثبت شده در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر است که برابر آمارهای رسمی زیستگاه حدود 200 گونه پرنده مهاجر زمستان و تابستان گذران است.

45231