سردار علایی: هنگام حمله ارتش عراق، هیچ نیرویی از ارتش در سوسنگرد نبود

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، حسین علایی از فرماندهان ارشد دوران دفاع مقدس و نویسنده کتاب «تاریخ تحلیلی جنگ» طی یادداشتی تفصیلی برای جماران به مناسبت سالروز آزادسازی سوسنگرد نوشت:

شهر سوسنگرد یکی از شهرهایی است که در همان روزهای آغازین حمله عراق به ایران، هدف تهاجم ارتش بعثی قرار گرفت. این شهر در آن هنگام دارای مردمی شیعه و عرب و با جمعیتی حدود 15 هزار نفر بود. سوسنگرد قبل از جنگ حدود 30000 نفر جمعیت داشت. در زمان شروع جنگ، مردم دشت آزادگان در سوسنگرد و 193 روستای این ناحیه به دامداری و کشاورزی مشغول بودند. مأموریت حمله به سوسنگرد به لشکر 9 زرهی ارتش عراق واگذار شده بود

این لشکر پس از عبور از مرز از تنگه چزابه عبور کرد و بدون این‌که با مقاومت عمده‌ای روبه‌رو گردد به سمت شهر بستان در 17 کیلومتری مرز حرکت کرد و پس از رسیدن به اطراف بستان به سمت سوسنگرد که 31 کیلومتر از بستان فاصله داشت، پیش‌روی خود را آغاز کرد.

نیروی رزمی دیگری نیز از محور کوشک- طلائیه به سمت جاده سوسنگرد- حمیدیه پیش‌روی و با عبور از رودخانه کرخه‌کور در 4 مهرماه 1359 وارد اطراف شهر سوسنگرد شد و سپس آن را به اشغال درآورد و در آن‌جا متوقف گردید. تانک‌های عراقی پس از عبور از رودخانه کرخه برای اولین بار در 6/7/1359 وارد بخشی از شهر سوسنگرد که در 60 کیلومتری شمال غربی اهواز قرار دارد، شدند و این شهر را به اشغال خود در آوردند.

به هنگام حمله ارتش عراق، هیچ نیرویی از ارتش در سوسنگرد نبود، اما حدود 300 نفر از نیروهای سپاه و بسیج از شهرهای تبریز، شیراز، خرم‌آباد، تهران و خوزستان توانستند تلاش لشکر9 را برای الحاق با لشکر5 عراق ناکام بگذارند.

در زمان ورود ارتش عراق به شهر، تعداد زیادی از مردم سوسنگرد در شهر حضور داشتند و ارتش بعثی نفراتی از وابستگان خود از اهالی سوسنگرد را به عنوان فرماندار و مسئولین دیگر برای اداره شهر انتخاب کرد. تالی الدوری فرمانده لشکر9 ارتش عراق، تعداد 58 نفر از مردم عرب دشت آزادگان را به دلیل عدم همکاری با ارتش عراق اعدام کرد. آقای حبیب شریفی فرمانده سپاه سوسنگرد که به همراه خانواده‌اش در شهر حضور داشت به هنگام حرکت با همسرش در جاده سوسنگرد- اهواز هدف حمله نیروهای عراقی قرار گرفت و هر دو به اسارت ارتش عراق درآمدند. خانم خدیجه میرشکاری پس از 400 روز اسارت آزاد شد، ولی از حبیب شریفی دیگر خبری نشد و او در اسارت به شهادت رسید.

سوسنگرد چهار روز در تصرف ارتش عراق بود. پس از اشغال سوسنگرد، ارتش عراق پیش‌روی خود را به سمت اهواز ادامه داد و در این محور از حمیدیه عبور کرد ولی وارد آن نشد. هدف نهایی ارتش عراق از تهاجم از این محور رسیدن به شهر اهواز بود. در اواخر هفته اول جنگ، آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی به اهواز رفت و از سوی فرمانده سپاه پاسداران خوزستان در جریان وضعیت جبهه‌های جنگ و احتمال سقوط اهواز قرار گرفت. وقتی خبر پیش‌روی ارتش عراق به سمت اهواز توسط آیت‌الله بهشتی به اطلاع امام خمینی رسید، ایشان فرمودند: «مگر جوانان اهوازی مرده‌اند که عراق بتواند اهواز را بگیرد.» وقتی خبر این اظهارات امام به گوش فرماندهان و رزمندگان خوزستان رسید، انگیزه مقاومت آن‌ها افزایش یافت و خود را برای تهاجم به مواضع ارتش عراق در هر شرایطی آماده کردند. در چنین اوضاعی ارتش عراق انتظار حماسه‌آفرینی و مقاومت نیروهای ایرانی را نداشت و تصور می‌کرد که می‌تواند به پیش‌روی خود ادامه دهد. اما رزمندگان سپاه خوزستان به مقابله مردانه با ارتش بعثی پرداختند.

با یک اقدام تعجیلی برای مقابله با دشمن، عملیاتی چریکی و شبیخونی از قبل برنامه‌ریزی نشده در ساعت 5 بامداد روز چهارشنبه 9/7/1359 به فرماندهی آقای علی غیور اصلی به همراه تعداد 23 تن دیگر از رزمندگان سپاه خوزستان در پیچ حمیدیه علیه تیپ 43 زرهی صورت گرفت. این شبیخون که با شرکت رزمندگان داوطلب و بسیار با انگیزه عملیات سپاه اهواز انجام شد، یکی از ماشین‌های حامل مهمات ارتش عراق منفجر شد و موجب وحشت عراقی‌ها و عقب‌نشینی گسترده واحدهای ارتش عراق گردید و در پی آن شهر سوسنگرد به طور کامل آزاد شد.

در این عملیات بالگردهای کبرای هوانیروز هم به شکار تانک‌های عراقی پرداختند و نقش خوبی در انهدام قوای زرهی ارتش بعثی ایفا کردند. در جریان تهاجم بالگردهای هجومی، ملخ یکی از آن‌ها به کابل برق فشار قوی برخورد و سقوط کرد و خلبان آن سرهنگ دوم منصور وطن‌پور در 42 سالگی به شهادت رسید. سرانجام در طی این شبیخون موفقیت‌آمیز، تعداد 22 تانک و نفربر ارتش عراق به غنیمت گرفته شد و 4 پاسدار رزمنده ازجمله مراد اسکندری به شهادت رسیدند و ارتش عراق از 15 کیلومتری اهواز تا نزدیک بستان یعنی حدود 80 کیلومتر عقب نشست.

پس از آزادی کامل سوسنگرد وقتی آقای غیور اصلی در روز جمعه 11/7/1359 در تاریکی شب به همراه آقایان حسین نظیری و احمد غلامپور با یک جیپ آهو استیشن به سمت دهلاویه می‌رفتند تا وضع قوای دشمن را بررسی نمایند با یک کمپرسی که از روبه‌رو می‌آمد و با چراغ خاموش حرکت می‌کرد تصادف کردند. در این سانحه آقای علی غیور اصلی که به‌شدت زخمی شده بود پس از چند ساعت در 28 سالگی به شهادت رسید و سایر سرنشینان خودرو هم مجروح شدند. غیور اصلی از تکاوران ویژه ارتش با درجه سروانی بود که به سپاه مأمور شده بود و قبل از آغاز جنگ به کار آموزش می‌پرداخت. او ابتدا در درگیری‌های کردستان شرکت داشت و سپس قبل از شروع جنگ به خوزستان رفت. جسم ورزیده‌ای داشت و افراد گردان بلالی توسط وی در پادگان پروکان دیلم که قبلا یکی از کمپ‌های شرکت نفت بود، آموزش دیده بودند. خانواده غیور اصلی به هنگام جنگ، در مشهد بودند ولی خودش در اهواز بود.

پس از آزادسازی سوسنگرد افراد وابسته به رژیم بعثی عراق که به عنوان فرماندار و مسئولیت‌های دیگر منصوب شده بودند به دام افتادند و بعضی از آن‌ها در دادگاه محکوم به اعدام شدند. با استقرار رزمندگان در شهر و از آن‌جا که سوسنگرد به یکی از جبهه‌های فعال جنگ تبدیل شده بود و احتمال حمله مجدد ارتش عراق به آن می‌رفت، مردم این شهر آن را ترک کردند. از این پس و با مشخص شدن اهمیت حفظ سوسنگرد، پاسداران و مردم داوطلبی که از شهرهای مختلف کشور به‌ویژه آذربایجان به جبهه جنوب اعزام می‌شدند، عمدتا خود را به سوسنگرد می‌رساندند و در آن‌جا به مقابله با ارتش متجاوز عراق می‌پرداختند.

گرچه ارتش عراق در تصرف سوسنگرد شکست خورد ولی نمی‌توانست از اشغال این شهر صرف نظر کند. بنابراین بار دیگر واحدهایی از لشکر 9 زرهی ارتش عراق در روز 23/8/1359 از شمال رودخانه کرخه‌کور که بعدها به دلیل حماسه‌آفرینی رزمندگان در اطراف آن به کرخه‌نور تغییر نام یافت به طرف جاده حمیدیه- سوسنگرد پیش‌روی خود را آغاز کردند و شهر سوسنگرد را در 24 آبان 1359 از شرق، جنوب و غرب به محاصره خود در آوردند. در آن هنگام حدود 310 رزمنده از سپاه و بسیج در شهر مقاومت می‌کردند. در این هنگام نبردهای خیابانی بین مدافعین شهر با تانک‌ها و زره‌پوش‌های عراقی آغاز گردید و حماسه‌های بسیاری خلق شد. از آن‌جا که تعدادی از رزمندگان تبریزی جزء مدافعین شهر بودند، علی تجلایی فرمانده این نیروها طی تماسی با آیت‌الله سید اسدالله مدنی امام‌جمعه باصفای تبریز ضمن توضیح وضعیت وخیم محاصره سوسنگرد و شرایط خطرناک رزمندگان موجود در شهر، از ایشان استمداد طلبید. آیت‌الله مدنی بلافاصله پس از تماس با دفتر امام خمینی در جماران به تهران عزیمت نمود و طی دیداری با امام خمینی ایشان را در جریان محاصره سوسنگرد و اوضاع سخت رزمندگان قرار داد. امام نیز فورا از طریق داماد خویش حاج آقا شهاب‌الدین اشراقی[1] به رئیس‌جمهور بنی‌صدر دستورات لازم را صادر کردند.

نیروهای عراقی در 25 آبان ماه به منظور اشغال مجدد سوسنگرد به آن شهر حمله کردند. با دستور امام خمینی که «تا فردا باید سوسنگرد آزاد شود» و با پیگیری‌های به عمل آمده یک گروه رزمی با استعداد چند اسکورپین و تعدادی نفربر از ارتش در بامداد روز 26 آبان ماه از سمت تپه‌های فولی‌آباد اهواز به کمک محاصره‌شدگان شتافتند. نیروهای گروه جنگ‌های نامنظم هم با حدود 20 نفر به فرماندهی دکتر مصطفی چمران به کمک آمدند. حمله از بیرون و مقاومت از درون شهر موثر واقع شد و سرانجام در ساعت دو و نیم بعد از ظهر روز 26 آبان ماه، رزمندگان اسلام با شکستن حلقه محاصره ناتمام سوسنگرد، از سمت شرق وارد شهر شدند و دوباره حلقه محاصره سوسنگرد را شکستند و از افتادن این شهر به دست ارتش بعثی جلوگیری کردند. در این درگیری‌ها حدود 100 نفر از رزمندگان اسلام که عمدتا در شهر مقاومت می‌کردند به شهادت رسیدند و تعداد بیشتری زخمی شدند و دکتر چمران نیز از ناحیه پا مجروح گردید. در این عملیات پیروزی بزرگی نصیب قوای اسلام شد و ناکامی ارتش بعثی در تصرف سوسنگرد به میزان زیادی عراق را از پیشروی های بیشتر مأیوس کرد.

پس از مدتی و بعد از دفع عملیات نصر، ارتش عراق باز هم عزم تهاجم به سوسنگرد را کرد. برای آخرین بار در 18 دی ماه 1359 واحدهایی از ارتش عراق از سمت جاده هویزه به مواضع رزمندگان اسلام در سوسنگرد حمله کردند ولی این بار نیز با پرتاب سه موشک تاو از سوی چند تن از اعضای گروه سوار زرهی ارتش که موجب انهدام سه تانک عراقی شد، ارتش بعثی از پیش‌روی باز ماند و حمله مجدد ارتش عراق به سوسنگرد دفع گردید. درمجموع در دوران جنگ، سوسنگرد سه بار از سوی ارتش عراق محاصره نسبی شد و یک بار نیز به طورکامل به اشغال درآمد. از نظر نظامی در صورت آمادگی قبلی نیروهای مسلح، شهرهای سوسنگرد و هویزه به دلیل وضعیت طبیعی محصور بودن با رودخانه‌ها قابل دفاع بودند و اگر یک طرح پدافندی مناسب پیش از آغاز جنگ وجود داشت، یگان‌های ارتش باید می‌توانستند در مواضع خود مقاومت کنند و این دو شهر را حفظ نمایند. اگر سوسنگرد و عین‌خوش در روزهای آغاز جنگ به دست ارتش عراق نمی‌افتاد، تاثیر زیادی در حفظ خوزستان داشت و شاید جنگ زودتر به پایان می‌رسید.

در مجموع یکی از بیشترین مقاومت‌ها در جریان تهاجم عراق، در منطقه سوسنگرد صورت گرفت و پس از درگیری‌های شجاعانه خرمشهر، شدیدترین نبردها در جبهه سوسنگرد اتفاق افتاد. همین مقاومت‌ها و نیز حملات مستمر رزمندگان به واحدهای لشکر9 ارتش عراق موجب شد تا این لشکر بیشترین تلفات را نسبت به سایر یگان‌های ارتش عراق ببیند. درنهایت هم لشکر9 ارتش عراق پس از عملیات بیت‌المقدس در سال 1361 منحل شد و به جای آن لشکر17 تأسیس گردید.

مردم سوسنگرد در طول جنگ آسیب زیادی دیدند. ازجمله در جنگ شهرها، 202 نفر از غیر نظامیان سوسنگرد شهید و تعداد 811 نفر آن‌ها مجروح شدند.

259