آیا صنعت برق ایران ورشکسته می شود؟

ولی خلیلی: حضور فعالان بخش خصوصی در صنعتی را تصور کنید که بیش از یک هزار و 360 میلیارد تومان تا شهریور ماه از دولت طلب داشته است، مالیات پولی را که دریافت نکرده مجبور بوده پرداخت کند، قسط های بانکی خود را بدهد و همچنان تلاش کند تا مشغول کار و فعالیت باشد و بدون دریافت پول اقدام به تولید و تحویل برق به شرکت توانیر کند.

از سوی دیگر شما وزارت نیرو و شرکت توانیر را در نظر بگیرید که مجبور هستند برق را ارزان تر از آن چه برای تولید آن هزینه می کنند به فروشند. هفته گذشته وزیر نیرو در مراسمی اعلام کرد در حال حاضر هزینه تولید برق در داخل کشور به ازای هر کیلوات ساعت  68 تومان است اما آن چیزی که از فروش برق به مشترکان به دست می آید نزدیک 30 تومان است و این نشان می دهد چرخه صنعت برق از همان ابتدای دچار مشکلات بسیار است. چیت چیان وزیر نیرو هفته گذشته گفت که تنها نکته ای که باعث شده صنعت برق زمین گیر شود همین هزینه ها است. حرف های وزیر به این معنا است که شرکت توانیر برق 68 تومانی را به مشترکتن خود 30 تومان ارزان تر از قیمت تولید شده می فروشد.

رشد اقتصادی و توسعه در کشور بدون رشد و توسعه صنعت برق امکان پذیر نیست؛ صنعت برق صنعتی مادر و زیر بنایی است و در این بین ورشکستگی بخش دولتی و خصوصی در این صنعت، کاهش تولید برق و بروز خاموشی در کشور می تواند مشکلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بسیار را به دنبال داشته باشد. هم اکنون کمبود شدید منابع مالی و وجود بدهی های کلان،عدم تناسب بین هزینه تمام شده و تولید برق و قیمت فروش آن، بالا بودن نرخ ارز، افزایش قیمت کالاو خدمات، رشد بی رویه مصرف برق و موضوع یارانه های برق مهم ترین چالش های صنعت برق کشور است.

اما با همه این مشکلات ایران با دارا بودن ظرفیت اسمی تولید 70 گیگاوات، مصرف سالانه حدود 230 میلیارد کیلووات ساعت انرژی الکتریکی و رشد سالانه حدود هشت درصد بزرگترین صنعت برق منطقه خاورمیانه و رتبه چهاردهم جهان را در اختیار دارد. همچنین ایران بزرگترین صادرکننده برق درمنطقه است. شبکه برق ایران به تمامی کشورهایی که با آن‌ها مرز خاکی داریم متصل است و سال گذشته (91) بیش از 11 هزار و 209 میلیون کیلوات ساعت انرژی برق به کشورهای همجوار صادر و در مواقع نیاز شبکه 3897 میلیون کیلوات ساعت از کشورهای همجوار دریافت کرده است.

همچنین براساس آخرین آمار وزارت نیرو، تعداد مشترکان برق کشور در پایان سال 91 از 28 میلیون مشترک گذشت و پیش بینی می شود در پایان سال جاری نزدیک به 30 میلیون مشترک برق در کشور داشته باشیم. از سوی دیگر براساس آمارها تعداد مشترکین برق در کشور طی سال های گذشته سالانه به طور متوسط 5.5 درصد رشد داشته است و با رشد تقاضای 8 درصد میزان انرژی برق در کشور رو به رو بوده ایم.

نیمه های آبان ماه سال گذشته فلاحتیان معاون سابق وزیر نیرو در امور برق و انرژی اعلام کرد:« برای رفع تقاضاهای جدید انرژی برق؛ سالانه باید به طور متوسط ۵ هزار مگاوات ظرفیت تولید جدید به شبکه وارد شود که برای افزودن چنین ظرفیتی به شبکه، باید سالانه حدود ۳میلیارد یورو هزینه شود. همچنین به دنبال افزایش تولید لازم است ظرفیت‌های متناسب در شبکه انتقال و توزیع نیز ایجاد شود که آن هم هزینه‌ای بالغ بر 76 هزار میلیارد ریال به دنبال دارد.»

البته نیاز به این حجم بالا از سرمایه گذاری نشان دهنده این است که مسئولان وزارت نیرو باید هرچه بیشتر به دنبال فعال کردن حضور بخش خصوصی در صنعت برق کشور باشند. موضوعی که حتی طبق برنامه های توسعه کشور هم باید در اولویت قرار گیرد. اما در این بین ﺑﺪھﮑﺎری بسیار زیاد دوﻟﺖ (شرکت توانیر) به فعالان بخش خصوصی صنعت برق ﻣﻮﺟﺐ ﺑﯽ اﻋﺘﻤﺎدی ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاران در ﺧﺮﯾﺪ ﻧﯿﺮوﮔﺎه ھﺎ در ماه های گذشته شده است.

چندی پیش اصغر آریانی پور دبیر سندیکای تولید کنندگان برق در مصاحبه ای با خبرگزاری مهر گفت ﮐﻪ ﻣﺰاﯾﺪه ﻧﯿﺮوﮔﺎه ﻃﻮس در اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن و ﻟﻮﺷﺎن دراﺳﺘﺎن ﮔﯿﻼن ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﻮﺑﺖ دوم و ﺳﻮم اﻋﻼم ﺷﺪه ﺑﻮدند، ھﯿﭻ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ.

خصوصی سازی در صنعت برق ایران

بحث خصوصی سازی در صنعت برق ایران بیش از یک دهه است که شروع شده و با مطرح شدن اجرای سیاست های کلی قانون اصل 44 درکشور سرعتی بیشتر به خود گرفته و در قالب 4 روش، قراردادهای نیروگاهی بی. او. تی ، قرار دادهای نیروگاهی بی. او .او ، واگذاری نیروگاه های موجود از طریق مزایده و واگذاری نیروگاه ها درعوض بدهی های دولتی به مرحله اجرا درآمده ست.

همچنین باتوجه به سیاست های کلان کشور در خصوص کاهش تصدی گری دولتی؛ خصوصی سازی در صنعت برق در برنامه سوم، چهارم و پنجم توسعه کشور یک امر تکلیفی برای دولت در نظر گرفته شده است و در برنامه ریزی برق کشور نیز سهم نیروگاه های خصوصی در چشم انداز ده ساله در حد تامین بیش از 60 درصد برق مورد نیاز کشوردیده شده است.

درحال حاضر و باوجود همه مشکلات و بدهی های دولت به بخش خصوصی فعال در صنعت برق ( بیش از هزار و 216 میلیارد تومان از توانیر و 144 میلیارد تومان از شرکت مدیریت برق کشور) نزدیک به 40 درصد از ظرفیت برق کشور یعنی حدود 30هزار مگاوات در اختیار بخش خصوصی است. اما در ماه های گذشته و باتوجه به مطالبات گسترده مالی و نبود نقدینگی، بخش خصوصی صنعت برق با چالش های بسیار در اداره امور ابتدایی خود مواجه شده است و حتی حدود 50 درصد واحدهای بخش خصوصی در این صنعت تعطیل شده اند و در حال حاضر تعدادی از نیروگاه های غیر دولتی کشور هم در آستانه تعطیلی و خروج از مدار قرار گرفته اند. 

در ماه های گذشته بخش خصوصی صنعت برق علاوه بر اینکه از نبود نقدینگی رنج می بردند با جریمه های سنگینی برای عدم پرداخت مالیات و قسط های عقب افتاده بانکی هم رو به رو شده اند که این موضوعات بر مشکلات آن ها افزوده است. در این بین به اعتقاد کارشناسان مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی با در نظر گرفتن ردیف های خاص بودجه و برنامه ریزی دقیق باید قبل از اینکه با تعطیلی نیروگاه ها در ماه های آینده و خاموشی درشبکه توزیع برق رو به رو شویم، فکری اساسی برای حل مشکلات بخش خصوصی صنعت برق کنند.

رابطه برق و اقتصاد توسعه

در دنیای امروز انرژی از مسائل اساسی است و ساختار اقتصادی و سیاسی کشورها به چگونگی دسترسی به انرژی، نحوه مصرف و قیمت آن بستگی دارد. در کشورهای مختلف با سطوح اقتصادی متفاوت، شامل توسعه یافته و درحال توسعه،  انرژی و مسائل مربوط به آن در کلیه جهت گیری ها، سیاست گذاری ها و برنامه های توسعه عمیقاً تأثیر گذار است. در حال حاضر در کلیه کشورها موتور محرک هرگونه تحول اقتصادی، امنیت انرژی و سهولت دسترسی به آن است و در این بین سهم انرژی برق طبق آمارهای جهانی در دهه های آینده به شدت رو به افزایش است.

در همین زمینه در سال ها و دهه های گذشته بررسی های علمی و تحقیقاتی گسترده ای روی تاثیر توسعه شبکه برق روی رشد اقتصادی و توسعه کشورها در نقاط مختلف جهان از جمله ایران انجام گرفته است. مثلا درمقاله علمی که از سوی دو استادیار دانشگاه تبریز و یک دانش آموخته کارشناسی ارشد اقتصاد تحت عنوان « بررسی رابطه مصرف کل برق و رشد اقتصادی ایران » منتشر کرده اند به روشنی می توان به رابطه مستقیم بین رشد تولید برق و رشد اقتصادی و صنعتی کشور پی برد.

طبق این مقاله که به بررسی تحول اقتصادی و صنعتی کشور از سال 1346 تا 1385 پرداخته، می توان دید در سال هایی که با افزایش تولید برق در کشور رو به رو شده ایم به عدد تولید ناخالص داخلی هم افزوده است. طبق این پژوهش حتی با نگاهی به نوسانات رشد اقتصادی در ایران و رشد مصرف کل برق، دیده می شود که نوسانات آن ها با یکدیگر هم جهت هستند. این نشان می دهد با بهبود شرایط اقتصادی در ایران، مصرف کل برق نیز افزایش می یابد و برعکس در دوران رکود، نرخ رشد، مصرف نهایی برق کاهش پیدا می کند.

البته باید این موضوع را هم در نظر گرفت که درحال حاضر میزان مصرف برق در مصارف غیر صنعتی مانند مصارف خانگی در ایران نسبت به استانداردهای جهانی بالاتر است و تقریبا دو برابر معیارهای جهانی است. هم اکنون 35 درصد برق تولید شده کشور در راه مصارف خانگی، 15 درصد مصارف تجاری، 15 درصد کشاورزی و 35 درصد امور صنعتی مصرف می شود که نسبت به مصرف جهانی بسیار پایین تر است. دربسیاری از کشورهای صنعتی همچون چین، آمریکا و ژاپن میزان مصرف برق در صنعت به 60 درصد مصرف کل هم می رسد و به نظر می رسد باید در سال های آینده مسئولان وزارت نیرو برای کاهش مصارف خانگی و تغییر الگوی مصرف و هدایت انرژی برق مازاد به بخش صنعتی و افزایش رشد و توسعه اقتصادی در کشور تلاش کنند.

البته باید به جز اصلاح الگوی مصرف مسئولان وزارت نیرو و نیروگاه های غیر دولتی و بخش خصوصی به افزایش راندمان تولید برق در نیروگاه ها با استفاده از روش های مختلف به خصوص احداث نیروگاه های سیکل ترکیبی، تبدیل نیروگاه های گازی به سیکل ترکیبی و افزودن واحد بخار و راه اندازی نیروگاه های تولید پراکنده توجه ویژه ای نشان دهند. همچنین باید تحقیقات و پژوهش های علمی گسترده ای هم در راستای افزایش راندمان تجهیزات تخصصی مثل توربین و پره توربین در کشور صورت گیرد تا علاوه بر بالا بردن کیفیت و راندمان شاهد کاهش هزینه های تمام شده راه اندازی نیروگاه هم باشیم. به عنوان مثال قیمت یک ست پره توربین در نیروگاه حدود 4 میلیون یورو است درحالی که قیمت فروش همین ست پره ساخت گروه مپنا 500 هزار یور است.

افزایش راندمان نیروی محرکه نیروگاه

راندمان هیچ نیروگاهی در جهان 100 نیست و اصلا امکان این وجود ندارد که نیروگاهی بتواند با 100 درصد راندمان و بدون اتلاف بخش از سوخت و انرژی، برق تولید کند. اما در حال حاضر به خصوص در نیروگاه های بزرگ مثل حرارتی و گازی راندمان نسبت به هزینه های تولید بسیار پایین است و به همین جهت بسیاری از کشورها به سمت راه اندازی نیروگاه سیکل ترکیبی یا نیروگاه های تولید پراکنده رفته اند تا راندمان را بالا به برند و از اتلاف سوخت گاز و سوخت های دیگر جلوی شود. باید توجه کرد که مثلا بازده و راندمان نیروگاه های گازی در کشور 27 تا 34 درصد است و نیروگاه های بخار در حدود30 الی 35 درصد و این در حالی است  که با راه اندازی نیروگاه های سیکل ترکیبی این راندمان به 48 تا نزدیک 50  درصد می رسد و در واقع نیروگاه های سیکل ترکیبی باتوجه به بالارفتن راندمان جزء بهترین نیروگاه های حرارتی تولید برق درجهان هستند و به اعتقاد کارشناسان مسئولان وزارت نیرو باید به سمت تبدیل نیروگاه های گازی کشور به سیکل ترکیبی و افزایش راندمان و تولید برق بیشتر حرکت کنند.

همچنین به نظر راه اندازی نیروگاه های انرژی پاک، تجدید پذیر و نو مانند بادی و خورشیدی هم می تواند حرکت بسیار مهمی در جهت بالابردن راندمان و استفاده از ظرفیت ها استفاده نشده در کشور باشد. ایران به دلیل شرایط آب و هوای و اقلیمی از نقاط مناسب جهان برای استفاده از انرژی های خورشیدی و راه اندازی مزارع  بادی است اما تاکنون سرمایه گذاری های کلانی در این موضوع نشده است و بخش خصوصی می تواند پیش قدم باشد.

علاوه بر اتلاف انرژی در زمان تولید باید به اتلاف انرژی در زمان توزیع و انتقال هم توجه کرد که در حال حاضر حدود 15 درصد در کشور است. یعنی بعد از اینکه انرژی برق در نیروگاه تولید و وارد شبکه می شود 15 درصد آن در مسیر تا رسیدن به مصرف کنده از بین می رود که بخشی از آن به دلیل خطوط قدیمی انتقال و کیفیت نامناسب تجهیزات است. در سال های گذشته در بسیاری از کشورها برای کاهش این اتلاف انرژی به فکر راه اندازی نیروگاه های مقیاس کوچک و تولید پراکنده افتاده اند که با استفاده از این روش به نوعی سیستم توزیع حذف یا به شدت فاصله اش با مصرف کننده کم می شود.

طبق آمارهای سال گذشته سهم نیروگاه های بخار از تولید انرژی در کشور 1/36، سهم نیروگاه های بخاری 5/36، نیروگاه های سیکل ترکیبی 7/31، نیروگاه های برقآبی 9/4، دیزلی، انرژی نو، بادی، خورشیدی 1/0 و انرزی اتمی 7/0 بوده است. همچنین از نظر سوخت هم در سال گذشته 64 درصد نیروگاه های کشور با سوخت گاز، 12 درصد با سوخت گازوئیل و 24 درصد با نفت کوره کار می کرده اند.

ایران در سال های گذشته در صنعت برق تاحدود زیادی به خودکفایی رسیده است و بخش های مختلف تجهیزات نیروگاه های از جمله توربین ها، پره توربین ها، بویلرها و تجهیزات پیشرفته دیگر در داخل کشور تولید می شود و همین موضوع باعث شده است تا صنعت برق در مقابل تحریم ها با محدودیت های کمتری رو به رو باشد. در حال حاضر ایران یکی از 10 کشور دارنده تکنولوژی ساخت نیروگاه در جهان محسوب می شود و این موضوع می تواند در آینده ظرفیت های بسیاری برای ایران ایجاد کند البته به اعتقاد کارشناسان ایران باید برای حضور فعال در بازارهای جهانی فروش تجهیزات نیروگاهی به افزایش راندمان تجهیزات تخصصی خود توجه ویژه کند و افزایش کیفیت با توسعه کارهای علمی و تحقیقاتی را در اولویت قرار دهد تا بتواند رقابت پذیری محصولات خود را در بازارهای بین المللی افزایش دهد. البته هم اکنون هم برخی از شرکت های از ایرانی فعال در این حوزه مانند مپنا حتی به صادر کننده خدمات و تجهیزات نیروگاهی مانند توربین، پره توربین و.... تبدیل شده اند و در کشورهای دیگر مانند اندونزی، عمان، سوریه پروژه ها ساخت نیروگاه برعهده دارند.

برای دیدن تصویر در ابعاد بزرگتر روی آن کلیک کنید.

3535