ترک نابودی بر طاق میراث تاریخی ایران درعراق

هادی معیری نژاد-در دوران اوج امپراطوری هخامنشی و در دوره هایی از سلسله ساسانیان همواره بخش بزرگی از مناطقی که امروزه عراق و سوریه هستند تحت کشمکش بین امپراطوری روم و ایران بوده است گرچه در دوره های مانند سالهای مابین امپراطوری هخامنشی و اشکانیان بخش بزرگی از این مناطق به صورت ساتراپی های جانشینان اسکندر مقدونی اداره می شد اما آثار فراوانی در این مناطق توسط ایرانیان بنا شده که هم اکنون به عنوان میراث فرهنگی مشترک ایران با این گونه کشورها شناخته می شود.

متاسفانه به ظهور رسیدن حکومت هایی مانند حکومت صدام با آن روحیه ایرانی ستیزی و پس از آن ورود آمریکا و در حال حاضر تهدیدات داعش باعث شده است که بسیاری از آثار میراث فرهنگی عراق از جمله آثار تمدنهای باستانی ایران مورد فراموشی و نابودی قرار گیرند

معبد " هترا " ( Hatra ) اثری مربوط به قرن سوم پیش از میلاد ، در وسط یک بیابان واقع شده است. این اثر مربوط به دوران تمدن‌های باستانی پیش از مسیحیت و بنا بر اعتقادات آن زمان ، متعلق به خدای خورشید ،" شاماش" است . این معبد با انواع مجسمه و تصویر بر روی دیوارهای آن تزئین شده و همین تزئینات و ستون‌های عظیم و مجسمه‌ها ، معبد هترا را به یکی از شگفت‌انگیز‌ترین آثار باستانی عراق تبدیل کرده است.

هترا یکی از آثار ارزشمندی است که گرچه کیلومترها دورتر از مرزهای سیاسی امروز ایران قراردارد ، اما در معماری و فرهنگ آن آمیزه‌ای از سه تمدن ایرانی ، یونانی و رومی به چشم می خورد . مهمترین محوطه باستانی به جا مانده از دوران اشکانیان ، در منطقه ای بین رودهای دجله و فرات ، واقع شده و 105 کیلومتر با شهر موصل فاصله دارد . هترا از اوایل قرن اول میلادی ، قلمرو حکمرانی یک سلسله محلی بوده و شواهد باستان‌شناسی و ترجمه متن کتیبه‌های موجود در این شهر نشان می دهند که هترا در قرن دوم میلادی رونق گرفته و در همان دوران به میزان چشمگیری بر وسعت‌ آن افزوده شده است.

بیشتر بناهای هترا از سنگ آهک و سنگ گچ ساخته شده‌اند و تلفیقی از معماری آشوری ، هلنیستی (یونانی) ، اشکانی (پارتی) و رومی هستند . دیوارهای معبد اصلی شهر نیز از سنگ‌های کنده‌کاری شده با نقوش و تصاویر مرسوم دوران اشکانیان ساخته شده‌اند .اما هترا که روزگاری شهری پر رونق و زیبا بود ، پس از متروکه ماندن در سال 241 میلادی به تدریج رو به زوال گذاشت و در این مدت زلزله نیز به روند تخریب آن کمک کرد .

متاسفانه اکنون نیز جنگ و درگیریها در عراق ، وضعیت شهر هترا را وخیم‌تر کرده و این محوطه باستانی که از سال 1985 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده، اکنون در وضعیت خطرناکی به سر می برد.
با ادامه آشوب و درگیری درمناطقی از عراق، سایت باستانی" هترا" از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به دست شبه نظامیانی که شمال عراق را در تصرف دارند، افتاد.

به گزارش تلگراف با دستیابی شبه نظامیان به این منطقه خطر تخریب آثار سنگی این محوطه باستانی را تهدید می‌کند و این نگرانی وجود دارد که شبه نظامیان این آثار را همانند القاعده در افغانستان، با این ادعا که مجمسه ها ومظاهری از بت پرستی هستند، با دست خود نابود کنند.

این نگرانی به ویژه از آن رو شدت گرفته است که مهاجمان داعش در شهر موصل در 70 مایلی شمال غرب محوطه باستانی هترا مجمسمه" عثمان الموصولی "را که یک آهنگساز و موسیقی دان عراقی درقرن 19 بوده و نیز مجسمه" ابو تمام" را نیز که یک شاعر عرب عصر عباسی است، تخریب ونابود کردند.

طبق گزارش تلگراف به نقل از یکی از اعضای شورای منطقه ای هترا دراین محوطه باستانی تیمی قدرتمند متشکل از 20 نیروی پلیس برای حفاظت از این محوطه دربرابر غارتگران مستقر بود که با سقوط موصل به دست مهاجمان قبایلی داعش، همگی پا به فرار گذاشتند.

از دیگر سو به گفته مقامات محلی هم اکنون این منطقه هدف هواپیماهای جنگی عراق است که با بمب افکن‌های خود به مهاجمانی که تنها در فاصله یک مایلی این معبد مستقر هستند، حمله می‌کنند.

"محمد عبدالله خوزل" که پسرش در جنگ با شورشیان کشته شده، و از اعضای شورای محلی منطقه هتراست با بیان این مطلب می‌افزاید:«درحال حاضر هیچ حفاظتی از این محوطه ومعبد باستانی وجود ندارد و محوطه کاملا در کنترل شورشیان است.من نگران وضعیت این معبد هستم هرچند که نگرانم مبادا معبد از بمباران‌ها هم آسیب ببیند.

طاق کسری

طاق‌ کسری بقایای تالار بزرگ عهد ساسانی در محل تیسفون، عراق امروزی محسوب می‌شود، که جزء کاخ سلطنتی بزرگی، معروف به ایوان کسری بوده‌است، این اثر تاریخی که بلندترین طاق خشتی دست ساخته انسان است 365 متر طول و 275 مترعرض دارد. این ایوان در محلهٔ جنوبی تیسفون موسوم به اسفانبر یا اسانبر واقع شده و بنیانگذار آن را شاپور اول ساسانی می‌دانند.

به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی این اثر تاریخی در جایگاه شایسته حفاظتی قرار ندارد. به‌طوری‌که تخریب‌ها از دوره خلافت عباسی و استفاده از مصالح و خشت‌های بنای طاق کسری شروع و تا خروج این اثر تاریخی از فهرست آثار جهانی در دوره صدام ادامه یافت. هم‌اکنون نیز این اثر تاریخی در شرایط حفاظتی مناسبی که شایسته آن باشد به‌ سر نمی‌برد.

یکسال پیش ایران در پیش‌نویس تفاهم‌نامه‌ای در حوزه میراث‌فرهنگی و آثار باستانی پیشنهادی را مبنی بر حفاظت از این اثر تاریخی به دولت عراق داد که مورد استقبال هم قرار گرفت.

اما با وجود مرمت‌های صورت گرفته همچنان طاق کسری از وضعیت مناسب حفاظتی برخوردار نیست.
زمانی‌که صدام درقدرت بود نه‌تنها اجازه بازرسی به کارشناسان یونسکو را نمی‌داد بلکه شرایطی فراهم کرد تا این اثر از فهرست آثار جهانی خارج شود. چراکه این اثر در تیسفون بوده و پایگاه و جایگاه ایرانیان را در دوره ساسانی نشان می‌دهد.

طاق کسری البته از دیرباز به عنوان نمادی از غرور و نخوت پادشاهان ساسانی در مواجهه با اعراب و پس از آن مسلمانان صدر اسلام در دوره خسرو پرویز همواره مورد نفرت بوده است و بارها افرادی ایرانی الاصل در خلافت های مختلف اسلامی با تعویض نام و حتی ابداع نام های جعلی مثل آرامگاه سلمان  برای آن ،سعی در حفظ اثر داشته اند.

اما گذشت روزگار به نفع این اثر نبوده است و نابودی سرنوشت محتومی است که برای این اثر پیش بینی می شود.

جدول زیر نشاندهنده میراث فرهنگی در خطر عراق است

فهرست زیر نیز میراث پیشنهادی عراق به سازمان یونسکو برای بررسی است چنان که مشاهده می شود در هیچ کدام از این لیست ها اثری از سایت تاریخی مربوط به طاق کسری نیز و عراق تلاش خود را برای حفظ و معرفی تمدنهای آشور و بابل متمرکز کرده است .

4646