کمیت تولید مقالات‌علمی در سال ۹۳ بازهم از کیفیت سبقت گرفت/ تولید علم ایران بالاخره امسال کیفی می‌شود؟

محمدحسین نجاتی: کمیت گرایی بخش های زیادی از آموزش عالی در ایران را به خود درگیر کرده است. کار به جایی رسیده که ایران از نظر کمیت مقالات علمی در دنیا رتبه 15 را به خود اختصاص داده است اما از نظر کیفیت رتبه دارای رتبه 36 است. به همین دلیل مسئولان وزارت علوم در دولت یازدهم به دنبال افزایش کیفیت آموزش عالی در کشور هستند.

آنها برای قدم برداشتن در این خصوص در ابتدا تعداد رشته واحد های بدون مجوز را متوقف کردند، سعی در کاهش رشته های کمتر مورد استقبال قرار گرفته را دارند و با اهرم های همچون اقتصاد دانش بینان به دنبال افزایش سهم دانشگاه ها در تولیدات اقتصادی هستند. اما یکی از مهم ترین قدم های وزارت علوم در این رابطه افزایش کیفیت در تولید مقالات علمی است. این مسئله حتی با تایید و تاکید رئیس جمهور هم همراه بود.

دکتر حسن روحانی، در ابتدای سال تحصیلی 1393-94 خطاب به روسای دانشگاه ها، با تاکید بر اینکه، کمیت با کیفیت در دانشگاه‌ها توازن داشته باشد، گفت: "امروز بیاید در هر استان‌تان جهانی بیاندیشید و ملّی و محلّی حل کنید. در استان خودتان، دانشگاه خودتان، دانشگاه استان نمی‌خواهد به مسایل استان بپردازد. برایش راه‌حل پیشنهاد کند، تحقیقاتش را در آن مسیر قرار دهد. مدام به فکر «ای اس ای» نباشیم، به فکر امتیاز نباشیم؛ رها کنیم این شرک‌ها را و به فکر کشورمان و ملتمان باشیم."

اشاره او به توازن کمیت و کیفیت در دانشگاه ها و اعتراض به توجه اساتید به ارسال مقاله به پایگاه علمی در شرایطی است که دانشگاه ها و مراکز علمی ایران چندسالی میزان ارسال مقالات علمی به پایگاه «آی اس آی» را افزایش دادند. مسئله ای که باعث شده، کارشناس عطش حاضر برای ارسال مقالات علمی را "توروم علمی " بخوانند. تورمی که تنها باعث افزایش آمار های کمی می شود و کمکی به کیفیت و تولید علم نافع در کشور نمی کند.

بر اساس آخرین آمار ارائه شده از سوی مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، میزان مقالات علمی ایران در سال ۲۰۱۴ در پایگاه استنادی «آی اس آی» با احتساب مجموع مقالات کنفرانس ها و مقالات مجلات به ۲۶ هزار و ۴۹۴ مدرک رسید.

رتبه ایران در کیفیت مقالات «آی اس آس» چگونه است؟

آمارهای اشاره شده در بالا نشان دهنده کمیت مقالات منتشر شده ایرانی ها در پایگاه است و حاکی از رتبه 18 ایران در تعداد مقالات ارسالی است. اما رتبه ایران در کیفیت مقالات علمی چگونه است؟

بر اساس بررسی های صورت گرفته، جایگاه ایران در زمینه ارجاع دانشمندان جهان به مقالات ایرانی (مصداق کیفیت مقالات علمی ، در رتبه 36 دنیا و در جایگاه های پایین تر از کشورهایی همچون رژیم اشغالگر قدس، سنگاپور، آفریقای جنوبی، عربستان سعودی، مصر و ترکیه است. البته مطرح کردن تنها بخشی از واقعیت از سوی وزارت علوم تنها به اینجا نیز ختم نمی شود. هم اکنون معیارهای مختلفی برای تولید علم یک کشور مطرح می شود.

براساس معیارهای شناخته شده در دنیا که هرساله در برنامه توسعه انسانی سازمان ملل متحد نیز به آن اشاره می شود، معیارهایی نظیر: تعداد مقالات ارسالی به پایگاه های علمی، تعداد ارجاع به مقالات، تعداد محققان هر کشور به ازای هر یک میلیون نفر، درصد تولید علم هر کشور از کل تولیدات، میزان تولید ناخالص ملی به ازای هر نفر، نسبت تولید علم به تولید ناخالص داخلی و سهم رشته های فنی، مهندسی از کل رشته های تحصیلی از جمله معیارهای اصلی در سنجش تولید علم هر کشور است.

بر این اساس ، کارشناسان نشریه معتبر نیچر، براساس آمار مقالات منتشرشده از ژانویه تا اکتبر 2012 / دی 1390 تا مهر 1391 برای کشورهایی که بیش از شش هزار مقاله منتشر کرده اند، 39 کشور جهان پیشرو در تولید علم را مرتب کرده اند.

براساس اطلاعات مندرج در این نشریه معتبر جایگاه ایران درزمینه ارجاع به مقالات علمی در میان 39 کشور مورد بررسی قرارگرفته 36 است. به طوری که در منطقه خاورمیانه بررسی کیفیت مقالات تولیدشده در نشریه «نیچر» نشان دهنده آن است که در عربستان سعودی کیفیت مقالاتی بالاتر از ایران دارد.

در حال حاضر سهم عربستان در پرارجاع ترین مقالات جهان 0.89 درصد و سهم ایران نصف آن یعنی 0.44 درصد است. از نظر سهم ارجاع، کشور ایران پس از رژیم اشغالگر قدس (1.3 درصد)، عربستان سعودی (0.89 درصد)، ترکیه (0.47 درصد)، مصر (0.46 درصد) در جایگاه پنجم منطقه خاورمیانه قرار گرفته است.

وضعیت تولید علم در دولت یازدهم

بر اساس آمارهای رسمی میزان تولید علم کشور بر اساس تعداد مقالات پایگاه «ای‌اس‌اس»، «اسکوپوس» و «ای‌اس‌سی» که هر سه این پایگاه‌ها مورد تایید مراکز علمی کشور هستند نشان از تسریع روند تولید علم کشور در دولت یازدهم دارد؛ ایران در آخرین ماه از سال ٢٠١٢ همزمان با آخرین روزهای فعالیت دولت دهم بیش از ٢٤هزار مقاله علمی در پایگاه‌های علمی را نمایه کرده است که این رقم در شش‌ماه نخست فعالیت دولت یازدهم مصادف با آخرین ماه سال ٢٠١٣ به ٢٥هزارو ٩٦ مقاله علمی رسیده که نشان از رشد قابل‌توجهی در تعداد مقالات علمی است، پس از آن ایران در سال ۲۰۱۴ به گفته سرپرست پایگاه استنادی وزارت علوم، موفق به ارسال ۲۹ هزار مقاله علمی شده است که ۲۶ هزار عنوان مقاله به پایگاه آی اس آی ارسال شده است.

همچنین مجموعه مدارکی که در جمهوری اسلامی ایران در ISI از ابتدا تا کنون ثبت و نمایه سازی شده است به 223549 مدرک بالغ می شود. اما نکته حایز اهمیت بازهم کیفیت مقالات علمی است که هنوز کارنامه دولت یازدهم در این رابطه مشخص نیست و کشور کماکان در زمینه های کمی رو به پیشرفت است.

در تصویر زیر همچنین آمار تولید علم ایران در دوماه ابتدایی سال 2015 را ببینید؛

۴۷۴۷