خانه اعیانی ملکه توران، زن سوم رضاشاه در زعفرانیه تخریب شد

فاطمه علی‌اصغر: بیل مکانیکی‌ها کار خود را از دیروز یکشنبه بیست و هفتم تیرماه شروع کرده و تا امروز بخش زیادی از خانه ویران شده است.این خانه در ضلع جنوب غربی تقاطع خیابان پسیان و کوچه اسماعیلی در منطقه زعفرانیه ی تهران قرار دارد.خانه‌ای با مساحت چند هزار متر مربع. سازمان میراث فرهنگی تا کنون واکنشی به این تخریب نداشته است.

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین؛ در فیلم مستند باد صبا (به انگلیسی: The Lovers› Wind) یا بادعاشقان که درباره طبیعت و مردم ایران توسط آلبرت لاموریس در سال ۱۹۶۹ ساخته شده، این بنا برای چند لحظه از دید پرنده (از جنوب به شمال) مورد توجه دوربین قرار گرفته و بوضوح و به دور از سلایق فردی نمونه شاخصی از طراحی ویلای مسکونی تحت نظام ساختاری و زیبایی شناسی معماری مدرن به معرض نمایش گذاشته شده است.

اطلاعات درباره این خانه کم است و بررسی‌ها نشانی از طراح بنا ندارند، اما این خانه به لحاظ معماری از نمونه‌های شاخص معماری مسکونی ویلایی در اوایل دوران مدرن ایران به شمار می‌رود. گفته می‌شود، در سال 1356 و پس از ساخته شدن مهرشهر توسط شمس پهلوی، ملکه توران به فکر ساختن تورانشهر افتاد که اجرای طرح آن با همکاری آلمانیها پیش بینی شده بود. بنابراین، بعید نیست که معمار بنای منزل او نیز از معماران آلمانی آن دوران بوده باشد.

آخرین اطلاعات درباره مالکیت بنا حاکی از آن است که این ملک و اعیانی ساخته شده در آن مدت ها در تملک کمیته امداد امام بوده که بعید نیست در ماه گذشته واگذار شده باشد. در نقشه های GIS رسمی منطقه تهیه شده توسط شهرداری تهران در سال، 1374 عرصه مذکور به وضوح به عنوان «باغ» بازنمایی اما در چند سال اخیر به طور سیستماتیک پوشش گیاهی ارزشمند واقع در این عرصه به خصوص در نواحی مرکزی آن خشکیده و یا خشکانده شده است. برای دیدن این اتفاق تنها کافی است که نقشه‌های هوایی سالانه در 7 سال گذشته را مرور کرد.

گفته می‌شود، مالک زمین نسبت به تخریب فضای سبز موجود و قطع درختان، کاملا با برنامه و حساب شده اقدام کرده، بررسی و مقایسه عکس های هوایی زمین از سال 88 تا سال جاری نشان می‌دهد که درختان در این زمین کاهش محسوس داشتند و در مقطعی هم مالک زمین به دلیل قطع درختان به سازمان پارک‌ها و فضای سبز تهران منطقه جریمه‌ای به مبلغ حدود 47 میلیون تومن پرداخت کرده است.

این خانه با مساحت طبق سند 5000 متر مربع و پس از اصلاحی بیش از 4639 متر مربع با پهنه R122، طبق طرح تفضیلی شهر تهران شناخته شده استکه طبق طرح تفضیلی یکپارچه شهر تهران به این زمین تراکم 300 درصد یعنی 5 طبقه با سطح اشغال 60 درصد تعلق می‌گیرد.

با توجه به اینکه مساحت زمین حداقل 5 برابر مساحت R122 است ، 2 طبقه متناظر تشویقی به این زمین تعلق میگیرد یعنی 2 پهنه 60 درصد و جمع کل تراکم به 420 درصد افزایش می‌یابد، اما با توجه به اینکه طبق نظر سازمان پارک‌ها و فضای سبز تهران، این زمین  باغ محسوب می شود، حداکثر سطح اشغال طبقات همکف، روی همکف و زیر زمین 1- ، 30 درصد و سایر زیر زمین ها 45 درصد خواهد بود که با این اوصاف 420 درصد تراکم زمین تبدیل به 13 طبقه 30 درصد می‌شود.

در نهایت، حداکثر تعداد طبقات، با 11 طبقه مسکونی با سطح اشغال 30 درصد روی طبقه همکف و 4 طبقه زیرزمین به منظور تامین پارکینگ ها در مجموع 16 طبقه طبق طرح تفضیلی شهر تهران توسط دفتر شماره 101 صادر شده است.

یک حساب سر انگشتی دلایل خسارات وارده به بنا طی 10 سال گذشته را نشان می‌دهد، حالا این خانه اعیانی با وجود ارزشمندی معماری، تاریخی و محیط زیستی آن در حال نابودی لحظه به لحظه است. این ملک به رغم تاریخی بودن تا امروز کمترین توجهی از سوی سازمان میراث فرهنگی به خود ندیده.

تاریخ نویسان در مورد ملکه توران می‌گویند که او قمرالملوک امیرسلیمانی، همسر سوم رضاشاه، دختر عیسی خان مجد السلطنه امیرسلیمانی و نوه مهدی قلی خان مجدالدوله از رجال دربار قاجار بوده. او در سال 1301 در سن 19 سالگی همسر رضاخان شد و در سال 1302 اندکی پس از تولد شاپور غلامرضا پهلوی به دلیل ناسازگاری از رضاشاه جدا شد.

بر اساس روایت های تاریخی پس از ازدواج، «برای اینکه همسران شاه از هم دور باشند و حسادت‌های زنانه باعث بروز مشکلات ویژه ای برایشان نشود، خانه جدیدی در حوالی چهارراه پهلوی برای ملکه توران احداث شده» بر اساس این اطلاعات، به احتمال قوی، تاریخ ساخت بنا بین سالهای 1301 و 1302 است.

عده‌ای از معماران بهره مند از دانش شهرسازی، به عنوان شهروندانی نگران از آینده این عرصه و اعیانی ارزشمند و بافت اطراف آن و هم به عنوان معماران حرفه‌ای و بر مبنای نظر کارشناسانه درباره عملیات ساختمانی در جریان در این ملک ابراز نگرانی کرده و خواستار رسیدگی به وضعیت این خانه اعیانی شدند.

رامبد ایلخانی، آرش بصیرت، علیرضا تغابنی، محمد رضا حائری مازندرانی، مهرداد زواره محمدی،محمدرضا قدوسی، پرشیا قره گوزلو، علی کرمانیان، ایرج کلانتری، حمید رضا ناصر نصیر، نشید نبیان از جمله این معماران هستند.

عکس‌ها: مسیح مستاجران

۴۷۴۷