برج سکوت

رمان های چندجلدی، مدتهاست منسوخ شده. روند ادبیات جهانی،اقتضائات زندگی مدرن و طبع عجول انسان امروزی، چنین گونه ای را دیگر بر نمی تابد. گویی در کنار جان گرفتن داستان کوتاه و همه گیرشدن آن و حتی ظهور داستان مینی مال یا برکشیدن گونه ی خاطرات، سهم رمان کمتر می شود و بدیهی است اولین قربانی آن، رمان های چند جلدی است. با این وجود، رمان برج سکوت در3 جلد منتشر شده است.

عده ای به غلط رمان های چندجلدی را محصول سبک های کلاسیک و رمانتیسم می پندارند؛ شاید این تصور از آن رو باشد که رمان های مشهور چندجلدی در این سبک ها ظهور کرده است. نام نویسنده را تاکنون نشنیده بودم و هنگامی که برادر و سرورم سید مهدی شجاعی، این مجموعه را 15- 10 روز پیش به من داد، کمی هم درباره نویسنده و استعداد او و حال و هوای کتاب سخن گفت. پیش از هر چیز لازم است از کتاب نیستان تشکر کرد که در این دوره بی کسی، مشوق و پناه مجموعه ای از نویسندگان است. برخی نامدار و نام آور مثل بایرامی و کرمیار و زرویی و برخی ظاهرا گمنام اما بشدت مستعد. شجاعی با این حرکت راهبردی خود، آرام و بی ادعا و یک تنه، کار نهادها و بنیادهایی را انجام می دهد که بابت این رسالت بزرگ، بودجه می گیرند و ساختار می تراشند: شناسایی، استعداد یابی، رفع مشکلات معیشتی با حفظ حرمت و کرامت انسانی و البته نقد و صیقل دهی به کار، و ایفای نقش استادی بدون ادای آن!

این رمان، بشدت روان، جذاب و پرکشش است و به موضوعی بدیع و البته ممنوع می پردازد: مواد مخدر. داستان جوانی برخاسته از حاشیه شهر تهران که فوق لیسانس جامعه شناسی گرفته و اسیر افیون شده است. سالهای کودکی او مصادف با ایام پرخاطره جنگ تحمیلی، با فضاسازی های باور پذیر و عینی. سپس دوره بزرگسالی او با فلش بک های تاثیرگذار. عمده فضای کتاب البته به بیان فلاکت معتاد و معتادان می گذرد که چگونه از وضعیتی عادی به قهقرا سقوط می کنند و هیچ بازگشتی برای آنان متصور نیست. از این رو «برج سکوت» شاید قدرتمندترین اثر ادبی باشد که بدون نصیحت های معمول، بازدارندگی لازم را در افراد در معرض اعتیاد ایجاد می کند و خانواده ها را هشیار می سازد.

یکی از مخاطرات رمان بلند،افتادن به ورطه دراز گویی ممل و ضرباهنگ کند است اما منایی با پرهیزاز توصیفات خسته کننده و کلاسیک، خلق موقعیت های پیایی و تصویرسازی های جان دار، نه تنها مانع خستگی خواننده می شود بلکه کتاب او این توان را دارد که خواب را از چشمان خواننده برباید تا یک نفس تمام کند!

شخصیت های محوری داستان، هیچیک به نام خود، خوانده نمی شوند: یا دوستان دوران کودکی نویسنده اند که همگی به اسامی یا صفت هایی، نشان دار شده اند: پله، شاشو، آمریکایی، دهنی و حرمله (خود نویسنده) و یا هم محلی ها و همکاران او که هر یک را به همین سیاق به شیرینی نامگذاری کرده است. او حتی محل قدیمی خود را هیچ آباد می نامد.

رمان از زاویه اول شخص نوشته شده است. این زاویه دید، آگاهانه انتخاب شده چرا که در همذات پنداری، تاثیر بیشتری دارد.
نویسنده حتی دانای کل را در جایی به تمسخر می کشد. فصلی را با آن زاویه دید شروع می کند. یکی دو صفحه می نویسد و به ناگاه می گوید با این طمطراق نمی تواند عمق ماجرا را به تصویر بکشد ، لذا ماجرا را مجددا از زاویه اول شخص روایت می کند و خواننده به او حق می دهد که چرا بر اول شخص اصرار دارد. یکی از مشکلاتی که در این سبک، بیشتر رخ می نماید شخصیت پردازی است. نویسندگان معمولا فراموش می کنند که وقتی چیزی از قول قشرهای فرودست جامعه می نویسند نباید عبارات و لحنی را به کار ببرند که منطقا در دایره واژگانی قهرمانان مربوط جای ندارد. حتی الگوی فکر کردن یک کودک با یک کارگر و یک فیلسوف فرق دارد؛ نکته ای بدیهی که معمولا نویسندگان ما رعایت نمی کنند . به همین دلیل راوی در این کتاب یک تحصیل کرده، ولو معتاد، انتخاب شده است .
نویسنده، تسلط قابل ستایشی بر فرهنگ عامه، ادبیات قشر منظور و ضرب المثل های فارسی دارد. در این رمان ده ها ضرب المثل، البته به جا به کار گرفته شده است که خود از تسلط نویسنده حکایت دارد.

در چند جای داستان، روایت های سوررئال در قالب توهم زدگی مرسوم در معتادان صنعتی، خوش نشسته است و بعضا حتی یک حادثه در دو- سه روایت متوالی اما تنیده در هم ارائه می شود که واقعیت، فرا واقعیت، توهم و درجات مختلف توهم را نمایندگی می کنند.

حسن این رمان، همچنان که گفته شد پرهیز از فضل نمایی و نصیحت فروشی است؛ دقیقا همان چیزی که معتادان از آن گریزانند. اگر من جای مدیران دستگاه های ذیربط بودم، این کتاب را در نسخه های متعدد می خریدم و در اختیار این سرمایه های سوخته یا در آستانه و معرض فنا می گذاشتم تا اثر بازدارندگی خود را بگذارد. سازمان های اجتماعی متولی حاشیه های شهر، محیط های اصلاح و تربیت، ستاد مبارزه با مواد مخدر و سازمان زندان ها از آن دسته اند .