صباح زنگنه *
رئیسجمهوری کشورمان تهران را به مقصد آکتائو قزاقستان ترک کرد. برنامه رئیسجمهور در این سفر شرکت در اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر بود که طی آن، علاوه بر بیانیه مشترک، چندین سند مهم و راهبردی همکاری در حوزه خزر توسط مقامات ۵ کشور ساحلی روسیه، ترکمنستان، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و ایران امضا شد. ملاقات دوجانبه با رئیسجمهور قزاقستان و برخی سران حاضر در اجلاس و بررسی و توسعه روابط دوجانبه از دیگر برنامههای رئیسجمهور در سفر به قزاقستان بود که در شرایط فعلی که بسیاری از کشورها قصد به انزوا کشاندن ایران را دارند از اهمیت بالایی برخوردار است.
مذاکره در مورد دریای خزر و سهم ایران از آن سالها است که مورد مناقشه و در مورد آن اظهارنظرهای گوناگون شده است. متولی پرونده حقوقی دریای خزر وزارت خارجه کشور است اما مسائل مربوط به دریای خزر تنوع و گوناگونی بسیاری ازجمله بحث مبدأ محاسبه مرز کشورها، تعیین درصدی که متعلق به هر کشوری است، محیط زیست، استفاده نظامی یا غیرنظامی، عدم اجازه ورود کشورهای خارج از حوزه دریای خزر، استفاده از ثروتهای بستری، حق صید، سهم نفت و گاز و تردد کشورها در دریا را شامل میشود. جمعبندی که کشورهای حاشیه دریای خزر به آن رسیدند انعقاد کنوانسیون ناظر بر حقوق کشورهای مشرف بر دریای خزر است.
بسیاری از مسائل مهم در این کنوانسیون در نظر گرفته، بررسی و حلشده است اما از دیدگاه برخی از کارشناسان و صاحبنظران چند نکته مهم باقیمانده و نیاز به تعمق بیشتر دریافتن راهحلی برای برخورد با آن در اجلاس فعلی و دیگر اجلاسهای پیش رو دارد؛ اما اینکه اکثر مسائل مربوط به دریای خزر و همسایهها حلشده باشد یک موفقیت و احساس آرامشی بین کشورها به وجود میآورد. گرچه همچنان بحث احتمال سوءاستفاده نیروهای نظامی خارجی با قراردادهایی که با برخی از کشورهای مشرف بر دریا منعقد شود هنوز پابرجاست. این سؤال مطرح است که کشورهای قدرتمند مخصوصاً آمریکا اجازه داشتن یا نداشتن پایگاه در بنادر کشورهای همسایه در حاشیه خزر را دارند یا خیر. در این بحثها احتیاج بهدقت و سختگیری بیشتری از سوی ایران است. همچنین تعیین مبدأ سهم درصدی هر کشور با توجه به اینکه دریا مرتب به آب آن اضافه میشود و محاسبه مبدأ یا توجه به افزایش آب دریا و گرایش این آب به سمت مرزهای ایران بحثهای جدیتری را مطرح میکند. این محاسبات باید بهصورت علمی و دقیق انجام شود. حضور رئیسجمهور در این اجلاس مسئله بسیار مهمی است. درزمانی که آمریکا بحث تحریمها را مطرح کرده داشتن رابطه حسنه با کشورهای همسایه نمونه خوبی از گرایش و توجه ایران به صلح و ارتباطگیری با دیگر کشورها را نشان میدهد. این مذاکرات و شرکت در اجلاسها پاسخ محکمی نسبت به ادعاهای آمریکا در مورد به انزوا کشاندن ایران است. همچنین میتواند الگو مناسبی برای تنظیم روابط با همسایگان خودمان در حاشیه جنوبی خلیجفارس هم استفاده شود.
تشکیکهایی در مورد میزان سهم ایران در خزر از دیرباز وجود داشته و دارد. اکنون نیز در مورد آنکه سهم ایران کاهش پیداکرده است صحبتهای فراوانی صورت میگیرد. در مورد میزان سهم ایران بحثهای مفصل حقوقی در دورههای مختلف ریاست جمهوری اصلاحطلبان، اصولگرایان و اعتدالیون انجامگرفته و مباحث زیادی روی مبانی اصلی صورت گرفته است. طبیعی است که میزان سهم ایران در خزر محل مناقشه در داخل کشور نیز باشد و باید بهصورت اساسی در مورد توضیح آن اقداماتی انجام شود. در دریای خزر تنها ایران و روسیه حق تردد نظامی دارند و دیگر کشورها این حق را ندارند که این مورد امتیازی برای ایران است. بر اساس عهدنامههای قدیمی بین ایران و شوروی در سالهای دور این حق در نظر گرفتهشده است که امر بسیار مثبتی است و سایر امتیازها که امتیازهای تجاری و نفت و گاز در رأس آنها است و مقدار زیادی مسائل محیطزیستی کاملاً قابل گفتوگو هستند. سهم ایران با احتساب مشارکت ایران و روسیه از یک منظر قابلطرح و توجه است.
* کارشناس مسائل خاورمیانه
214214
نظر شما