در آئین آمریکایی، نکشی، کشته می شوی

شهرهای مختلف افغانستان همچنان در آتش خشم و تظاهرات افغانها شعله ور است. کشته شدن 16 غیرنظامی از سوی یک سرباز آمریکایی در نیمه شب 21 اسفند، سومین جنایت و رفتار نابهنجاری است که طی دو ماه اخیر از سوی نظامیان سر زده است.پیشتر انتشار ویدئویی که در آن سربازان آمریکایی در حال ادرار بر روی اجساد طالبان بودند و سپس قرآن سوزی در یکی از پایگاههای نظامی و در نهایت به گلوله بستن 16 غیرنظامی در نیمه شب از سوی یک سرباز آمریکایی مجموعه رفتارهای نابهنجاری است که احساس تأسف و تأثر هر انسان بیطرفی را برمی انگیزد. افغانها که به امید رها شدن از حکومت جهل و تعصب طالبان، بیش از یک دهه است آتش جنگی که نیروهای ائتلاف به آنها تحمیل کرده اند، را به جان خریده اند، امروز در مقابل افزایش جنایات بیگانگان در کشور کاسۀ صبرشان لبریز شده و امید دارند پاسخ دولت مرکزی- که تاکنون موضعی انفعالی در مقابل بیگانگان پیشه کرده- التیامی بر زخم کهنۀ آنان باشد. خبر در گفتگو با نوذر شفیعی، کارشناس شبه قاره و مدرس دانشگاه ریشه ها و دلایل بروز این رفتارها را مورد بررسی قرار داده است که در ذیل آن را می خوانید.
این سومین باری است که طی دو ماه اخیر شاهد بروز رفتارهای نابهنجار از سوی نظامیان آمریکایی بوده ایم، دلیل چنین رفتارهایی چیست؟
اول، تأثیر شرایط محیطی بر سربازان آمریکایی است. سربازان آمریکایی مدت مدیدی است که با فاصلۀ دوری از کشورشان آن هم در محیط سختی به نام افغانستان قرار دارند. این دوری و این محیط سخت به طور اتوماتیک به شکل گیری رفتارهای نابهنجار در سربازان آمریکایی منجر می شود. به عبارتی چنین رفتاری از لحاظ روانشناسی، ریشه در بُعد مسافت و شرایط زیست دارد.
دوم، این رفتارها به نوع آموزش نیروهای آمریکایی بازمی گردد. در آئین نظامی ایالات متحدۀ آمریکا، به سربازان آموخته شده که:" اگر نکشی، کشته می شوی". بنابراین نظامیان، هر تصوری از تهدید را مطابق با واقعیت تلقی می کنند و به آن حمله می کنند.
سوم نگرش فرادستی و فرودستی است. اساساً نوعی نگاه نژادپرستانه در تفکر آمریکایی ها به طور و سربازان آنها به طور خاص وجود دارد. تحت تأثیر این تفکر اگر فردی از سایر نژادها کشته شود، اتفاق خاصی حاصل نشده است. به عبارتی آنها ارزشی برای دیگران قائل نیستند. در نظر آنها آنچه که ارزش دارد، ارزش آمریکایی، سرباز آمریکایی و نیروهای آمریکایی هستند. سایرین فاقد ارزش هستند. در تفکر آمریکا، جان یک افغان ارزش چندان ندارد.
ضعف و ناتوانی دولت مرکزی در واکنش به چنین رفتارهایی، طبیعی است؟
متأسفانه کاری که آمریکایی ها از سال 2001 تا هم اکنون انجام داده اند، محصول آن در افغانستان، شکل گیری یک دولت ضعیف بوده است. این دولت ضعیف از یک طرف با تهدید طالبان مواجه است و نگران اینست که در نبود نیروهای آمریکایی طالبان این حکومت را ساقط کنند. تحت تأثیر این پدیده دولت ناچار است به نیروهای آمریکایی اتکاء کنند یعنی حضور نیروهای آمریکایی را عامل امنیت در کشورشان در مقابل طالبان می بیند. این دوگانگی باعث بروز وضعیتی شده که هم اکنون مشاهده می کنیم. اما دولت افغانستان با توجه به تجربیات گذشته و حوادث اخیر که قطعاً هم تکرار خواهد شد، باید در روند خروج آمریکایی ها از افغانستان که قرار است در سال 2014 صورت گیرد، سرعت بیشتری ایجاد کند. و از سوی دیگر باید به سربازان، پلیس و ارتش ملی افغانستان نیز اعتماد کند و آنها را به کار گیرد. متأثر از این عوامل است که دولت افغانستان هم اکنون به نوعی کجدار و مریز رفتار می کند.
آیا این رفتارها به آشتی ملی که آمریکا مدنظر دارد( میان دولت و طالبان) تأثیری نمی گذارد؟
تصور نکنیم اگر مذاکره ای شروع شد، بلافاصله جنگ خاتمه می یابد. جنگ و مذاکره می تواند توأمان پیش برود. هر دو مکانیزمی است برای تحمیل ارادۀ یکی بر دیگری لذا می تواند به فرآیند درگیریهای نظامی که در افغانستان بین طالبان و آمریکایی ها در جریان است، مذاکرات هم به شکل دیگری بین آنها اتفاق بیفتد.
قرار است مدیریت زندان بگرام طی شش ماه آینده به افغانها واگذار شود. آیا باید این اقدام را گام مثبتی در راستای استقلال افغانستان ارزیابی کرد؟
حتماً گام مثبتی است. هرقدر که مسائل امنیتی افغانستان به خود افغانها واگذار شود، یک گام دولت و مردم را به اهدافشان نزدیکتر کرده است. اما این منوط به اینست که قبل از آن زمینه های لازم برای شکل گیری و تقویت نیروهای ارتش افغانستان و پلیس فراهم شده باشد. اگر بدون فراهم کردن زیرساختها این واگذاریها اتفاق بیفتد، ممکن است افغانستان را ناخودآگاه به سمت فرو بردن در منجلاب حرکت دهد. واگذاری امنیت به دولت افغانستان خوب است البته منوط به اینکه دولت افغانستان هم از ارادۀ لازم برای اعمال اقتدار و قدرت در کشور و هم از ابزار لازم برای این کار برخوردار باشد. از طرف دیگر آمریکایی ها در طول مدت حضورشان در افغانستان که عمدتاً حوزه های امنیتی در کنترل مطلق آنها بوده است، باید زمینه های لازم را برای واگذاری امنیت به دولت افغانستان فراهم کنند.