باز شناسی سیره و اندیشه سیاسی امام علی (ع)

یکی از راه‌های موجود برای پی بردن و اکتشاف ابعاد گوناگون شخصیت‌های بزرگ تاریخ، بررسی آثار و تأملات نظری آنها و در مورد رهبران سیاسی – اجتماعی جوامع واکاوی عملکردشان در دوران تصدی قدرت می‌باشد. بی شک و به اذعان اکثریت متفکران حوزه‌های مختلف اندیشه‌ورزی، حضرت علی (ع) یکی از نوادر انسان‌هایی است که میان گفته‌ها و اندیشه‌ها و رفتار و عملکرد وی سازواری شگرفی دیده می‌شود. از طرف دیگر، علی (ع) از معدود کسانی است که تک بعدی نبوده و در عین رهبری سیاسی، فرمانده‌ای نظامی، مشاوری دلسوز، قضاوتی بی‌نظیر و ......... عارفی کمال‌یافته، حامی اقشار ضعیف اجتماع و مربی سیره‌ای اخلاقی در حد اعلای امکان خود می‌باشد.                                          

به هر روی، عظمت و ژرفای اقیانوس اندیشه و رفتار این بزرگ مرد تاریخ، بیش از هر دوران دیگری، در عصر ما هویدا گردیده و گویا علی (ع) چونان کوهی است که هر چه از زمان حیات وی دور می‌شویم، بیش از پیش رفعت و فراز آن در دیدگان مجسم می‌گردد. نگارنده حقیرتر از آن است که سر آن داشته باشد همچون خرده سنگی، در مقام توصیف این بلند کوه هستی زبان بگشاید و قلمی بفرساید و چنانچه سطوری رقم می‌خورد به مدد خدای علی و کرامت حضرتش در این ایام جانگداز شهادت وی می‌باشد.                            

این نوشتار بواسطه علاقه مطالعاتی نگارنده، در پی آن است تا ابعاد سیاسی اندیشه آن حضرت را با واکاوی مفاهیم مربوطه در اثر بی نظیر نهج‌البلاغه بازگو نماید. اما به جهت گستردگی و فراخی دشت بی پهنای اندیشه مولا علی (ع)، همه آن بحر قطعاً در کوزه‌ای همچون این تک نگاشت نگنجیده و نیازمند سلسله نوشتارهایی در این باب می‌باشد؛ امری که با عنایت عطوفانه حضرتش، بر این ارادتمند به حول و قوه الهی، میسر خواهد گردید.

نهج‌البلاغه کتابی است حاوی 239 خطبه، 79 نامه، 480 حکمت و کلمات قصار امیر المومنین (ع) که محمدبن حسین موسوی، معروف به سید رضی (406-359 ق) یکی از بزرگان شیعه، آنرا در سال 400 هجری قمری به رشته تحریر درآورده است. اما پیش از پرداختن به ابعاد اندیشه سیاسی آن امام همام در این در گران‌بها، کلامی چند در باب جایگاه و عظمت شخصیت آن حضرت از زبان اندیشمندان گوناگون خالی از لطف نمی‌باشد.                                                  

ابن سینا: امام علی (ع) در میان یاران رسول خدا، مانند کلی در میان جزییات محسوسه بود و یا مانند عقول قاهره، نسبت به اجسام مادیه بود.

علامه فقید محمد تقی جعفری: هیچ گونه جای تردید نیست که ما نمی‌توانیم شخصیت علی بن ابی طالب را مانند شخصیت‌های یک بعدی تاریخ نشان بدهیم و کتابش (نهج‌البلاغه) هم به عنوان کتابی که یک شخصیت یک بعدی از خود به یادگار گذاشته است، تلقی نماییم. ما با انسانی سر و کار داریم که هدف اعلایی برای زندگی دارد، زمامداری که عادل مطلق است، دارای معرفتی در حد اعلی درباره انسان و جهان، وابستگی به مبادی عالی هستی، خود را جزیی از انسان دیدن، وابستگی مستقیم به خدا، تقوا و فضیلت در حد اعلا، پاکی گفتار و کردار و ده‌ها امتیاز از این قبیل در علی بن ابی طالب ثبت شده است.                                         

میخاییل نعیمه، نویسنده مسیحی لبنانی‌الاصل و از بزرگان ادبیات و فلسفه معاصر عرب: یک نویسنده و مورخ، هرچند نابغه و هنرمند باشد، هرگز نمی‌تواند حتی در هزار صفحه، تصویر کامل از شخصیت علی (ع) و عظمت او بازگشاید، زیرا آنچه این عنصر بی پایان، میان خود و خدایش انجام داده، چیزی است که هیچ کس نشنیده و ندیده است. علی عنصر نامتناهی تفکر و اندیشه در هر زمان و مکانی است.                                             

 توماس کارلایل ، فیلسوف نامی غرب در کتاب خود به نام قهرمانان درباره حضرت علی (ع) چنین اظهار ارادت و شیفتگی می‌کند:
اما علی، جز آنکه او را دوست بداریم و فریفته وی باشیم، چاره‌ای نداریم؛ زیرا مردی جاودانی و پاک نهاد و بزرگوار بود، وجدانی پاک داشت که از مهربانی و نیکی لبریز و قلبش مملو از یاری و فداکاری بود.

جبران خلیل جبران: رسالت علی (ع) در میان مردم کامل و صحیح بود، جز این که او سردرگذشت و موفق نشد اهداف و ایده‌های خود را به کمال برساند.

گابریل آنگیری، نویسنده معروف فرانسوی:

شخصیت علی (ع) دارای دو خاصیت برجسته و ممتاز است که در هیچ یک از قهرمانان بزرگ تاریخ نمی‌توان یافت: نخست آنکه علی در عین حال که عنوان سردار و قهرمان و امام بودن را دارا بود، مبارزی خستگی‌ناپذیر و عالم الهی و فصیح‌ترین خطبای صدر اسلام به شمار می‌رفت.

شبلی شمیل می‌گوید:

امام علی بن ابی طالب سرور تمام بزرگان و تنها نسخه منحصر به فردی است که در گذشته و حال، شرق و غرب جهان نمونه‌ای مانند آن را ندیده است.

بارون کارادیفو از شرق‌شناسان بنام اروپایی می‌نویسد:

علی سرداری دردمند و شهسواری پاک نهاد و پاکباز و امامی شهید بود که روحی بس عمیق و آرام داشت که در ژرفای آن، اسرار خدایی نهفته بود.

جرج جرداق، نویسنده و محقق نامدار مسیحی:

در پیشگاه حقیقت و تاریخ برابر است، چه این بزرگ مرد را بشناسی و چه نشناسی؛ زیرا حقیقت و تاریخ گواهی می‌دهند که او عنصر بی پایان فضیلت، شهید و سالار شهیدان، علی بن ابی طالب، ندای عدالت انسانی و شخصیت جاودانی شرق است.

در قسمت‌های بعدی به اندیشه سیاسی آن حضرت خواهیم پرداخت.