مشق دمکراسی در تلویزیون

سمیه علیپور : برنامه‌های شبانه مناظره کاندیداهای ریاست جمهوری رکورد مخاطب را در تمام طول عمر تلویزیون ایران شکست. این اتفاق خوب و صد البته هیجان‌انگیزی بود. فرصتی مناسب برای مخاطبان، که قرار است آخر همین هفته پای صندوق‌های رأی بروند و بتوانند چهره بهتر و شایسته‌تر را انتخاب کنند. اما شکل برگزاری مناظره از منظر ساخت یک برنامه تلویزیونی اهمیت ویژه‌ای دارد. یادداشت​هایی که در پی می‌آید: درباره ویژگی‌های مناظره‌های تلویزیونی به لحاظ کارگردانی، تصویربرداری، نورپردازی، طراحی صحنه و اجرا است. اینکه در یک مناظره تلویزیونی آن هم به اهمیت مناظره بین دو کاندیدای ریاست جمهوری چه مواردی باید در نظر گرفته شود.

• کارگردانی
  بی‌تجربگی، ترس می‌آورد

بهروز افخمی: برای نخستین بار است که مناظره‌های انتخاباتی در تلویزیون ملی ایران روی آنتن می‌رود و همیشه اولین تجربه‌ها ترس را به همراه دارد، ضعف‌های احتمالی هم تنها دلیلی است که می‌تواند توجیه‌کننده پایین بودن سطح کارگردانی این مناظره‌ها باشد. اما تا آنجا که من پیگیری کردم اغلب این مناظره‌ها خوب کارگردانی شدند و تا به امروز مرتب و به قاعده کار پیش رفته است و اگرچه می‌توان انتظار داشت به تدریج با بیشتر شدن تجربه‌ها در این زمینه مشکلات کنونی هم برطرف شود. اما مسئله‌ای که باعث می‌شد این مناظره‌ها گرمی و حس و حال مورد انتظار را نداشته باشد؛ سطح حرف‌های دوطرف مناظره بود. بگو‌مگو‌ها و صحبت‌های جدید می‌تواند فضای مناظره را از حالت سؤال و جواب و مصاحبه خارج کرده و حال و هوای خاصی ببخشد.

البته واقعیت این است که هنوز ترس و احتیاط‌هایی در اجرا دیده می‌شود. مطمئناً به مجری برنامه از سوی مدیران تلویزیون توصیه شده که بیش از هر چیز به رعایت نظم توجه شود و از همین رو فردی سلیم و آرام برای اجرا انتخاب شده است. در این شرایط مسئولیت هیجانی برگزار کردن مناظره‌ها از کنترل برنامه‌سازان تلویزیونی خارج است.

تصور می‌کنم در سال‌های آینده با بیشتر شدن تجربه‌ها در زمینه برگزاری مناظره‌های انتخاباتی قطعاً مدیریت با تسلط بیشتری این برنامه‌ها را روی آنتن می‌برد و مجری پرشور و شور‌تری برای آن انتخاب می‌کند. ما انتظار نداریم در اولین گام همانند مناظره‌های خارجی عمل کنیم، هرچند که در آن برنامه‌ها هم مجری با توافق دو طرف مناظره انتخاب می‌شود و احتیاط‌‌هایی رعایت می‌شود.

براساس این تفکر است که معتقدم تصویر‌برداری مناظره‌های کاندیدا‌های ریاست جمهوری به دور از هرگونه جانبداری و کاملاً عادلانه انجام می‌شود. برنامه مناظره کاندیدا‌های ریاست جمهوری یک کار هنری نیست، بلکه گزارشی خبری است که تصویر‌بردار فقط براساس آنچه برای او تعیین شده و یا از گوشی به او گفته می‌شود، عمل می‌کند. این کارگردان فنی است که مسئولیت کار طراحی تصویر‌برداری‌ها را برعهده دارد. البته ممکن است در میان افراد فعال در تلویزیون هم جهت‌گیری‌های‌ سیاسی وجود داشته باشد اما مطمئناً نمی‌توان تمایلات سیاسی را در این کار‌ها وارد کرد زیرا حاصل کار، ‌سازی ناهمگون می‌شود که قابل ارائه نیست. نور‌پردازی برنامه‌های مناظره نیز، اتفاقی خاص نیست، زیرا چنین برنامه‌ای نیاز به نور‌پردازی ویژه‌ای ندارد. این برنامه‌ها روتین تهیه می‌شود و تصور می‌کنم در قالب یک برنامه روتین شبانه به لحاظ تصویر‌برداری و نور‌پردازی در حد استاندارد عمل شده است. البته ممکن است آنچه در این برنامه‌ها دیده می‌شود، سلیقه من نباشد و ممکن است من منتظر دیدن تصاویری دیگر از آنچه که دوربین روی آن قرار گرفته باشم، اما با این وجود کار ارائه شده در تلویزیون‌ ما با توجه به اینکه نخستین تجربه ما در زمینه مناظره‌های کاندیدا‌های ریاست جمهوری است، خارج از استاندارد نبوده، ممکن است در بعضی بخش‌ها ضعف‌هایی دیده شود اما از حد میانه بالاتر است.

• طراحی صحنه
  کاش خلوت‌تر و کارآمدتر بود

 پیام فروتن:

آنچه در کلیت طراحی صحنه برنامه مناظره‌های تبلیغاتی کاندیداهای ریاست جمهوری در نمای باز دیده می‌شود جذاب و قابل قبول است، اما باید توجه داشت که برنامه‌هایی از این دست در بیشتر زمان خود به نماهای بسته اکتفا می‌کند. در نماهای بسته طراح بک‌راندی را در نظر گرفته که زینت آن پرچم ایران است. هرگاه که نمای بسته‌ای گرفته می‌شود انگار که برنامه دیگری را به تماشا نشسته‌ایم. یعنی طراح هیچ‌گونه نگاه کلی را به برنامه نداشته است. او صرفاً یک دکور را در نظر گرفته و به کارگردانی برنامه هیچ توجهی نداشته و این تفکر او باعث شده که برنامه از منظر طراحی دارای یک دوگانگی و دودستگی شود. متأسفانه طراح صحنه تمام ایده خود را در لانگ‌شات هدر داده است به نظرم در این گونه برنامه‌ها نمای متوسط اهمیت بسیار بیشتری دارد، چنان که در این شب‌ها هم می‌بینیم که بیش از هشتاد درصد نماها، نماهایی متوسط هستند. پس زیباتر بود اگر تمهیدی برای این مسئله اندیشیده می‌شد. آنچه در کلیت طراحی به چشم می‌خورد استفاده از نمادهای ایرانی - اسلامی است. طرح تذهیب ایرانی و رنگ آبی و مابقی از نمادهای ایرانی - اسلامی‌اند و به نظرم استفاده خوبی از آنها شده است. کف شیشه‌ای برنامه هم که همراه با روتیف‌‌های بصری جالبی شده است. با تمام اینها به نظرم تمام ایده‌ اصلی برای طراحی صحنه هدر رفته‌اند، چرا که از این همه، استفاده بسیار کمی شده است. آنچه در نهایت بدان اشاره خواهم کرد تعداد نماها در صحنه است. این نکته به نظرم خیلی سلیقه‌ای است. به سلیقه طراح مربوط است. من البته سلیقه‌ام بر خلوت بودن صحنه است. بیشتر دوست داشتم تا صحنه با همین زیبایی خلوت‌تر و کارآمدتر بود.