دلایلی برای تغییر سبد سوخت مصرفی خودروها

سی.ان.جی را به‌عنوان سوخت پاک و دوست‌دار محیط‌زیست می‌شناسیم. این سوخت اما مزایای زیاد دیگری هم دارد که همزیستی مسالمت‌آمیز آن با زمین در قیاس با آنها در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد. خصوصا که مرزهای پرنعمت ما، بر دریایی از منابع گازی شناور است و این یعنی شرایط ما برای توسعه صنعت گاز طبیعی حداقل روی کاغذ آماده و فراهم است. معادله ما بخش دیگری هم دارد که با افزودن آن به همین ماجرا، توسعه سی.ان.جی حیاتی‌تر از قبل می‌نماید؛ «هدفمندی یارانه‌ها».

بارها گفته شده که داستان تولد سی.ان.جی از کجا شروع شده و یقینا نیازی به تشریح مجدد آن نیست. لذا برای ناقص نشدن این مقال، تنها به یادآوری کوتاهی از این حدیث مکرر بسنده می‌کنیم که سابقه گازسوز کردن خودروها به صورت آزمایشی به سال 1356 در شهر شیراز برمی‌گردد که با تبدیل 1200 دستگاه سواری به مرحله اجرا درآمد و دو ایستگاه سوختگیری برای سرویس‌دهی به این خودروها ساخته شد. با این‌حال اما روند رشد آن بسیار ناچیز و درحد صفر بود؛ تا آن‌که وزارت نفت در راستای اجرای سیاست‌های راهبردی کشور در بخش انرژی وانجام وظایف محوله درچهار چوب قوانین بودجه سنواتی با هدف تحقق اهداف بلند مدت برنامه های اقتصادی کشور و برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی کشور در سال 1379 اقدام به تاسیس شرکت بهینه سازی مصرف سوخت کشور کرد. شرکت بهینه سازی مصرف سوخت کشور بعد از بررسی و مطالعات گسترده در ارتباط با وضعیت مصرف انرژی در سیستم حمل ونقل کشور، به خاطر وفور منابع طبیعی گاز وهمچنین کمبود درصد آلاینده‌های تولید شده در اثر سوخت گازطبیعی، سیاست جایگزینی خودروهای گازسوز به جای خودروهای بنزینی و دیزلی را در دستور کار خود قرار داد. پس از آن برنامه گسترش این سوخت سبز در کشور روند پر شتاب تری به‌خود گرفت تا این‌که در برنامه چهارم توسعه به اوج رسید. با هدف منسجم کردن ساخت جایگاه‌های سی.ان.جی در کشور در زمستان سال 1386 با تاسیس شرکت گازخودرو تحت نظر شرکت ملی گاز ایران، مسئولیت ساخت جایگاه‌های سی.ان.جی به این شرکت محول شد. البته باتغییری سازمانی در زمستان سال گذشته این شرکت تحت مدیریت شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی قرار گرفت. به‌طوری که سهمیه‌های محدود بنزین به‌طور کلی و تمام شدن سهمیه بنزین در روزهای پایانی هر دوره سهمیه‌بندی، حرکت صاحبان بیش از 1.5 میلیون خودرو دوگانه‌سوز کشور را به سمت جایگاه‌های سی.ان.جی بیش‌‌از پیش می‌کند. این روزها رشد مصرف سی.ان.جی تا آنجا افزایش یافته که روزانه حدود 10 میلیون متر مکعب گاز در قالب سی.ان.جی وارد باک خودروها می‌شود و عوض بنزینی که دود می‌شود، بدون دود در موتور خودروها می‌سوزد. البته این «دود شدن» فقط به محیط زیست لطمه نمی‌زند؛ چه فغان از یارانه‌های غیر هدفمند را هم با خود به هوا می‌برد و این یعنی سی.ان.جی راه‌حل «هدفمند»ی است.

از طرف دیگر، روند گازسوز کردن خودروها که در ابتدا تبدیل کارگاهی بود و سپس تبدیل کارخانه‌ای نیز به آن افزوده شد، از سرعت ساخت جایگاه پیشی گرفت و مشکلی با عنوان عدم تناسب تعداد جایگاه و خودروهای گازسوز را درکشور ایجاد کرد. به‌طوری که اگر استاندارد آن وجود حداقل یک جایگاه به ازای یک‌هزار خودرو بود، این نسبت در ایران یک جایگاه به‌ازای بیش از دوهزار خودرو را نشان می‌داد. توفیقات تمرکز بر جایگاه‌سازی در چند سال گذشته نشان می‌دهد درحالی که تا ابتدای سال 1384 تعداد کل جایگاه‌های سی.ان.جی کشور حدود 64 ایستگاه بود، هم‌اکنون تعداد کل جایگاه‌های تک‌منظوره و دومنظوره به بیش از 1210 ایستگاه افزایش پیدا کرده است؛ یعنی تعداد جایگاه‌های سی.ان.جی در طول تنها 4 سال 19 برابر شده است. در این رابطه برنامه ریزی‌های بلند مدت برای افزایش تعداد جایگاه‌های سی.ان.جی شده که نزدیک‌ترین آن افزایش تعداد جایگاه تا 1800 باب تا پایان امسال است. همچنین برنامه تدوین برنامه ساخت 4000 جایگاه سی.ان.جی تا پایان برنامه پنجم توسعه نیز وجود دارد.

پرسش «چرا سی.ان.جی؟» اما شاید برای برخی هنوز بی‌جواب باشد. از این رو برخی مزایای استفاده و توسعه این صنعت، به طور خاص در کشور را طرح می‌کنیم. نیک می‌دانیم که دلایلی چون امنیت انرژی، بحران های نفتی، سهولت دسترسی به گاز طبیعی و همچنین جلوگیری از آلودگی محیط زیست، به ویژه کاهش گاز آلاینده و مضر «دی‌اکسید کربن» و همچنین دلایل اقتصادی از جمله ارزانی گاز طبیعی در مقایسه با سوخت های فسیلی مایع ، باعث روی آوردن بسیاری از کشورها به استفاده از گاز طبیعی فشرده در سوخت خودروها شده است. گذشته از این اما با دلایل زیادی گفته‌ایم و گفته‌اند که سی.ان.جی جایگزین خوبی برای بنزین و حتی گازوئیل است. با استفاده از این سوخت آسیب کمتری به محیط ‌زیست وارد می‌شود. در تشریح این مطلب باید گفت که سی.ان.جی در مقایسه با گازوییل دارای برتری‌هایی می‌باشد؛ از جمله میزان ذرات معلق منتشرشده در فضا توسط سی.ان.جی به مراتب کمتر از گازوئیل است. همچنین طبق آزمایش‌های انجام شده، میزان آلایندگی از نظر پخش گازهایی نظیر NOx در سوخت سی.ان.جی نسبت به سوخت‌هایی نظیر گازوییل کمتر است. همچنین سوخت گاز طبیعی ارزان تر از سایر فرآورده‌ها و کاملاً در دسترس می باشد. اگر قصد تشریح بیشتر موارد برشمرده شده را داشته باشیم، باید گفت که «کاهش هزینه سوخت برای مالک خودرو» از دیگر مزیت‌های مهم و اثرگذار است چرا که با استفاده از گاز طبیعی، هزینه سوخت خودرو را تا 85% کاهش دهید. «کاهش آلودگی محیط زیست» دلیل دیگری است؛ چه استفاده از گاز طبیعی در مقایسه با بنزین سبب کاهش CO (حدوداَ 65%) ، ذرات معلق (حدوداَ 80%) و CO2(حدوداَ 20%) می شود. البته از «کاهش هزینه سرویس و نگهداری موتور» هم نباید غافل شد؛ زیرا گاز طبیعی نسبت به سایر سوخت‌های هیدروکربنی دارای پائین ترین نسبت کربن به هیدروژن (1 اتم کربن در مقابل 4 اتم هیدروژن) است. لذا سوختن آن کربن کمتری بر جای گذاشته و سبب افزایش عمر موتور و نیز افزایش عمر روغن موتور می شود. «ایمنی بالای گاز طبیعی» اما بی‌شک دلیل موثر دیگری است؛ در حقیقت گاز طبیعی سبک‌تر از هوا بوده و در صورت نشت گاز از مخزن و یا محل اتصالات، سریاَ به سمت بالا می‌رود. همچنین دمای اشتعال گاز طبیعی تقریباَ دو برابر بنزین است که خطر انفجار و یا آتش سوزی خودروهای گازسوز را به شدت کاهش می‌دهد. همچنین باید یادی هم کرد از «ایمنی بیشتر مخازن سوخت سی.ان.جی» چراکه استحکام مخازن سی.ان.جی بسیار بیشتر از مخازن ال.پی.جی و نیز باک بنزین است.

از سویی دیگر اما ذخایر عظیم گاز طبیعی در ایران، ارزان بودن آن نسبت به سوخت های مایع، شبکه گسترده گازرسانی در کشور و مصرف بسیار بالای سوخت های معمول، انتخاب این سوخت را به عنوان سوخت جایگزین از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر می‌سازد. کاهش هزینه‌های درمان و مرگ و میر ناشی از کاهش آلاینده‌ها درصورت استفاده از گاز طبیعی در خودروها را که بالغ بر میلیون‌ها دلار می‌گردد را نباید فراموش کرد. بنابراین مواردی نظیر اینکه «ایران دارای دومین ذخایر گاز جهان است»، «ایران جزء تولیدکنندگان عمده گاز در جهان است»، «ایران دارای شبکه گسترده خط لوله گاز است که نصب جایگاه سوخت‌رسانی در سرتاسر کشور را میسر می‌سازد»، «مصرف سرانه سوخت اتومبیل‌های ایران (در ازای هر اتومبیل) در مقایسه با معیار متوسط جهانی بسیار زیاد است» و بالاخره اینکه «نرخ داخلی گاز طبیعی ایران بسیار ارزان است» را می‌توان در پاسخ به چرایی استفاده از سی.ان.جی در ایران برشمرد.

دلیل مهم‌تر و شرط تامه این برهان اما در پیش بودن هدفمندی یارانه‌هاست. یارانه‌ها که هدفمند شود، تمامی اسکلت‌های ناهمسو با آن را باید کنار گذاشت وگرنه موفقیتی حاصل نخواهد شد. به نظر می‌رسد که آن روزها بیش از هر زمان دیگری تغییر نگاه سوختی ضرورت یابد.

این‌ها البته مزایای سی.ان.جی هستند و توسعه و ترویج آن را توجیه می‌کنند. اما هرچیز که در انبان‌مان زیاد بود را نباید با مصرف مسرفانه به انتها رساند. علت‌سنجی استفاده را امروز برشمردیم؛ چرایی مصرف صحیح اما مجالی دیگر برای طرح می‌طلبد.