مطالعات مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سالهای 70، 75، 80 تا 83 برخی از واقعیات را برای سیاستگذاران نظام سلامت روشن کرد. در مطالعات این مرکز مشخص شد بیشترین دلیل شکایت بیمار از پزشک مربوط به مبحث ارتباط نامناسب بین پزشک و بیمار و به تبع آن، سوءتفاهمها و مشکلاتی است که به وجود می آید.
به نظر می رسد در شرایط فعلی و با توجه به افزایش آمار شکایات از پزشکان و تعداد موارد محکومیت پزشکان در جریان رسیدگی به این شکایات نیز، همان علل و به تعبیری، تبعات سوء تفاهمهایی که به وجود آمده، بیشتر از سایر عوامل دخیلند. هر چند بدون بررسی های کارشناسی و آماری نمی توان در این مورد اظهار نظر قطعی نمود، با این حال به نظر می رسد رشد رشته و حرفه پزشکی و سایر متغیرهای وابسته به آن در ایران، نسبت به دهه های گذشته، خصوصا دهه های ابتدایی انقلاب اسلامی، بیشتر شده است و از تبعات آن نیز همین متغیر افزایش شکایت از پزشکان خواهد بود.
به تعبیر دیگر، با افزایش تعداد بیماران، میزان بستری و افزایش پزشکان و دانشجویان این رشته، طبیعی است اگر میزان شکایات ثبت شده بالاتر برود.
از سوی دیگر نباید از نظر دور داشت، اکنون بیماران در مقایسه با چند دهه پیش، دارای انتخابهای بیشتری شده اند. آنها از حقوق خود، روشهای مختلف درمانی و همچنین امکان دریافت خدمات از سایر پزشکان و مراکز بیمارستانی، برخوردار هستند و می توانند انتخاب کنند چه زمانی، به چه پزشکی و چه بیمارستانی مراجعه نمایند. به همین خاطر، سطح مطالبات و انتظارات آنها نیز از پزشکان بالا رفته است. اطلاع رسانی و اطلاع گیری نیز در این میان، نقش خود را بازی کرده اند و باعث افزایش آگاهی مردم نسبت به حقوق خود شده است. طبیعتا در چنین شرایطی، ممکن است شکایتهای مردم و اعتراضات آنها از خدماتی که با سطح انتظاراتشان همسو نباشد، بیشتر شود.
البته مجددا تاکید می شود تنها با مطالعه دقیق میزان شکایات، نوع پرونده ها، علل شکایت و بسیاری از متغیرهای مهم دیگر می توان در این مورد نظر داد، با این حال به نظر می رسد مشکلات فعلی، همچنان مشابه مشکلاتی باشد که در گذشته نزدیک، باعث شکایت مردم از پزشکان شده است.
تغییر رویکرد پزشکی در سالهای گذشته نیز عامل مهم دیگری برای این مسئله است. رویکرد پزشک محورانه و به تعبیری، پدرسالارانه پزشکان در سالهای اخیر تغییر کرده و به سمتی رفته که پزشکان مانند سابق، رمز و رموز بیماری و روشهای درمان را از بیمار و همراهانش، مخفی نکنند. در گذشته، پزشکان چندان تعهدی به ارائه اطلاعات ریز درباره بیماری و روشهای تشخیصی و درمانی خود به بیمار و اولیاء وی نداشتند، ولی امروز رویکرد مشارکتی بین کادر درمان و بیمار به سمت و سویی رفته که همه پزشکان خود را متعهد می بینند برای بیمار و همراه روشن کنند مشکل اصلی بیمار چیست، روشهای مختلف برای تشخیص قطعی و درمان این بیماری چگونه است و هزینه های مختلف آن به چه صورت خواهد بود. بر این اساس است که بیمار می تواند درمانهای جایگزین، روشهای متفاوت هزینه کرد و شانس بازیابی سلامت خویش را شناخته و بر آن اساس، با دکتر مشورت کند و آگاهانه به سمت سلامت خود گام بردارد.
در این رویکرد، طبیعی است پزشک باید پاسخگوی بسیاری از سئوالات بیمار و اولیاء وی باشد و از سوی دیگر باید به عنوان یک مشاور امین، آگاهانه ترین وجه از درمانهای مختلف را برای بیمار روشن کند. همین موضوع، باعث خواهد شد رضایتمندی بیمار بالا رود و در صورت عدم دریافت اطلاعات مورد نیاز، نارضایتی خود را از پزشک و تیم درمانگر در قالب شکایت به مراجع ذیصلاح ابراز نماید.
سختگیری در مراجع انتظامی و صنفی نیز می تواند از دلایل افزایش شکایت بیماران تلقی شود. هر چند باید به این نکته توجه نمود زمانی که افزایش میزان شکایات از یک گروه شغلی بالا می رود، تنها به مفهوم افزایش نارضایتی مردم از آن صنف نیست. ای بسا با وجود رضایت نسبی مردم از این گروه، افزایش سخت گیری و یا تقویت سیستم نظارتی و بازرسی و رسیدگی به شکایات، باعث بالا رفتن آمار شکایات شده باشد. از سوی دیگر باید این موضوع را نیز در نظر گرفت در صورت افزایش شکایات مردم از پزشکان و بالا رفتن آمار تخلفات اثبات شده و محکومیت آنها، باعث در معرض خطر قرار گرفتن جایگاه پزشکی در کشور می شود. اما این به معنی آن نیست که به صرف نگاه آماری به این تخلفات و محکومیت پزشکان، می توان دریافت سطح خدمات آنها نیز رو به افول یا صعود دارد. آمار خام، چیزی را به تنهایی اثبات نمی کند و به معنای افت سیستم نیست، ولی باید واقعا در نظر گرفت در صورت اطلاع مردم از حقوق خود، مطالبات آنها و سطح انتظاراتشان بالاتر خواهد رفت و این مسئله ای نیست که پزشکان بتوانند به سادگی از کنار آن عبور کنند.
پیشنهاد مناسب برای دریافت وضعیت کلی جامعه پزشکی و میزان رضایت مردم از خدمات آنها در این است که تمامی عوامل دخیل در رضایتمندی یا نارضایتی مردم، شناخته، توزین و سنجیده شود. در این صورت می توان نگاه کامل و جامعی نسبت به پزشکی امروز ایران، به دست آورد.
*پژوهشگر و عضو مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
نظر شما