انزوا در شبه جزیره

روحیه طلبکارانه  عربستان باعث شد که برای نیل به اهدافش پا  در مسیرهای پراشتباه بگذارد. تردیدی نیست که عربستان همواره در پی فروکاستن از نقش برجسته ایران در عرصه بین المللی و منطقه ای بوده  است و زمامداران این کشور برای رسیدن به این مقصود ابایی ندارند که دست به حرکات واپسگرایانه و آزاردهنده سیاسی بزنند. طبعا ادامه چنین روندی در آینده با توجه به بن بست رسیدن طرح های عربستان در آینده همکاری او با سایر کشورهای منطقه تاثیر منفی خواهد گذاشت.  بی پروایی  سیاسی عربستان که عمدتا رنگی از نابخردی دارد ناشی از ذهنیتی  است که حاکمان سعودی نسبت به حمایت غرب از اقدامات عربستان دارند. اما شواهد نشان  می دهد که نگاه غربی  ها از جمله آمریکا و انگلیس نسبت به این کشور طمع ورزانه بوده و فروش اسلحه به این کشور از سوی کشورهای غربی زمینه ای مساعدتری  را برای عربستان و مسلح کردن گروههای تروریستی فراهم آورده است. از سویی دیگر حاکمان سعودی برای نفوذ بیشتر در منطقه و کنترل  ایران  خود  را ملزم به خرید اسلحه می دانند. مجموعه هزینه های صورت  گرفته  از سوی این کشور برای رسیدن به چنین هدفی  در کنار مشکلات  اقتصادی  جهان امروز و شرایط بغرنج زندگی در برخی از شهرهای  عربستان که از  توسعه کمتری برخوردارند در آینده  باعث تنزل  سیاسی جایگاه خاندان  سعودی  خواهد شد. 

رویکرد آشوب طلبانه عربستان در سالهای اخیر  و نقش  این کشور  در ایجاد  جنگ و خشونت در منطقه امکان غارتگری منابع انسانی  و مواد  اولیه در  جهان اسلام را برای غربی  ها فراهم آورده است. 

آل سعود، در هراس شورش های داخلی
با توجه به توسعه نیافتگی  عربستان و در اختیار  داشتن امکاناتی مثل نفت و بهره گیری اقتصادی  از مراسم و مناسک حج و رفتار خشونت آمیز حاکمان سعودی در برخورد با جامعه منتقد عربستان که عمدتا شامل شیعیان محروم از امکانات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی می شود،‌ انتظار می  رفت که مردم این کشور نیز در  ماجرای  وقوع بهار عربی زمینه را برای  ایجاد تغییرات  سیاسی  در عربستان فراهم کنند اما منافع درازمدت غربی ها در این کشور طی این دوران و حمایت  از زمامداران سعودی شرایط  را برای وقوع انقلاب های مردمی  در جزیره العرب را با تنگناهای  بسیاری مواجه کرده است. 

از سویی دیگر عربستان که سودای رهبری بر جهان سنی را در ذهن می پروراند  در شرایط کنونی با چالش های متعددی در عرصه های بین المللی روبرو است. طبعا وجود چنین چالش هایی تحقق همراه کردن کشورهای عربی و اسلامی را با مشکلاتی همراه ساخته است.

 عربستان از زمان پیدایش و ظهور پدیده وهابیت  و بهره گیری از منابع ثروت توانسته است خود را به عنوان یکی از فرق مذهبی در جهان اسلامی جا بیندازد اما ظهور پدیده نفرت انگیزی چون جریان های آشوب ساز و خشونت طلبی چون داعش و نقش و جایگاه عربستان سعودی به عنوان مولد فکری تروریسم مذهبی باعث کم اعتباری سکه وهابیت در میان جریان های اسلامی شده است. اجلاس گروزنی و اجماع علمای مذهبی مبنی بر خروج این فرقه از دایره مذاهب جهان اسلامی ناخرسندی شدید مقامات سیاسی و مذهبی عربستان را در پی داشته است و در عین حال نشان از آن دارد که زمامداران سعودی کم کم باید تحقق رویای پرچمداری جهان اسلام را به فراموشی بسپارند.

یکی دیگر از چالش های عربستان سعودی تلاش این کشور برای برقرای روابط  علنی با رژیم صهیونیستی است. سفرهای عادل الجبیر، وزیر خارجه اسبق سعودی به اراضی اشغالی و گفت‌وگوی وی با نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اشغالگر قدس و وزرای دفاع و خارجه این رژیم و رئیس موساد حاکی از تلاش عربستان برای تبدیل دشمنی اعراب با رژیم صهیونیستی به دشمنی اعراب با جمهوری اسلامی ایران است.  گرچه حاکمان سعودی برای توجیه چنین اقدامی از پول های کلان و رسانه های فراوان و شبکه های ماهواره ای متعدد خود بهره می گیرند اما به نظر نمی رسد که چنین رویکردی در درازمدت به نفع حاکمان سعودی باشد.

ریاض که در سال گذشته کوشش بسیار کرد تا وجهه خود را در جهان ترمیم کند، در دو مرحله به شدت تحت فشار رسانه های غربی و افکارعمومی جهان قرار گرفت. یک بار وقتی که سازمان ملل رسما اعلام کرد که ریاض با پول، نام خود را از فهرست سیاه کودک کشی در یمن حذف کرده است و بار دیگر وقتی گزارش های امنیتی آمریکا نشان داد شهروندان سعودی نقش اصلی در یازدهم سپتامبر را ایفا کرده اند. این دو موضوع در سال 95 مهمترین ضربه را به وجهه آل سعود وارد کرد.

در عرصه اقتصادی عربستان سعی کرد تا جنگی تمام عیار نفتی علیه ایران به عنوان اصلی ترین رقیب در منطقه براه بیاندازد  اما اقتصاد آسیب پذیر این کشور که در دوره جدید با کاهش درآمد قابل  ملاحظه و افزایش بیکاری جوانان در عرصه اجتماعی مواجه شده امکان ادامه دوئل نفتی را برای عربستان با موانع جدی مواجه ساخت و در نهایت  این ایران بود که در دیپلماسی نفتی پیروز و عربستان سعودی مجبور به محدودیت در تولید نفت شد.

شکست در دیپلماسی حج
نکته دیگر تاثیر  واقعه منا و تجربه ناموفق  عربستان در میزبانی از  زائران بیت الله الحرام بود و باعث خوداری ایران از اعزام زائران برای اجرای مناسک حج و عمره شد. صرف نظر از تبعات سیاسی این اقدام ایران برای عربستان، غیبت زائران ایرانی به عنوان یکی از فعال ترین کشورهای مسلمان بابت  اعزام زائر  از حضور در مناسک حج و عمره آسیب بزرگی به اقتصاد سعودی‌ها وارد کرد.

با توجه به شرایطی که ایران و عربستان در منطقه دارند روابط دوستانه دو کشور از اهمیت بسیار بالایی برخوردار خواهد بود و سبب افزایش ضریب امنیتی کشورهای منطقه غرب آسیا و خاورمیانه خواهد شد با این وصف رسیدن به سطح مطلوبی از روابط  برای دو کشور نیازمند فراهم آمدن پیش نیازهایی است که البته با پیش گامی عربستان فراهم شد. اختلافات عربستان با لبنان، عراق، یمن ، سوریه در صورتی قابل حل خواهد  بود که حاکمان سعودی تغییرات اساسی  در رویکردهای  خود اتخاذ کنند. شکاف های موجود میان عربستان با مصر و همچنین اختلافات عمده این کشور با قطر بر  سر مسائل  منطقه ای و اقلیمی از چالش های پیش روی ملک سلمان است. زمامداری که البته تاکنون نشان داده که در عرصه سیاست  دستپاچگی های فراوانی دارد و از رویکرد منضبط و منسجمی برخوردار نیست . رفتار او موجب فرسودگی  نظام سیاسی در  این کشور شده و زمینه های خروج سیاست سنتی نسبتا آرام و با تدبیر دوره ملک عبدالله را در عرصه مدیریتی عربستان و جایگزینی تنش و بحران و عدم انسجام در عرصه رویکردها فراهم آورده است. طبیعی است که در چنین شرایطی امکان گفت و گو تعامل ایران با عربستان بسیار  دشوار خواهد بود. 

ایران همواره اعلام کرده  است  که خواهان برقراری  روابط  حسنه و مبتنی بر احترام متقابل با کشورهای منطقه است و از هیچ کوششی برای ابراز  حسن نیت خودداری  نکرده است. تعاملات سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با  کویت، قطر و عمان  صرفنظر از موضع گیری این کشورها در شورای همکاری خلیج فارس درباره حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه و ... نسبتا آرام  و با طمانینه پیش می رود. ایران همواره تاکید کرده است که با  لحاظ  کردن حفظ و حراست از منافع ملی از  امکانات خود برای آرام کردن منطقه و مبارزه با تروریسم بهره می گیرد. این در حالی است که رویکرد عربستان درست در  نقطه مقابل سیاست های ایران قرار دارد. تا زمانی که موضع عربستان در قبال تروریست ها تغییر پیدا نکند شرایط  برای اصلاح روابط  آماده نیست. از سوی دیگر حاکمان سعودی باید  با تغییر  رویه خود دست  از تبلیغات گسترده طایفه  گری و ایجاد  تنش میان مذاهب و انتشار نفرت در  میان کشورهای اسلامی و ترغیب  جوانان به ستیزه جویی و افراطی گری بپرهیزند و بدون ایجاد این تغییرات  همچنان باید شاهد تعارض میان ایران و عربستان باشیم.