اسکاتلند، میزبان اولین پارک «آسمان‌تاریک» اروپا

ذوالفقار دانشی: از پارکینگ خودروها در پای تپه‌های دشت اوفول‌هند در اسکاتلند، راه زیادی تا تاریک‌ترین منطقه اروپا نیست. مدت‌هاست گروهی از علاقمندان آسمان شب‌ها به این منطقه می‌آیند و به شگفتی‌های آسمان چشم می‌دوزند. پارک جنگلی گالو‌وی در جنوب اسکاتلند، با مساحتی نزدیک به هشتصد کیلومتر مربع، تاچند هفته دیگر رسما به اولین پارک آسمان تاریک اروپا تبدیل می‌شود.

به گزارش گاردین، این منطقه در فاصله بسیار دوری از نواحی شهری و توسعه‌یافته واقع است و در شب‌های تاریک آن می‌توان بسیاری از اجرام کم‌نور آسمان را به‌سادگی دید. تاکنون تنها دو پارک دیگر در جهان از سوی انجمن بین‌المللی آسمان تاریک، IDSA به‌عنوان پارک آسمان تاریک انتخاب شده‌اند که هر دو در ایالات متحده واقعند؛ یکی در ایالت پنسیلوانیا و دیگر در ایالت یوتا. انجمن بین‌المللی آسمان تاریک، درتلاش است تاریک‌ترین بخش‌های کره زمین را شناسایی کرده و از آنها محافظت کند.

برای آنکه منطقه‌ای به‌عنوان پارک آسمان تاریک شناخته شود، کارشناسان تصاویری دیجیتالی را از آسمان شب با استفاده از لنزهای فیش‌آی که میدان دید آنها نزدیک به 180 درجه است، تهیه می‌کنند و آنها را برای آی‌دی‌اس‌ای می‌فرستند. این اطلاعات باید با مجموعه‌ای از اندازه‌گیری‌های نورسنجی که در نقاط مختلف پارک انجام شده است، همخوانی داشته باشد. هم‌چنین مسوولان پارک باید برنامه‌هایی برای تاریک نگاه‌داشتن آسمان پارک و جلوگیری از تابیدن نورهای مزاحم به آسمان در محدوده پارک تدوین کنند.

نام‌گذاری رسمی پارک جنگلی گالووی به‌عنوان پارک آسمان تاریک، نخستین اقدام بریتانیا برای گرامیداشت سال بین‌المللی نجوم است. سال 2009، چهارصدمین سالگرد اختراع تلسکوپ توسط گالیلئو گالیله، دانشمند برجسته ایتالیایی است و به‌همین منظور، اتحادیه بین‌المللی نجوم با همکاری یونسکو این سال را سال جهانی نجوم نام‌گذاری کرده است.

مبارزه علیه آلودگی نوری

هدف یونسکو و اتحادیه بین‌المللی نجوم از برگزاری سال بین‌المللی نجوم، آشنا کردن مردم با طبیعت بی‌نظیر آسمان و مبارزه علیه عواملی است که این طبیعت زیبا را با خطر روبرو می‌کند. کارشناسان تخمین می‌زنند بیش‌از 90 درصد مردم جهان از تماشای مناظر زیبای آسمان محرومند، زیرا آسمان در محل سکونت آنها به‌قدری روشن است که حتی پرنورترین ستارگان را نیز به‌سختی می‌توان تشخیص داد. اخترشناسان این مشکل را آلودگی نوری می‌نامند.

بسیاری از مردم تصوری از آلودگی نوری ندارند. اما کافی است از فاصله بسیار دوری، مثلا هشتاد کیلومتری به ابرشهری مانند تهران نگاه کنید تا این موضوع را درک کنید. حتی از این فاصله بسیار طولانی نیز می‌توان هاله‌ای روشن را در دوردست‌ها دید که بر فراز شهر شناور است. این هاله، بازتاب پرتوهای چراغ‌های بی‌شمار معابر شهری است که نور خود را در همه‌جهت پخش می‌کنند و پس‌از برخورد به ذرات معلق در هوا به‌اطراف پخش می‌شوند. یکی دیگر از نشانه‌های آلودگی نوری، دیدن ابرها در شبان‌گاه است.

بسیاری از مردم فکر می‌کنند ابرهایی که شبانگاه ظاهر می‌شوند، قرمزرنگ هستند؛ درحالی‌که این بازتاب نور شهر از سطح ابر است که آن را قرمز می‌کند. در آسمان‌های تاریک، ابرها اصلا دیده نمی‌شوند و شخص با آسمانی کاملا تیره و بدون ستاره روبرو می‌شود. اما مشکل آلودگی نوری با توسعه شهرنشینی افزایش یافته است و حتی محیط‌زیست و دیگر جانوران نیز از آسیب‌های آن بی‌نصیب نمانده‌اند.

گروه‌های غیردولتی بسیاری در کشورهای مختلف تشکیل شده‌اند تا با آلودگی نوری مقابله کنند و با ارایه راهکارهایی به مردم و مسوولان، این آلودگی متمدن! را مهار کنند. تنها در کشور نه‌چندان بزرگی مانند انگلستان، پیش‌بینی می‌شود سالانه حدود یکصد میلیون پوند (دویست میلیون دلار) انرژی به‌شکل آلودگی نوری تلف می‌شود.

سال بین‌المللی نجوم در ایران

سال بین‌المللی نجوم در کشور ما با گرامیداشت شب‌یلدا، رسما آغاز شد و تا شب یلدای سال آینده ادامه خواهد یافت. گروه‌های نجومی در سراسر کشور تلاش می‌کنند مردم را با آسمان شب و اجرام شگفت‌انگیز عالم آشنا کنند و آنان را به این طبیعت فراموش‌شده توجه دهند. یکی از این فعالیت‌ها، مقابله با آلودگی نوری در شهرهای کوچک و بزرگ است.

با استفاده از راه‌حل‌هایی بسیار ساده و کم‌هزینه می‌توان آلودگی نوری را تا حد بسیار زیادی کاهش داد. ساده‌ترین وموثرترین روش، نصب پوششی برفراز چراغ‌های معابر است تا از تابش نور به آسمان و هدر رفتن آن جلوگیری شود. یکی از موفق‌ترین برنامه‌های کاهش آلودگی نوری در سعادت‌شهر استان فارس انجام شده است. گروه منجمان آماتور این شهر با همکاری شورای شهر، چراغ‌های خیابان را به پوشش‌هایی مجهز کرده‌اند تا نور فقط به زمین بتابد و در هوا پخش نشود. از خیابان‌های سعادت‌شهر می‌توان منظره زیبای آسمان را به سادگی دید.

اما مبارزه با آلودگی نوری برای کشور ما مناسبت دیگری نیز دارد. به‌تازگی محل رصدخانه ملی ایران در فاصله نه‌چندان دوری از شهرهای قم و کاشان انتخاب شد. برای بیشترین استفاده از رصدخانه‌های بزرگ، آسمان آن مناطق باید از تاریکی بسیار مناسبی برخوردار باشند، اما اگر این موضوع در توسعه شهرهای قم، کاشان و شهرهای کوچک اطراف مورد توجه قرار نگیرد، کارایی رصدخانه ملی ایران بسیار افت خواهد کرد و استفاده از این تلسکوپ پیشرفته سه متری معادل با تلسکوپی معمولی خواهد بود.