برنامه آمایش سرزمین ترجمه spatial planning است یعنی برنامه ریزی فضایی. یعنی نگریستن از فضا به سرزمین و دیدن روابط بین بخشها. بجای نگریستن از هواپیما و هلی کوپتر به پایین، باید با نگاه برنامه ریزی فضایی به کشور نگریسته می شد. و این مفهوم منجر به توسعه پایدار خواهد شد یعنی sustainable development که دهه هاست که سازمان ملل آن را توصیه می کند. بدون رعایت این دو اصل توسعه متوازن شکل نمی گیرد. در کنار این دو اصل هر نوع تغییرات در بخش ها باید بر اساس روابط بین بخشی از اطلاعات موجود در ضرایب بین بخشی جدول داده - ستانده اقتصادی(Economic input output table) شکلا گرفته و از ضرایب بین بخش در ماتریس جدول بهره گرفته شود، تا اینکه معین شود تغییرات هر بخش چه اثراتی بر دیگر بخشها خواهد داشت. اینکه در دانشگاههای کشور میلیونها دانشجو به تحصیل اشتغال دارند که معین نیست در کجا به کار گرفته خواهند شد و نیاز کدام بخشها را تامین خواهند کرد، صرف هزینه بسیار مادی و ایجاد توقع اشتغال برای فارغ التحصیلانی است که عمر و سرمایه زندگی خود را برای طی این مراحل بکار برده اند. اگر اشتغالی به وجود آنها نیاز ندارد، چرا دانشگاهها بر تعدادشان افزوده می شود و چرا فارغ التحصیلان بیکار می مانند؟ این امر به مفهوم نبود آمایش سرزمین است.
تولیدات بخش کشاورزی در رابطه با عامل جمعیت(به عنوان بخش اشتغال در کشاورزی از یک سو و عامل خدمات توزیعی و بازرگانی از جمله واردات و صادرات از دیگر سو و مهمتر از همه مصرف کننده نهایی) و منابع آب و خاک و بخش تولید نهاده ها و ماشین آلات (بخش صنعت) و زیرساختهای جاده و حمل و نقل و بازارهای توزیع و مصرف و عوامل دیگر باید در رابطه باشد.
برنامه ریزی برای این موارد در طی دهه های گذشته با دشواری ها و نابسامانی هایی روبرو بوده که توازن اقتصادی را بر هم زده است. تهران و شهرهای بزرگ دیگر نمونه بارز نبود برنامه آمایش سرزمین است. در تهران بیشتر سرمایه های مردم و منابع ملی تبدیل به ساختمانهایی می شود که کالای قابل صادرات نیست و فقط تورم زاست اگرچه اشتغال ایجاد می کند. این فرایند بیشتر متکی به درآمدهای نفتی و توزیع آن بین مردم و آن هم نامتوازن است که سبب تورم و تمرکز جمعیت در تهران شده و معضلی به نام ترافیک و آلودگی و نابسامانی و دستفروشی و مسافر کشی موتور سیکلت و ماشینهای سواری پلاک شخصی شده است(موضوعی که از آغاز انقلاب تا کنون لاینحل مانده است).
صدها هزار واحد مسکونی خالی هم به شهر تحمیل و موجب از بین رفتن سرمایه های ملی(به سبب تخریب ساختماهای موجود که می توانسته دهها سال مورد استفاده قرار گیرد که به دست بساز بفروشها تخریب و مصالح از دور مصرف خارج و موجب گرانی مصالح ساختمانی و در نهایت ثروت افزایی و جلب جمعیت نقاط دیگر به تهران (پایتخت) شده است که در نهایت ناهنجاری ها و تراکم جمعیت و حاشیه نشینی و . . . شده است. در تهران هنوز مساله مسافرکشهای شخصی و موتور سواران حل نشده و تعریف معینی از پیاده و سواره و خط کشی عابر پیاده و رانندگی بین خطوط ارائه نشده و تعریفی معین از پیاده رو و سواره رو مشخص نیست و هر دو به محدوده هم بی اعتنایی و بدون رعایت ورود می کنند.
در بخش صنعت هم که اتومبیل سازی همه امکانات و اشتعال و سرمایه را گرد می آورد ولی قابل صادرات نیست. در نهایت در یک محدوده زمانی کوتاه در سال گذشته با تغییرات ارزش برابری دلار با پول ملی، قیمت اتومبیل تولید داخلی متورم می شود و با ایجاد موانع تعرفه ای از صنعتی حمایت می شود که قدرت رقابت ندارد و بر مصرف کننده داخلی تحمیل می شود.
بخش کشاورزی که محصولاتی را در اقتصاد ملی با دستمزد کم و انرژی ارزان و آب کمیاب تولید و قابل رقابت در بازراهای منطقه ای تولید می کند، می تواند صادرات داشته باشد و بدون برنامه ریزی عمل می کند و این سبب کمبود در بازار داخلی می شود و قیمت بالا می رود و بر مصرف کننده داخلی افزایش قیمت را تحمیل می کند. اکنون چغندر هم برخلاف باورهای قبلی نه تنها جزو میوه جات است، بلکه از سردرختی هم گرانتر است. پیاز بد بو هم از سیب خوش بو گرانتر است. محصولاتی هم چون پیاز و سیب زمینی و چغندر و هویج که در هر هکتار چندین برابر بیش از سردرختی باغ محصول می دهند، گرانتر از میوه های سر درختی به مصرف کننده عرضه می شود و این چیزی نیست مگر نبود برنامه آمایش سرزمین.
وقتی جنگلها با برنامه ریزی غلط به زمین زراعی و ویلا و ساختمانهای دولتی و دانشگاه آزاد واگذار می شود سبب بروز سیل می شود. هنگامی که مراتع کوهستانی و شیب دار به زمینهای کم بازده زراعی تبدیل می شود و مراتع ملی به اشخاص واگذار می شود، در جنگلهای کوهستانی باغ و مزرعه و ویلا احداث می شود، چسبندگی خاک از بین می رود و بارانهای عادی همیشگی دهه های قبل، به سیل های امروزی تبدیل می شود.
برنامه آمایش سرزمین یعنی انضباط یعنی اینکه یک کشور برنامه بلند مدت استراتژیک تدوین و همه آحاد ملت و دولت را به تبعیت از آن ملزم و موظف می کند. ذیل آن برنامه میان مدت پنجساله تدوین می شود که کاملا از برنامه آمایش سرزمین تبعیت می کند.
بودجه سالانه به تبعیت از برنامه پنجساله ناگزیر است بودجه خود را برای اهداف و فقط اهداف برنامه دنبال کند. دیگر رئیس جمهور نمی تواند به استانها برود و یک شبه چندین طرح را برای خوشایند ملت و تبلیغ خود تصویب کند. با برنامه آمایش سرزمین نمایندگان مجلس نمی توانند برای خوشایند و تبلیغ خودشان برنامه و بودجه سالانه را تغییر دهند و به سوی حوزه های انتخابیه خود هدایت کنند. برنامه آمایش سرزمین یعنی نگاه ملی در سطح کلان و اندیشیدن برای ساماندهی کشور با امکانات موجود در بهترین بهره وری.
در این صورت ما با برنامه آمایش سرزمین می توانیم به اهداف خود برسیم. ممکن است برنامه آمایش سرزمین برای تدوین چند سالی به درازا بکشد ولی هر چند سال هم بدرازا بکشد لازم است تدوین شود. آیا سالهای آینده می تواند سالی برای آغاز تدوین برنامه آمایش سرزمین باشد؟
با تعداد بی شمار فارغ التحصیلان دانشگاهها و جوانان تحصیلکرده خوش ذوق و آینده نگر، در همه زمینه ها اگر به آنها فرصت بدهند و بکار گرفته شوند و نیروهای شاغل در بخشهای مهم تصمیم گیری کشور که اغلب از آغاز انقلاب مصدر امور هستند و سالهاست که باید کنار می رفتند، به این فرزندان نسل دومی اجازه و رخصت بدهند و عرصه را به آنها تحویل بدهند، تحولات زیادی می تواند به نفع مملکت رخ دهد. فضایی برای جوانان تحصیلکرده فراهم کنیم که فصتهای ارزشمند از بین نروند. کشوری که نام جمهوری دارد دیگر انقلابی نیست، بلکه یک حکومت قدرتمند مستقر است که دولت دارد و پارلمان دارد و قوه قضائیه و نیروی های مسلح قدرتمند و جایگاهی در خور در سطح بین المللی. باید جمهوری اسلامی را باور کرد. باید دولت را در راستای ایجاد یک دولت هماهنگ و تک صدا و قدرتمند یاری کرد.
آقای رئیس جمهور سازمان برنامه را دریابید و آن را به خبرگان برنامه ریز بسپارید تا انضباط مالی و برنامه ای برقرار شود.
نظر شما