در این روز فعالیت‌های جمعی و مدنی مختلفی در سطح جهان برای مقابله با عوامل تغییرات اقلیمی برگزار شد. همچنین به موازات جلسه‌های مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک، فعالان مسئله گرم‌شدن زمین و تغییرات اقلیمی فرصت یافتند تا نگرانی‌های خود را با بعضی رهبران کشورها در میان بگذارند.
بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۱۸، هشت کشوری که بیشترین مقدار گاز دی‌اکسیدکربن را تولید می‌کنند به ترتیب عبارت‌اند از چین، آمریکا، هند، روسیه، ژاپن، آلمان، جمهوری کره و ایران. همین گزارش نشان می‌دهد که اگر میزان تولید گاز دی‌اکسیدکربن به جمعیت هر کشور (سرانه تولید دی‌اکسیدکربن) در نظر گرفته شود، تولیدکنندگان دی‌اکسیدکربن با بیشترین سرانه تولید به ترتیب عبارت‌اند از عربستان سعودی، استرالیا، آمریکا، جمهوری کره، روسیه، ژاپن، آلمان و لهستان. با نگاه به تولیدکنندگان اصلی گاز دی‌اکسیدکربن مشخص می‌شود که کشورهای در حال توسعه مانند عربستان، ایران، هند و در نهایت چین نیز در رده‌های بالای تولیدکنندگان کربن هستند. متأسفانه گرایش راست افراطی و نئولیبرال در میان سیاست‌مداران جهان، تقریبا به‌طورکامل با وجود مسئله‌ای به نام گازهای گلخانه‌ای، تغییرات اقلیمی و گرم‌شدن زمین مشکل دارند و آن را نادیده می‌گیرند. نماد این طرز فکر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور کنونی آمریکاست که در دهم خرداد ۱۳۹۷ رسما اعلام کرد آمریکا از معاهده تغییرات اقلیمی پاریس خارج شده است.
از گرفتاری‌های مهم کشورهایی که همچنان به تولید گازهای گلخانه‌ای مشغول هستند، مسئله آلودگی هواست. این اتفاق به صورت وارونگی هوا در پاییز و زمستان و به‌ویژه در شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها برای ساکنان این شهرها، به‌ویژه در کشورهای دنیای سوم و در حال توسعه، مشکلاتی جدی ایجاد کرده است. این معضل علاوه بر تهران گریبان‌گیر اکثر مراکز استان‌های ما از جمله مشهد، اصفهان و تبریز هم هست. از نمادهای افزایش گازهای گلخانه‌ای، گرم‌شدن زمین، خشک‌سالی و نابودی منابع آب سطحی و زیرزمینی و تولید ریزگرد است. این مسئله موجب تهدید سطح امنیت ملی و منطقه‌ای کشورها شده است. اگر به داده‌های گرمایش زمین در دهه ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ رجوع شود، منطقه‌ای که بیشترین میزان خشک‌سالی را در خاورمیانه تجربه کرد، ناحیه‌ای بین شمال عراق و شرق سوریه بوده است.
اگر به تاریخ شروع جنگ داخلی در سوریه (۲۰۱۱) و اعلام داعش توجه کنیم (۲۰۱۳) می‌توان دید که چه‌بسا تغییرات اقلیمی، گرم‌شدن زمین و خشک‌سالی زمینه طبیعی و جغرافیایی برای برهم‌خوردن صلح و امنیت و به‌راه‌افتادن جنگ در منطقه عراق و سوریه را فراهم آورده است. مهم‌ترین کاری که برای مدیریت کاهش ریسک و پیشگیری مسئله تغییرات اقلیمی و تشدید آن در آینده می‌توان و باید انجام داد، کاهش تولید گاز دی‌اکسیدکربن و افزایش بهره‌برداری از منابع انرژی پاک و تجدیدپذیر مانند انرژی باد و انرژی خورشیدی است. این نوع رویکرد با کاهش استفاده از خودروهایی که سوخت هیدروکربوری مصرف می‌کنند و توسعه حمل‌ونقل از طریق مترو در کلان‌شهرها، موجب فاصله تدریجی ما از وضعیت بحرانی تغییرات اقلیمی می‌شود.
در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶ فرصت مناسبی برای انتقال حمل‌ونقل با خودروهای بنزینی و گازوئیلی در تهران، به حمل‌ونقل عمومی، به‌ویژه با استفاده از مترو بود و این شرایط با به بهره‌برداری رساندن ۱۰۰ درصدی متروی تهران در این بازه زمانی امکان‌پذیر بود.
متأسفانه به جای این نوع توسعه، مراکزی مانند ایران‌مال و مراکز خرید و برج‌های مختلف در تهران توسعه یافت که به پیچیده‌ترشدن وضعیت تهران انجامید. این در حالی است که فقط در تهران بین ماه‌های آبان تا اسفند حدود هشت‌هزار نفر مستقیما براثر مصدومیت‌های تنفسی و عروقی فوت می‌کنند. ریزگردها نیز معضلی مهم و از تبعات خشک‌سالی و گرم‌شدن زمین هستند. واقعیت آن است که با فاجعه زیست‌محیطی مواجهیم که در کوتاه‌مدت هم هیچ‌کس راه‌حلی فوری برای رفع مشکل در دسترس ندارد. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که عوارض ناشی از تغییرات اقلیمی موجب وقوع رخدادهای شدید آب‌وهوایی در بازه‌های زمانی کوتاه شده است. اینها مسائلی است که فقط با همکاری‌های منطقه‌ای و با بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای علم و فناوری و همچنین به‌کارگیری نیروهای نخبه ملی و بین‌المللی می‌توان با آن مواجه شد.
فعالیت‌های بشر و انقراض انواع پستانداران در سده اخیر نیز موجب بحث جدیدی مبنی‌بر امکان رخداد انقراض بزرگ دیگری با شروع یک «دور» جدید در زمین شده است. در سال‌های اخیر بحث از «دور» جدیدی در محفل‌های زمین‌شناختی در دنیا هم‌زمان با دریافت اهمیت تغییرات اقلیمی ازسوی زمین‌شناسان شدت یافته است؛ گفت‌وگو از دوری به نام آنترپوسن (عهد جدید انسان) است. شروع آنتروپوسن را از زمان انقلاب صنعتی، از حدود ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ میلادی به عنوان زمان شروع این دور جدید زمین‌شناختی در نظر می‌گیرند. در ۳۰۰ سال گذشته ۷۵ درصد از گونه‌های مختلف پستانداران از بین رفته‌اند و براساس پیش‌بینی، اگر روند کنونی ادامه یابد، کلیه گونه‌های پستانداران در ۵۰۰ سال آینده در وضعیت بحرانی و در حدود ۲۵۰۰ سال آینده در وضعیت خطر انقراض کامل -که ششمین انقراض در زمین خواهد بود- قرار خواهند گرفت.
این پدیده‌ای است که در کل ۵۴۰ میلیون سال قبل از آن، پنج‌بار رخ داده است. این پنج انقراض در دوران نخست زمین‌شناختی اولین‌بار در ۴۳۵ میلیون سال قبل و بار دوم در ۳۵۴ میلیون سال قبل و بار سوم در پایان دوران نخست در ۲۵۱ میلیون سال قبل و بار چهارم در دوران دوم در ۲۰۵ میلیون سال قبل و آخرین و پنجمین‌بار در پایان دوران دوم در ۶۵ میلیون سال قبل وقتی که شهاب‌سنگ بزرگی به روی زمین سقوط کرد، رخ داد. این همان زمانی است که زمین‌شناسان به عنوان زمان ازبین‌رفتن دایناسورها می‌شناسند. انسان هم‌اکنون در حال شکل‌دادن یک انقراض جدید (ششمین انقراض بزرگ زمین) در همان ابعاد و اندازه آخرین انقراض در ۶۵ میلیون سال قبل است. این مسئله به دلیل تغییرات اقلیمی، آلودگی، سکونتگاه‌های جدید و ناپایدار و همچنین تهدید تنوع زیستی رخ داده است.
* استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله و عضو وابسته فرهنگستان علوم
* منتشر شده در روزنامه شرق مورخ ۹ مهر ۹۸
نظر شما