مهسا مژدهی: شاهزاده جوان سعودی ظاهرا" آچمز شده است. می گویند وقتی ترامپ هفته گذشته با بن سلمان تلفنی صحبت می کرد، بحث چنان داغ شده و بالا گرفته که ولیعهد از اطرافیانش گفته اتاق را خالی کنند تا گفتگوی تلفنی در خفا ادامه پیدا کند. چند روز بعد از این تماس هم در حالی که آمریکایی ها اعلام کرده بودند پاتریوت هایشان را به همراه سیصدتن از نیروهای نظامی از خاک سعودی ها خارج می کنند، ترامپ با گفتن اینکه برخی کشورهای عربی به ایالات متحده احترام نمی گذارند، اختلافات پشت پرده با عربستان را آشکار کرد.
در میان مقامات آمریکایی این تنها خود ترامپ است که رک و راست می گوید از ریاض به خاطر بی احترامی عصبانی است. بقیه مقامات این کشور تا امروز تلاش کرده اند که موضوع را یک تغییر وضعیت ساده و معمول جلوه دهند که هیچ ربطی به گمانه زنی ها ندارد. در راس کسانی که اصرار دارد وضعیت را عادی جلوه دهد، پمپئو قرار دارد. او می گوید ما حمایت خود را از سعودی ها کم نکرده ایم، تهدید ایران کمتر نشده و این فقط یک اتفاق روتین است. ریاض در قبال اقدامات کاخ سفید و تصمیمات غیرمنتظره اش تاکنون اظهارنظری نکرده است. سعودی ها این روزها به اندازه ای درگیر وضعیت اقتصاد و جنگ یمن و درگیریهای داخلی میان شاهزاده ها هستند، که سیاست خارجه را رها کرده و سکوت اختیار کرده اند. در خبرآنلاین با نصرت الله تاجیک، دیپلمات سابق و کارشناس جهان عرب به گفتگو نشستیم:
اتفاقات اخیر میان ریاض و واشنگتن این شبهه را به وجود آورده است که روابط میان دو کشور در حال تغییر است. دولت ترامپ تا امروز هیچ وقت چنین رویکرد سختی را در قبال سعودی ها از خود نشان نداده است. خروج پاتریوت ها از عربستان و به دنبال آن بخشی از نظامیان آمریکایی از خاک این کشور، چه تغییری در روابط دو طرفه ایجاد می کند؟
پیش از هر چیز باید روابط میان آمریکا و عربستان را تجزیه و تحلیل کرد. در این رابطه موضوع استراتژیک مهمی وجود دارد و آن این است که عربستان یک ستون اصلی سیاست خارجی آمریکا در خلیج فارس است و همچنان این وضعیت ادامه دارد و همپیمانی میان ریاض و واشنگتن پابرجاست. آمریکایی ها سعودی ها را همپیمان خود می بینند و دفاع از کیان خاندان سلطنتی را وظیفه خود می دانند. عربستان مانند یک ستون مهم سیاست منطقه ای آمریکاست و جایگاه ویژه ای دارد. با این وجود در بعضی از موارد دیده شده که تناقض های مقطعی، مانند آنچه اخیرا شاهد آن بوده ایم، میان دو کشور به وجود آمده که دو کشور بر سر نفت با یکدیگر درگیری و دلخوری پیدا کرده اند.چرا که اشباع بازار نفت از سوی عربستان باعث ضرر و زیان آمریکایی ها شد. اما همه این موارد مقطعی است و وجود آنها نمی تواند باعث قطع رابطه بین دو کشور یا تغییر استراتژی های آنها باشد.
این حرکت را رسانه های آمریکا از آن خبرداده اند و مقامات این کشور هم آن را تاحدودی تائید کرده اند، با این حال در موارد زیادی دیده شده که ترامپ تصمیمی را اتخاذ می کند و بعد از آن پشیمان می شود. به همین دلیل تا زمانی که رسما این اتفاق نیفتاده می شود منتظر هر نوع تغییری در تصمیمات کاخ سفید بود. قبلا هم این اتفاق افتاده. مثلا در سوریه ترامپ گفته بود که قصد خروج نیروهایش از این کشور را دارد اما بعد از مشورت با مشاورانش نظرش را تغییر داد و سیاستش را عوض کرد و نیروهائی که خارج کرده بود برگرداند!
پس تاکید می کنم، اگر این تصمیمات ترامپ اجرایی شود، به این معناست که آمریکایی ها دیگر ایران را تهدیدی برای عربستان نمی دانند و این می تواند به آرامش جو منطقه کمک کند. چرا که این پاتریوت ها سال گذشته بعد از حمله موشکی به آرامکو به عربستان منتقل شده بود و دو کشور اظهار می کردند که برای مقابله با تهدید ایران دست به چنین اقدامی زده اند.
دلایل متفاوتی از سوی ناظران برای اقدام آمریکا در عربستان ذکر شده. همانطور که شما هم اشاره کردید برخی از این دلایل در مورد ایران است و برخی دیگر هم به موضوع خشم آمریکایی ها از رفتار سعودی ها در مورد افزایش تولید نفت بر می گردد. به نظر شما چرا کاخ سفید در حالی که تا امروز عربستان را منبع درآمدی برای خود می دید دست به اقدامی زده که می تواند حداقل در کوتاه مدت روابط بین دو کشور را خدشه دار کند؟
باید توجه داشت که اولا این تنها بخشی از تاسیسات است و نه همه اش و دوم اینکه یک دلیل مهم برای این اقدام می تواند کاهش هزینه های نظامی آمریکا باشد. به ویژه در وضعیت کرونا که هم ترامپ مشکل دارد و هم امریکا نیازمند منابع مالی است، چنین ضرورتی دیده می شود. سوما هم اینکه ترامپ به دنبال این است که هزینه های نظامی کشورها را بر دوش خودشان بگذارد. این یکی از وعده های ترامپ در انتخابات هم بود. از سوی دیگر فراموش نکنیم که این حرکات در ادامه اتفاقاتی که اخیرا در عراق در مورد نصب پاتریوت ها افتاد هم بود و ممکن است که ترامپ تصمیم بگیرد که این سیستم ها را به کشور دیگری ببرد تا کماکان نفوذ نظامی را در خاورمیانه حفظ کند. مجموع همه این ها می تواند دلیل ترامپ برای تصمیم تازه اش باشد. این را هم در نظر بگیرید که بعد از حمله به آرامکو انتقاد زیادی بر سیستم های دفاعی آمریکا شد و بسیاری از عربستان می پرسیدند که حاصل آن همه خرجی که برای خرید تسلیحات کرده، چه بوده است و چرا موشک ها ردیابی نشده اند؟
گزارش اولیه از این تصمیم ذکر کرده که جابه جایی پاتریوت ها به دلیل کم تر شدن خطر ایران اتفاق می افتد. اما پمپئو در گفتگویی این موضوع را رد کرده است. با همه اینها به اعتقاد بسیاری از کسانی که مسائل منطقه را دنبال میکنند، این تحلیل تا اندازه ای درست است. به نظر شما، خروج پاتریوت ها از عربستان تا چه اندازه می تواند بر روابط کشورها در خاورمیانه تاثیر بگذارد؟
خبری که رسانه آمریکایی در مورد کاهش تنش در خاورمیانه داده است،خبر خوبی به حساب می آید که می تواند مبنایی برای حل مشکلات و آب شدن یخ های روابط میان تهران و ریاض باشد. ایران البته بارها اعلام کرده به دنبال هیچگونه تعرضی به سعودی ها در منطقه نیست اما اگر امریکایی ها هم به همین نتیجه رسیده باشند، خروج نظامیان و جابه جایی پاتریوت ها می تواند شروع خوبی باشد. در شرایط کنونی بیشتر کشورها متوجه شده اند که بهتر است پول های خود را صرف مسائل بهداشت و درمان و همکاری های منطقه ای کنند و استفاده از پول ها صرفا برای خرید تسلیحات نظامی، کاربرد ندارد. در خاورمیانه هم این موضوع مطرح است و کشورها کم کم به این نتیجه رسیده یا می رسند که هزینه کردن در مسائل بهداشت عمومی یا مسائل مشترکی زیست محیطی که کشورها با آن درگیرند، ضرورت بیشتری دارد و در چنین شرایطی پول نفت در خود کشورها استفاده می شود و نه اینکه مستقیما از غرب اسیا خارج شده و به غرب برود.
در صورتی که خروج پاتریوت ها و نظامیان آمریکایی از قلمرو سعودی ها اتفاق بیفتد، باید منتظر چه تغییر و تحولاتی در روابط میان عربستان و آمریکا بود؟
روانشناسی ترامپ روانشناسی خاصی است. او یک تاجر است که اصول علم سیاست را نمی داند و حرکاتی بروز می دهد که در چارچوب هیچ یک از مدارس سیاسی قرار نمی گیرند. روی کارهای ترامپ نمی شود برای فردا هم حساب کرد. سعودی ها برای آمریکا یکی از پایه های امنیتی در خلیج فارس هستند . مسائل سیاسی و اقتصادی بین دو کشور بسیار به هم تنیده شده اند و این روابط در تمام هفت دهه گذشته به همین شکل جلو رفته است. مجموع وابستگی هایی که دو کشور به هم دارند باعث می شود که ترامپ در حین تهدید کردن سعودی ها نتواند چندان جدی باشد.
از طرف دیگر فراموش نکنیم که حمایت خارجی برای سعودیها بسیار اهمیت دارد.آنها با سرمایه گذاری های کلان در غرب سعی می کنند که لابی های خود را تقویت کنند و اهداف خود را پیش ببرند.با این تفاصیل به نظر من هیچ تنش بزرگی میان آمریکا و عربستان متصور نیست و بعید می دانم که در شرایط کنونی تحول عمده ای اتفاق بیفتد. مگر اینکه در داخل عربستان، اتفاقات تازه ای رخ دهد. زیست سیاسی در عربستان با چند گسل رو به رو است اگر هر کدام از این ها سر باز کنند و فعال شوند ممکن است در داخل این کشور اتفاقاتی بیفتد که بر روی روابط خارجی تاثیر بگذارد.
یک موضوع دیگری که مطرح می شود دور شدن بن سلمان از ترامپ و نزدیک شدنش به رقبای آمریکاست. این مساله تا چه اندازه جدی است؟
من بعید می دانم که دور شدن بن سلمان از کاخ سفید اتفاق بیفتد. یکی از قدرت هایی که تا امروز حامی بن سلمان بوده و کارهایش را نادیده گرفته، آمریکا و شخص ترامپ است . اگر چه روابط عربستان و امریکا به دلایل راهبردی بالاتر از دولتهاست اما باید ببینیم که آیا او می تواند حامی قدرتمند دیگری پیدا کند که همین رفتار را داشته باشد یا نه؟ دیده شده که سعودی ها خواسته اند از کارت روس ها استفاده کنند یا در مورد چینی ها به تازگی چرخش هایی مشاهده شده که ترامپ را دلخور کرده است. اما بعید می دانم که روابط با آن دو بتواند جای رابطه با آمریکا را برای بن سلمان بگیرد. در مجموع من به جدایی بین ریاض و واشنگتن وزن سنگینی نمی دهم و سکوتی که هم اکنون از سوی سعودی ها در قبال آمریکا می بینیم هم ناشی از نوع رفتار آنهاست که معمولا مسائل را در سکوت پیش می برند. سعودی ها استراتژی خود را برای مقابله با این دست از تنش ها دارند و آمریکا هم آنها را با این دست از اختلافات، نه از منظر دوشیدن و نه از نظر نفوذ در جهان عرب رها نخواهد کرد. چرا که سعودی ها به هر حال بر روی کشورهای عربی و اسلامی بدلیل هزینه هائی که میکنند نفوذی دارند که واشنگتن نخواهد توانست که از آن بگذرد.
23/ 312 310
نظر شما