ضعف‌ و قوت جنبش‌های اسلامی معاصر در شمال آفریقا

ایبنا نوشت: اثر حاضر، تلاشی است برای نشان دادن ضعف‌ها و قوت‌های جنبش‌های اسلامی به ویژه معاصر آن و اثبات این که هرچه جنبش‌های فکری شمال آفریقا از اسلام و فرهنگ امامت فاصله بگیرند، با پیروزی حقیقی فاصله خواهند گرفت.

جنبش‌های اسلامی شمال آفریقا در قرون اخیر، به طور عمیق ریشه در جریان‌های فکری گذشته جهان اسلام داشته‌اند؛ هرچند که در واکنش نسبت به هجوم استعمار غربی به وجود آمده‌اند. جنبش «الموحدون» در شمال آفریقا، قرن‌ها پیش به واسطه‌ ابن‌تومرت پایه‌ریزی شد، لکن تا چندین قرن پس از انحلال، هنوز تاثیرگذار بود.

آفریقا و شمال آن از ابتدا، مورد توجه اسلام بود. پیامبر عظیم‌الشان(ص) نخستین مهاجران اسلام را به آفریقا گسیل داشت. اولین نامه‌های آن حضرت(ص) نیز به این منطقه بود. این نقطه از جهان در دیپلماسی و رفتار سیاسی رسول خدا(ص) بسیار مورد توجه قرار داشت، به اعتقاد نویسنده این اثر، جا دارد کتاب مستقلی تحت عنوان «خدمات متقابل اسلام و آفریقا» نگاشته شود.

بحث کتاب حاضر از زوایای گوناگونی به ویژه در میان اعراب مورد توجه و تفحص بوده است. تاثیر جنبش‌ها و جنبش‌های اسلامی بر ایجاد مغرب بزرگ، متشکل از واحدهای سیاسی الجزایر، مراکش،لیبی، تونس و ... برآگاهان پوشیده نیست، لکن به این جنبش‌ها، امروزه تنها با رویکرد سیاسی و روابط بین‌الملل نگریسته می‌شود، حال آن‌که اندیشه‌های اندیشمندان آن‌جا هنوز جای بررسی بسیار دارد.

در دهه‌های اخیر در برخی از مناطق شمال آفریقا نظیر؛ الجزایر و تونس، پیروزی نسبی به دست آمد، ولی کمال این پیروزی زمانی است که روشن‌فکران و اندیشمندان آن‌جا به اصل اسلام بازگشته و تئوری مترقی امامت را در اندیشه‌های خود نهادینه کنند. این کار غیرممکن نخواهد بود. نمونه بارز این تئوری، پیشینه همان منطقه در عصر طلایی خود؛ یعنی عصر حکومت ادریسیان است. درخشندگی ویژه‌ای که در این دوران در شمال آفریقا وجود داشت، هنوز طعم شیرین آن در کام مورد آن‌جا موجود است. ناگفته نماند که در طی چند ماه گذشته، جنبش‌های مسلمانان آفریقا دوباره شکل گرفت و در بعضی مناطق مانند مصر و تونس، به پیروزی‌هایی نیز رسیده است، اما به نظر می‌رسد که نبود یک رهبر دینی، کار را برای ادامه کار آنها با مشکل مواجه کرده است. با این وصف، متاسفانه اغلب اندیشمندان و روشن‌فکران این مناطق، نه خود را باور کرده‌اند و نه اسلام و مردم مسلمان را که بتوانند به اصلاح امور جامعه و حکومت بپردازند. برخی از آنها بر این باورند که دین برای آخرت است؛ پس حکومت و دنیا را باید از طریقی به غیر از دین جست‌وجو و مطالبه کرد.

با این‌که عنوان کتاب حاضر، جنبش‌های معاصر اسلامی در شمال آفریقاست، اما نویسنده کتاب حاضر، به ناچار بخش قابل توجهی از آن را به زمینه‌های جنبش‌های اسلامی در آن‌جا اختصاص داده است. دلیل این امر آن است که به اندیشمندان و روشن‌فکران امروز نشان دهد که بازگشت به اصل اسلام، به دور از سلفی‌گری، ممکن و کارآمد است.

در بخش چهارم کتاب کوشش شده تا مبانی کلامی، معرفت شناختی و فلسفی جریان‌های مهم شمال آفریقا و اندیشمندان جریان‌ساز آنجا را نشان دهد. مسلما اندیشه‌های فکری معظم اندیشمندان مسلمان، ولی غرب‌زده شمال آفریقا که شامل اندیشه‌های فقهی، کلامی، تفسیری، فلسفی و فرهنگی می‌باشد، فلسفه سیاسی آن سامان را جهت داده است.

این کتاب، درصدد شفاف نمودن برخی از این اندیشه‌هاست؛ نظیر آن چه امروزه در دانشگاه رباط مراکش می‌گذرد که گاهی سرریز شده آنها به کشور و جامعه ما یا دیگر جاها سرایت می‌کند. این اندیشه‌ها به نوبه خود یک جریان‌های عصری و مقطعی را به وجود می‌آورند، اما چون از اصل خویش دور افتاده‌اند، پیوسته در پی اصل خویش بی‌قرار هستند.

کتاب حاضر در چهار بخش و 10 فصل سامان یافته است. هویت تاریخی ـ فرهنگی شمال آفریقا، حضور غرب در مغرب بزرگ، اولین مقاومت‌ها و بنیان‌های فکری جنبش‌های اسلامی معاصر شمال آفریقا در سه دهه اخیر، عناوین بخش‌های چهارگانه این اثرند. در انتهای این اثر، نمایه‌ای از آیات، روایات، اعلام و وقایع، مذاهب، قبایل و گروه‌ها نیز درج شده است.

چاپ دوم کتاب «جنبش‌های اسلامی معاصر شمال آفریقا» در شمارگان 700 نسخه، 416 صفحه و بهای 93000 ریال راهی بازار نشر شد.

191/60