منطق زور ترامپ بالاتر است یا حقوق بین‌الملل؟

در جدال بین آمریکا و کشورهایی که ترامپ را دعوت به بازگشت به قوانین بین المللی و همراهی در برجام و اطاعت از آن می کنند، چه کسی برنده خواهد شد؟

مهسا مژدهی: آیا ایالات متحده می تواند مکانیسم ماشه را به راه اندازد و به وسیله آن فشارها بر ایران را افزایش دهد؟ تروئیکای اروپایی به همراه چین و روسیه، می گویند چنین چیزی شدنی نیست. اما ترامپ هنوز بر سر موضعش پافشاری می کند و به نظر می رسد قصد عقب نشینی از تصمیمش را ندارد. به نظر می رسد از اینجا به بعد، باید منتظر ماند و دید که حقوق بین الملل برای مقابله با بی قانونی و یک جانبه گرایی یکی از اعضای اصلی شورای امنیت چه در آستین خود دارد.

خبرآنلاین با داریوش اشرافی کارشناس حقوق بین الملل در مورد موانعی که حقوق بین الملل بر سر راه رفتار زیاده خواهانه ایالات متحده می گذارد گفتگویی داشته که مشروح آن را در ادامه می خوانید:

از نظر حقوق بین الملل امکان استفاده از مکانیسم ماشه فراهم است؟

در سند برجام روش حل و فصل در مواد ٣٦ و ٣٧ پیش بینی شده که به موجب آن فرایندی تعریف شده تا چنانچه یکی از طرفین بر این باور باشد که طرف دیگر این موافقت نامه را نقض کرده برای حل و فصل این موارد طی شود. اما قبل از پاسخ به پرسش باید این نکته را در نظر داشته باشیم که منطق سند در واقع دو طرف را پیش بینی کرده یک طرف ایران و طرف دیگر شش کشور آمریکا، روسیه، انگلستان، فرانسه، چین و آلمان یعنی از نظر حقوقی این سند توسط دو طرف امضا شده یک طرف ایران و یکطرف که مجموعا پنج بعلاوه یک نامیده می شوند. استفاده از مکانیسم ماشه مستلزم تحقق شرط خاصی نیست همین که یا ایران یا هرکدام از کشورهای شش گانه بر این باور باشد که سند توسط طرف دیگر نقض شده حق خواهد داشت تا درخواست تشکیل کمیسیون مشترک پیش بینی شده کند. اما موضوعی که اکنون محل مناقشه است این است که حقوق و اختیارات مندرج در برجام مختص اعضای این سند است و با توجه به اصل نسبی بودن معاهدات، کشورهای غیر عضو این سند نمی توانند از حقوق و اختیاراتی که برای اعضا پیش بینی شده استفاده کنند. به همین خاطر چون آمریکا در ٨ ماه مه ٢٠١٨ از برجام خارج شده و تعهداتی را که بموجب این سند حقوقی بر عهده گرفته نه تنها ایفا نکرده بلکه این سند را نقض کرده، نمی تواند از قواعدی و مقرراتی که برای چگونگی حل و فصل اختلافات ناشی از اجرای برجام مطرح می شود، استفاده کند.

حالا که کشورهای عضو شورای امنیت امکان استفاده از این مکانیسم توسط آمریکا را رد می‌کنند، حقوق بین الملل ضمانت اجرایی دارد تا ایالات متحده را وادار به عقب نشینی کند؟

طبیعتا این بحث وجود دارد که نحوه عکس العمل سایر اعضای برجام نسبت به درخواست آمریکا چیست؟ باید درنظرداشته باشیم که حقوق بین الملل ارتباط ناگسستنی با روابط بین الملل دارد لذا نحوه موضع دولت های اروپایی به چگونگی سیاست آنها در قبال ایران بر می گردد. اخیرا شاهد بودیم پیشنهاد آمریکا برای تداوم تسلیحاتی ایران به نحو تحقیر آمیزی با شکست روبرو شد و فقط به جز امریکا، کشور کوچک دومینیکن به قطعنامه پیشنهادی ایالات متحده رای داد. اگر همین رویه توسط اعضای شورای امنیت ادامه یابد در این مقطع هم آمریکا موفق نخواهد بود و انزوایش ادامه خواهد داشت.

از نظر حقوقی چه روندی باید طی شود که ایالات متحده بتواند به هدفش دست یابد؟

در حالی که آمریکا از برجام خارج شده نمی تواند به مقررات آن استناد کند و مثلا از ایران درخواست تعیین نماینده برای تشکیل کمیسیون مشترک که گام اول حل و فصل اختلافات است،داشته باشد. اما به فرض طی این مسیر و عدم اقناع آمریکا، گام دوم تشکیل ارجاع موضوع به وزرای خارجه طرفین است، که در صورت نتیجه بخش نبودن گام سوم درخواست تشکیل هیات مشورتی است که البته هر کدام از طرفین یک نماینده و شخص سوم فرد مستقل خواهد بود که البته معلوم نیست طرفین بتوانند روی تعیین شخص ثالث توافق کنند. به همین دلیل است که می بینیم آمریکا مسیر راحت و سهلی برای ارجاع موضوع به شورای امنیت ندارد. چنانچه این مسیر تماما طی شود، آن زمان هست که پرونده به شورای امنیت ارجاع می شود و چنانچه شورای امنیت به تداوم برداشتن تحریم ها رای دهد لغو تحریم ها ادامه می یابد و چون آمریکا حق وتو دارد لذا در صورت ارجاع پرونده به شورای امنیت احتمالا آمریکا موفق به پیشبرد نظریاتش خواهد شد.

آیا ممکن است آمریکا با ورود به عرصه فشارهای سیاسی، حقوق بین الملل را کنار بگذارد و آنها را وادار کند که به خواسته اش تن دهند؟

اساسا آمریکا با خروج از برجام حقوق بین الملل را نقض کرد. در نظر داشته باشیم برجام صرفا یک توافق بین المللی نبود بلکه ضمیمه قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت که در چارچوب فصل هفتم منشور صادر شده بود که نقض آن نقض یکی از قطعنامه های لازم الاجرای شورای امنیت بود. باید این نکته را در نظر داشت که کشورها روابط بین المللی شان را بر اساس منافع ملی شان تنظیم می کنند. لذا کشورها خصوصا اعضای برجام قطعا هزینه فایده شان را مد نظر قرار می دهند و بر اساس آن موضع خود را تعیین می کنند.