افزایش تولید نفت، کابوس وزیر جدید

زهرا علی اکبری: روزگاری ایران به راحتی شش میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد و عربستان یا عقب‌تر از ما یا نهایتاً شانه‌به‌شانه ایران در تولید بود اما امروز در بهترین شرایط تولید ما 4 میلیون است وعربستان به 12 میلیون هم رسیده. وباز در برنامه پنج‌ساله‌ای دیگر مقرر شده که ایران به تولید 5 میلیون برسد.

وزیر نفت ایران گفته است: تولید نفت ایران تا 7 سال آینده به بیش از 6/5 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. او گفته است هیچ نگرانی برای دستیابی به این رقم وجود ندارد. اما کافی است به میزان سرمایه‌ای که برای دستیابی به این هدف برآورد کرده نیز نگاهی انداخته شود. به گفته غلامحسین نوذری برای رسیدن به این هدف استراتژیک ایران طی هفت سال آینده به 150 تا 160 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قرار است ظرفیت تولید نفت تا پایان برنامه پنج‌ساله پنجم به 5 میلیون و 150 هزار بشکه در روز برسد. نه فقط وزیر نفت که حالا آخرین روزهای حضورش در وزارت نفت را پشت سر می‌گذارد که همه مقامات وزارت نفت چه آن‌ها که می‌آیند و چه آنها که می‌روند دستیابی به این رقم را سخت می‌دانند.

همچنین وزیر گفته: ایران تا 86 سال دیگر بیشتر نفت ندارد. یعنی نفت، که همه زندگی سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران را به خود آغشته است آمد و رفت و فقط 187 سال گذشت. 101 سال است که نفت تولید می‌شود و 86 سال دیگر برای همیشه تمام خواهد شد. آن وقت است که ایران می‌ماند و انبوه چاه‌های خالی. می‌شود موزه‌ای از سرزمینی که زمانی بیشترین میزان نفت را در دل خود جای داده بود. برنامه پنجم توسعه و باز نفت است که پا به میدان گذاشته است. در این صد و یک سال واقعه‌ای نبوده که به نوعی با نفت ارتباط نیابد. اتفاقی نیفتاده که نفت در تعیین مسیر و سرنوشت آن نقش بازی نکرده باشد. هر جا هر چه بوده نفت هم بوده و قرار نیست تا 86 سال دیگر این روند تغییر کند.

واین روزها از میان اخباری که درباره مفاد برنامه پنجم توسعه منتشر شده است مهمترینشان درباره نفت است. قرار شده ظرفیت تولید نفت تا پایان برنامه پنج ساله توسعه به 5 میلیون و 150 هزار بشکه در روز برسد. یعنی تا سال 1393. آیا این آمار امیدوار کننده است؟ هم بلی و هم خیر. افزایش ظرفیت تولید نفت به 5 میلیون بشکه برای کشوری که هم اینک 4 میلیون و 335 هزار بشکه نفت به گفته مسئولین نفتی تولید می‌کند می‌تواند امیدوارکننده باشد. اما وقتی از سر بیکاری هم کتابچه‌های برنامه‌های توسعه‌ای ورق بخورد، معلوم می‌شود که این رقم چندان امیدوارکننده نیست. چرا که قرار بود در پایان برنامه توسعه سوم و چهارم میزان تولید نفت از این رقم‌ها بیشتر باشد که نبود و هنوز نشده است.

این جمله را بخوانید: «ظرفیت تولید روزانه نفت خام ایران تا پایان اجراى برنامه چهارم توسعه کشور به 5 میلیون، 400 هزار بشکه و تا سال 1394 خورشیدى یعنی 10 سال دیگر به 7 میلیون بشکه خواهد رسید». این عبارت را اکبر ترکان معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت در همایش ملى «جذب سرمایه‌گذارى خارجی، ابعاد و راهکارها» اعلام کرد. شانزدهم آذر ماه 1383. اما چنین نشد. علت را باید در خوش‌بینی برنامه‌ریزان جست‌وجو کرد یا کم کاری اهل اجرا؟

یک ماه پیش بود که عربستان توانست ظرفیت تولید نفت خود را به 12 میلیون بشکه در روز برساند. یعنی چیزی حدود سه برابر ایران. اگر این بار در قالب برنامه پنجم توسعه همه چیز درست از آب درآاید پایان برنامه پنج ساله پنجم ظرفیت تولید نفت ایران 7 میلیون بشکه کمتر از عربستان خواهد بود. یعنی وقتی که از عمر نفت به گفته وزیر چیزی در حدود 81 سال باقی مانده است. اما چگونه می‌توان به افزایش ظرفیت تولید دل بست؟

دور نیست روزگاری که قرادادهای بیع متقابل یکی پس از دیگری در کشور منعقد می‌شد و هنوز از خاطرات پاک نشده. هجوم‌هایی که گروه‌ها و بخش‌ها و افراد ذی نفوذ به بخش نفت می‌بردند و ایراداتی که نسبت به انعقاد قرادادهای خارجی مطرح میگرفتند. منتقدان این حوزه البته حرف‌هایی اساسی نیز داشتند. از جمله این که چرا علیرغم گذشت یکصد سال از استخراج نفت هنوز پیمانکاران داخلی نتوانسته‌اند در این حوزه وارد فعالیت شوند. منتقد ذی‌نفوذ دیروز اینک توانسته است بر بالاترین صندلی مدیریت وزارت نفت تکیه بزند. وزیر فعلی نفت و بسیاری از همکارانش معتقد بودند که با واگذاری میادین نفتی به خارجی‌ها نمی‌توان کاری از پیش برد و باید هر چه سریعتر شرکت‌های داخلی را در این حوزه فعال کرد. حالا چهار سالی است که دست آن طرفی‌ها، معامله‌گران قرارداد بیع متقابل از حوزه نفت کوتاه شده و جنوبی‌ها فرمان نفت را در دست گرفته‌اند اما در این مدت نتوانستند با تکیه بر پیمانکار داخلی آروزی دیرینه افزایش ظرفیت تولید به رقم 5 میلیون بشکه را برآورده کنند و همه تلاش‌هایشان در ثابت نگه داشتن ظرفیت تولید خلاصه شد. حال با توجه به آمار‌های پیش‌بینی شده در برنامه پنجم توسعه این سؤال مطرح می‌شود که آیا طرفداران پیمانکاران داخلی می‌توانند در فرصت تنگ باقی مانده کاری از پیش ببرند و ارقام پیش‌بینی شده در برنامه سوم را به واقعیتی عینی بدل سازند؟

این وقت تنگ، 86 سال نیست و تنها چهار سال است. پس شمارش معکوس را باید از چهار آغاز کرد. این شاید از مهم‌ترین چالش‌های وزیر آینده نفت باشد.