مطالعات ۵۸ساله محیط زیست ایران نشان داد: بارش‌ها به شدت کاهش یافته است

با توجه به اهمیت تغییر اقلیم در ایران؛ محققان مرکز پژوهش‌های علوم جوی اقیانوسی دانشگاه شیراز در مطالعه‌ای این تغییرات را بررسی کردند.

این بررسی در یک دوره ۵۸ ساله از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۷ (۱۳۳۸ تا ۱۳۹۶) انجام شد و در این بازه زمانه مقیاس‌های آب قابل بارش، نم ویژه و باد بٌرداری مورد ارزیابی قرار گرفت.

«آب قابل بارش»؛ مولکول‌های آب هستند که در ستون هوا قرار گرفته‌اند ولی تبدیل شدن آن‌ها به مایع یا جامد (به شکل باران و برف) بستگی به دمای هوا و ناپایداری جو دارد. کل وزن بخار آب در ستون عمودی هوا با سطح مقطع واحد است که بر حسب کیلوگرم بر متر مربع و یا میلی‌متر اندازه‌گیری می‌شود.

به وزن بخار آب موجود در هوا، در یک واحد وزنی، «نم ویژه» گفته می‌شود که بر حسب گرم آب در کیلوگرم هوا اندازه‌گیری می‌شود. نم ویژه تعداد مولکول‌های بخار آب در هوا است که هرچه دمای هوا بیشتر شود، نم ویژه آن در مرحله اشباع بیشتر می‌شود.

باد برداری مقیاسی از جابه‌جایی افقی هوا است. واحد اندازه‌گیری آن متر بر ثانیه و زاویه روانش باد است. بادهایی که از سمت دریاها می‌وزند، نمناکی هوا را افزایش می‌دهند و در برابر، بادهایی که از سرزمین‌های خشک می‌وزند؛ می‌توانند نم را از هوا بگیرند و آن را خشک‌تر کنند.

این داده‌ها ابتدا در دو بازه زمانی ۲۹ ساله (۱۹۶۰ تا ۱۹۸۸ و ۱۹۸۹ تا ۲۰۱۷) و سپس برای پنج دوره ۱۰ ساله پیاپی و یک دوره هشت ساله با هم مقایسه شدند.

بر اساس یافته‌های این مطالعه، کم‌ترین اندازه آب قابل بارش و بیشترین اندازه نم‌ویژه در پهنه کوهستانی شمال غربی، غرب و مرکز کشور دیده شد. در بررسی دو بازه ۲۹ ساله مشخص شد که در ۲۹ سال دوم آب قابل بارش، نم ویژه، بادهای غربی و جنوبی، به ویژه در گستره جنوب غربی ایران کاهش معنی‌داری داشته است.

بادهای جنوبی و غربی نقش مهمی در جریان نم هوا به سمت ایران دارند و به همین دلیل کاهش آن‌ها با کاهش آب قابل بارش و نم ویژه هماهنگ است.

در دوره ۲۹ ساله دوم بیشترین کاهش آب قابل بارش و نم ویژه مربوط به استان‌های جنوب غربی یعنی بوشهر، خوزستان، فارس، کهکیلویه بویر احمد، ایلام و کرمانشاه بوده است.

در مقایسه دوره‌های ۱۰ ساله مشخص شد که بیشترین اندازه مثبت بی‌هنجاری آب قابل بارش مربوط به بخش‌های جنوب غربی و در بازه زمانی ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۹ (۱۳۳۸-۱۳۴۸) بوده است. این بی‌هنجاری مثبت در بخش‌های جنوب غربی در گذر زمان کاهش پیدا کرده و در دهه‌ ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹ (۱۳۷۹ تا ۱۳۸۸) این بی‌هنجاری منفی و دچار کاهش شد.

طبق بررسی‌ها؛ از دهه ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ (۱۳۸۹-۱۳۹۶) روند مثبت در داده‌های آب قابل بارش و نم ویژه مشاهده شده است. با این حال باز هم در مقایسه با دوران قبل ۱۹۹۱ (۱۳۷۰) کاهش چشمگیری داشته است.

بر اساس یافته‌های این مطالعه افزایش سرعت بادهای غربی و جنوبی، با بیشتر شدن آب قابل بارش و نم ویژه در بخش‌های بزرگی از ایران همراه بوده است. در مقایسه با دهه ۱۹۶۰، در دیگر دهه‌ها و به‌ویژه ده دهه ۲۰۰۰ و ۲۰۱۷ از سرعت این بادها کاسته شده و در برابر بادهای خشک شرقی و شمالی، بیشتر شده است.

در انجام این پژوهش سید محمد جعفر ناظم السادات، لیلی عباسی و صدیقه مهرآور؛ پژوهشگران بخش مهندسی آب مرکز پژوهش‌های علوم جوی اقیانوسی دانشگاه شیراز، مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه اسفند ماه ۱۳۹۹ به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «تغییر اقلیم در ایران از دیدگاه تغییرات آب قابل بارش، نم ویژه و باد برداری» در نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، منتشر شده است.

۴۷۲۳۱