مظاهر گودرزی: صدای کمبود آب دارد از گوشه گوشه ایران شنیده می‌شود. طی ماه‌های گذشته نبود آب شرب و کشاورزی سبب شد مردم استانهای سیستان‌وبلوچستان، خوزستان و اصفهان دست به اعتراض بزنند، مسئله‌ای که یک‌بار دیگر توجه‌ها را به‌سمت مدیریت منابع آب کشور جلب کرد. طوریکه حالا انگشت اتهام به‌سمت پروژه‌های سد سازی، توسعه بی‌حساب‌وکتاب کشاورزی، انتقال آب بین حوضه‌ای و جانمایی غلط پروژه‌های صنعتی نشانه رفته است، پروژه‌هایی که اگر روزی دولت‌ها با افتتاح آن‌ها سعی داشتند خود را کارآمد نشان دهند حالا منابع آبی ایران را بلعیده و حیات انسان و جانوران را تهدید کرده است؛ وقوع جنگ آب میان شهرها، فرونشست زمین در پی برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، تبدیل شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها به کانون پرواز ریزگردها و مرگ گونه‌های جانوری تنها بخشی از آسیب‌های کمبود آب است.
بی توجهی به هشدار کم آبی کارشناسان
اهمیت این موضوع سبب شد خبرگزاری خبرآنلاین یک پرسش را در مقابل کارشناسان قرار دهد، «چه شد که آب کم شد؟»، مهمانان این نشست مجازی در بستر کلاب هاوس هر کدام تلاش کردند با توجه به تخصصی که داشتند به پرسش طرح شده پاسخ دهند. «محمدرضا محبوب‌فر»، کارشناس محیط زیست و مخاطرات محیطی به‌عنوان اولین نفر بیان کرد: «درباره بحران آب اصفهان و سایر مناطق کشور باید گفت که ما کارشناسان از ۲۰ سال قبل مرتب هشدار می‌دادیم که مصرف بیش از انداره از منابع آبی کشور می‌تواند منجر به یک ابر چالشی تحت عنوان کم‌آبی شود. الان همان هشدارهای متخصصین محیط زیست محقق شده است. امروز مردم دسترسی به آب ندارند و این عدم دسترسی سبب مشکلات محیط زیستی مانند فرونشست زمین در استانهای کشور شده است طوریکه شهر و محل زندگی مردم را تهدید می‌کند.»
وی ادامه داد: «رفع مشکل منابع آبی کشور به صورت دستوری ممکن نیست بلکه نیاز به اجماع مردم دارد، راه حل کم آبی انتقال صنایع آب‌بر است که باید به شکل فوری اتفاق بیفتد چراکه هیچ اولویتی بالاتر از محیط زیست نیست حتی اگر این انتقال به بهای بیکاری عده‌ای تمام شود، اما باید محیط زیست را حفظ کرد چراکه آن پایه حیات و توسعه است. تا کی باید تفکر سازه‌ای را گسترش داد، همین تفکر در دولت‌های قبلی و فعلی مشاهده می‌شود این مسئله در آینده فاجعه ایجاد می‌کند.»
گرفتن مدیریت آب از وزارت نیرو
در ادامه «عباس محمدی»، کارشناس محیط زیست بیان کرد: «علیرغم تمام هشدارهایی که داده شد مدیران بخش آب به همین بخشش از منابع عمومی کشور ادامه دادند، یعنی مثلاً از خوزستان آب گرفتند و فرستادند اصفهان، از اصفهان گرفتند و فرستادند یزد، این بذل و بخشش آب از منابع آب دیگران همین نتیجه‌ای را دارد که امروز می‌بینیم، مثلاً به شکل اعتراض در خوزستان و اصفهان خودش را نشان می‌دهد.در شرایط کنونی آقای محرابیان همان سیاست غلط گذشته را همچنان ادامه می‌دهد و می‌خواهد با تقسیم منابع آب مشکل آب کشور را حل کند. درصورتی که چنین چیزی امکان پذیر نیست.»
او ادامه داد: «یک تجدید نظر اساسی باید در وزارت نیرو شود، اساساً مدیریت آب باید از وزارت نیرو گرفته شود. وزارتخانه‌ای که تمام مهندسان آن مهندسان ساخت و ساز هستند نمی‌توانند آب مملکت را مدیریت کنند، آب مملکت باید توسط کسانی مدیریت شود که در محیط زیست و کشاورزی و منابع طبیعی حرفی برای گفتن دارند.»
در واکنشی دیگر، «بهروز اعرابی»، کارشناس مدیریت انرژی تلاش کرد در تحلیل خود از چرایی کمبود آب ایده توسعه متوازن را پیش بکشد. او گفت: «در شرایط کنونی دنیا به سمت توسعه پایدار رفته است، توسعه پایدار یعنی عوامل اجتماعی و زیست محیطی را در اقتصاد دخالت بدهیم. مثلاً بررسی کنیم مسائل زیست محیطی بر سلامت مردم، کمبود آب و بحران‌های اجتماعی چه اثری دارد، این موارد در برنامه‌ریزی کلان ما وجود نداشته است. امروز کشور ما درگیر مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی شده است درحالی‌که ما می‌توانستیم با توسعه متوازن از بروز آن جلوگیری کنیم، توسعه متوازن یعنی حوزه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، زیست محیطی باید متوازن پیش می‌رفت.»
برنامه‌های قائم به فرد در مدیریت آب
در ادامه دکتر «مهدی معتق» از مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان به گفت‌وگو اضافه شد. او گفت: «ما وقتی آمار بارش را در گذشته می‌بینیم تغییرات چندانی مشاهده نمیکنیم اما گویی بحث کمبود بارش سبب توجیه ناکارآمدی‌ها شده است. ما انسان‌ها مقصر اصلی مشکلات پیش آمده هستیم. مطالعات نشان می‌دهد فعالیت‌های بشر اثرات تغییر اقلیم را بدتر کرده است. بنابراین ما انسان‌ها مظلوم نیستیم بلکه مقصر اصلی هستیم.»
معتق ادامه داد: «در ایران برنامه‌ها قائم به فرد است، بیست سال قبل آقای اردکانیان که معاون وزیر نیرو بود، می‌گفت ایران تنها کشوری در خاورمیانه است که برنامه آبی برای بیست سال بعد مشخص است و ما الان نتیجه این برنامه را در زاینده رود و ارومیه می‌بینیم، چون آن برنامه، برنامه‌ای جامع نبوده است و به قول معروف محفلی و دوستانه بوده است. این برنامه هم در دولت‌های بعدی با تغییرات زیادی همراه شد. آشفتگی در سیاست اجرایی که هرکسی ساز خودش را می‌زند مشکل اصلی است، در مدیریت آب و خاک آشفتگی وجود دارد و برنامه‌ها قائم به فرد است برای همین از دولتی به دولت دیگر تغییر می‌کند و هیچ پیوستگی ندارد.»
روش آبیاری چالشی دیگر در مسیر مدیریت آب
از دیگر مهمانان نشست مجازی، دکتر «محسن موسوی»، کارشناس سازه‌های آبی بود، او بخش زیادی از مشکلات کم آبی در کشور را به روش‌های آبیاری و فراموش شدن این رشته مهم اختصاص داد. وی بیان کرد: «۸۰ درصد از منابع آب در کشاورزی مصرف می‌شود، بنابراین الان باید از مسئولان این وزارتخانه پرسید چگونه این آب را مصرف کردند، بحث ما مشکل آبیاری است درحالی‌که الان کل برنامه‌ریزهای کشور مهندس عمران شده‌اند، یک مهندس عمران درباره فولاد و بوتن می‌خواند. متاسفانه وزارت جهاد کشاورزی آبیاری را کنار گذاشته است، درحالی‌که متخصصان آبیاری سر زمین‌ها نیستند و به کشاورزان کمک نمی‌کنند. امروز باید معاونت آب و خاک وزارت کشاورزی جواب دهد که چرا آب کم شده است.»
همچنین درخصوص برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی، «علی حاجی‌مرادی» کارشناس محیط زیست و عضو ستاد احیا دریاچه ارومیه با حضور در اتاق کلاب‌هاوس خبرآنلاین گفت: «در ایالت کالیفرنیا که به بسیار شبیه وضعیت محیط زیستی ایران است ۵۰ درصد منابع آب تجدید پذیر برای سهم محیط زیست کنار گذاشته شده است و باید تمام برنامه‌ها برای آن ۵۰ درصد باقی مانده باشد. ما باید تکلیف خودمان را مشخص کنیم و آن این‌که می‌خواهیم چقدر از منابع آب تجدیدپذیر کشور استفاده کنیم.»
او ادامه داد: «ما اگر سقف این برداشت را تعیین کنیم بعد از آن راهکارها و روش‌ها را می‌شود مشخص کرد. افزایش آبیاری قطره‌ای در کالیفرنیا ممکن نبوده مگر اعمال محدودیت برای کشاورزان آنجا که بسیار هم سرمایه دار هستند. بنابراین همه راهکارهایی که پیشنهاد می‌شود مادامی که ما ندانیم چقدر از آب کشور می‌خواهیم استفاده کنیم گویی در همین وضعیت فعلی ایستاده‌ایم.»
خلقی: من جزو کارشناسان بدبین به آینده آبی ایران هستم
«ناصر خلقی»، محقق حوزه آب با حضور در نشست مجازی خبرآنلاین از ضرورت حکمرانی خوب برای آب گفت. وی بیان کرد: «از زمانی که ما نخواستیم در سیاست آب را به عنوان یک کالای چند وجهی ببینیم مشکلات ما آغاز شد. نگرش ما نسبت به آب این است که ما هیچ گاه نخواستیم مردم را در تصمیم گیریها سهیم کنیم. حکمرانی آب ما همواره یک حکرانی بد بوده است، همواره از بالا به پایین بوده است و مرکز گرایی از ویژگیهای این حکمرانی است که مشکلاتی را بوجود آورده است. امروز وزارت نیرو از مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز خبر می‌دهد، گروه‌های گشت و نظارت ایجاد کرده و این چاه‌ها را شناسایی و مسدود می‌کنند، آیا با این عمل تعداد چاه‌ها کم شده است؟ برخورد قهری و غیر علمی مسئله را حل نمی‌کند نتیجه آنکه تعداد چاه‌ها افزایش پیدا کرد.»
خلقی عنوان کرد: «من جزو کارشناسان بدبین به آینده آبی ایران هستم، دلیل منفی نگاه کردن من این است که امروز ساختار آبی کشور ما همه‌اش قابل احیا نیست. یکسری ذخایر زیست محیطی کشور ما دیگر قابل برگشت نیست، ما در برخی از منابع در سال‌های آینده به قحطی آب خواهیم رسید. امید چندانی به مسئولین وزارت نیرو و جهاد کشاورزی برای حل مشکلات آب ندارم، معاونت آب و خاک به دلیل سیاست‌های غلط تاثیر زیادی در هدر رفت آب داشته است. می‌خواهم بگویم ما هنوز در مرحله آسیب شناسی دچار مشکل هستیم، چه برسد به این‌که بخواهیم راهکار ارائه دهیم.»
اشتباه انتقال امکانات به مرکز کشور
در ادامه «کمال آرمان»، کارشناس توسعه بیان کرد: «دهه ۷۰ میلادی که مصادف بود با دهه ۵۰ خودمان بود عصر مطالعات بود، مطالعات در خصوص شهر تهران و موارد دیگر که به آن طرح ملی آمایش سرزمینی گفتند، یک شرکت فرانسوی که روی آمایش سرزمین ایران فعالیت می‌کرد، آن روزها که جمعیت ۳۰ میلیون بود پیش‌بینی کرد که جمعیت تا سال ۲۰۰۰ میلادی به ۵۰ میلیون می‌رسد. در مطالعه این شرکت فرانسوی آمده که در سال ۲۰۰۰ برای جمعیت ۵۰ میلیونی و در سرزمین‌های مرکزی دیگر آب وجود ندارد. در این مطالعه سواحل جنوبی ایران انتخاب می‌شود برای اسکان بیست میلیون نفر جمعیت که کلیه صنایع هم باید جا به جا می‌شدند. اما بعد از انقلاب به دلیل جنگ یک ترسی از مرزنشینی ایجاد شد که همه امکانات را به مرکز کشور منتقل کردیم و به آن عمق استراتژیک گفتند و به آب توجه نکردند.»
وی ادامه داد: «آن موقع که چنین تصمیمی گرفته شد دوران ترسالی بود، اما حواسمان نبود که رشد جمعیت به‌طور شگفت‌انگیزی دارد افزایش پیدا می‌کند طوریکه در سال ۲۰۰۰ آن پیش‌بینی ۵۰ میلیونی جمعیت تبدیل به جمعیت ۶۰ میلیونی می‌شود، در کنار این مسائل سطح زیر کشت محصولات کشاورزی هم افزایش پیدا می‌کند، درخواست آب بالا می‌رود و متاسفانه آب را تا سطح ۱۵۰ متر برداشت کردیم. بنابراین افزایش جمعیت، افزایش سطح زیر کشت، نبود سیستم‌های جدید و استفاده نکردن از امکانات سرزمینی در جنوب از دلایل مهم کمبود آب است. ما اگر نگرانی از مرزنشینی نداشته باشیم کشوری هستیم که دریای زیادی داریم و امکانات برداشت آب از دریا وجود دارد.»
همچنین داود بنایی، کارشناس اقتصادی با اشاره به مسئله کمبود آب در ایران یادآور شد که برای جبران این وضعیت نیاز به یک برنامه جامع توسعه است. او گفت: «ما در همه بخش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور تقریباً وضعیتی مشابه آب داریم، اما آب یک کالایی است که متاسفانه جانشین ندارد. امروز سیاستگذار و افراد تصمیم‌گیر اگر نگوییم با روش‌های علمی قهر کرده‌اند اما حداقل به این روش‌ها پشت کرده‌اند و خیلی اعتنا نمی‌کند درحالی‌که ما به یک برنامه جامع توسعه پایدار که همه بخش‌ها را در نظر بگیرد نیاز داریم.»
تلاقی چند چالش در بحران آب
در واکنشی دیگر طالبی، استاندارد سابق یزد از تلاقی چند چالش در خصوص مسئله آب در ایران سخن گفت: «ما در نقطه تلاقی چند چالش قرار گرفته‌ایم، چالش اول شرایط جوی است که به‌طور بی‌سابقه‌ای با کاهش بارش مواجه شده‌ایم و چالش دوم بی‌توجهی هست که به نظام برنامه ریزی در خصوص آب برمی‌گردد طوریکه وجود یا عدم وجود برخی از سیاست‌ها سبب شده با مشکلات امروز مواجه باشیم. چالش سوم هم به شرایط اقتصادی کشور برمی‌گردد که اجازه اجرای طرح‌های مختلف چه در خصوص انتقال آب و چه در خصوص مدیریت آب مصری در بخش‌های مختلف را نداده است. شاید از بدشانسی‌های ما این باشد که ما دراین مقطع تاریخی با هر سه چالش روبه‌رو شدیم.»
در انتها «جمال صدر عاملی»، کارشناس آب بیان کرد: «ما در موقعیتی هستیم که همه اشتباهات را کرده‌ایم و بسیاری از امکانات از دست رفته است. یک نگاه عمیق استراتژیک باید به قضیه شود که صرفاً در حوزه وزارت نیرو نیست. یک حوزه جدید باید تعربف شود به نظر من متخصصین محیط زیست و اقتصاد سیاسی، کسانی‌که آمادگی دارند از تجربه جهانی برای گذر کشور از این وضعیت استفاده کنند، این مجموعه باید تصمیم‌گیری‌های کلانی انجام دهد و این تصمیمات از نهادهای بالاتر با قدرت اجرا شود. باید کسی این شهامت را داشته باشد و بنشیند به کشاورزان بگوید راه حل وضعیت موجود و آینده کشور دیگر کشاورزی نیست.»
بیشتر بخوانید:
چه شد که در زاینده‌رود به‌جای آب سیل جمعیت جاری شد؟
اگر حوادث اصفهان را به گردن خارجی ها بیاندازیم چه سودی دارد؟
هشدار در مورد تاثیرات کمبود آب/ اگر درحکمرانی آب تحول بنیادین نشود، فجایع امنیتی می آفریند
۴۷۲۳۳
نظر شما