مهدی‌شهر، بهشتی رؤیایی با تاریخی کهن

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین استان سمنان این شهرستان علاوه بر جاذبه‌های طبیعی دارای آثار تاریخی متعددی از قلعه‌ها گرفته تا خانه‌های تاریخی است و یکی از بهترین مقاصد سفر در تمامی فصول به‌ویژه فصل تابستان است در اینجا نگاهی به مهدی شهر، بهشتی رویایی با تاریخی کهن خواهیم داشت

پیشینه تاریخی

سابقه تاریخی این شهر به پیش از اسلام و حتی زمان سلسله‌های پیشدادی می‌رسد. در روایات ملی و حماسه‌های ایران از «سگسر» و «سکساران» یاد شده است. همچنین به سگساران در چندین جا از شاهنامه فردوسی اشاره شده است. می‌توان گفت سنگسر که در نواحی جنوبی دریای خزر قرار دارد، جزئی از سگسار باستانی است و سنگسری‌ها از بازماندگان داهیان و با مردم سیستان (سجستان) و خوارزمیان قدیم از یک نژاد هستند.

ویژگی‌های جغرافیایی

این شهرستان از سمت جنوب به شهرستان سمنان، از سمت شمال به مازندران، از سمت مغرب به فیروزکوه و از سمت مشرق به شهرستان دامغان ارتباط دارد. ناحیه سنگسر تا قبل از شهریور ۱۳۲۰ دارای فرمانداری نظامی بود که دودانگه و چهاردانگه و نقاط دیگری از شهرستان ساری جزء آن بوده است. در فرهنگ جغرافیایی ایران که در سال ۱۳۲۹ چاپ شده است، این ناحیه با حدود و مشخصات فعلی به عنوان بخش سنگسر آمده است. این ناحیه در مرداد ۱۳۸۶ به شهرستان ارتقاء یافت. مهدی‌شهر در ۱۶ کیلومتری شمال سمنان قرار دارد. شهر زیبا و خنک شهمیرزاد از جمله شهرهای شهرستان مهدی‌شهر است که در تابستان هر سال هزاران گردشگر را به دیدن مناظر زیبا و درختان سر به فلک کشیده این شهر می‌کشاند. در این منطقه معادن متعددی وجود دارد. این شهرستان را باید منطقه‌ای کاملاً کوهستانی به حساب آورد که در جنوب رشته‌کوه البرز واقع شده است. بلندترین قله این شهرستان، نیزوای چاشم است که با ارتفاع سه هزار و ۸۱۰ متر در شمال شهرستان مهدی‌شهر خودنمایی می‌کند. این منطقه دارای پوشش گیاهی متنوعی است. از شهر شهمیرزاد به طرف حاشیه شمالی، پوشش به صورت درختان سوزنی‌برگ، به‌ویژه ارس، سرو درختچه زرشک نمایان می‌شود. در منطقه شهمیرزاد گیاهان خودرو شامل گون، درمنه، گیاهان تیره گندمیان، نعناییان و تیغ‌های کنگر مانند اسپند، گل قاصدک، بومادران، کاسنی، گزنه و گل سرخ وحشی (نسترن) به وفور دیده می‌شود. مهم‌ترین محصولات این شهرستان شامل غلات (گندم و جو) علوفه (یونجه و اسپرس) گردو و آلو در شهمیرزاد و انار، انگور و زردآلو است. جانوران و پرندگان این شهرستان نیز بز کوهی، آهو، قوچ، میش، پلنگ، یوزپلنگ، روباه، خرس، گراز، کفتار، گربه وحشی، گرگ، شغال، خرگوش، کبک، عقاب، شاهین، بادخور، قمری، تیهو، فاخته، بلبل، قرقاول و… است.

صنایع‌دستی

صنایع‌دستی این شهرستان همچون دیگر شهرستان‌های استان از رونق و تنوع بسیار زیادی برخوردار است. از جمله صنایع‌دستی فعال در این شهرستان گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، گلیچ بافی، شماره‌دوزی، قلم‌زنی و سفالگری است. سنگسر به عنوان شهر ملی صنایع‌دستی در رشته شماره‌دوزی به ثبت رسیده است.

سوغات

از جمله سوغات این شهرستان می‌توان به محصولات لبنی همچون چیکو، آرشه، کشک، گردو، لواشک، انار، آلو و… اشاره کرد.

اماکن تاریخی و جاذبه‌های دیدنی

درجزین

درجزین یا درگزین یکی از شهرهای شهرستان مهدی‌شهر است. این شهر به دلیل عبور آب چشمه گل رودبار و داشتن چند قنات از آبادانی خوبی برخوردار است و زمینه‌های توسعه کمی و کیفی را دارا است. برخی از میوه‌جات آن مانند زردآلو و انار مشهور است. درجزین در استان به انارستان‌های پربار و سرسبز معروف و به شهر یاقوت سرخ کویر شهرت دارد.

شهمیرزاد

شهمیرزاد از شهرهای زیبا و خنک شهرستان مهدی‌شهر است که سالانه هزاران گردشگر را برای بازدید از مناظر زیبا و درختان سر به فلک کشیده به این شهر می‌کشاند. این شهر دارای جاذبه‌های طبیعی بسیار زیبا و محصولات متنوع کشاورزی و… است که برخی از این محصولات مانند گردو و آلو دارای اهمیت صادراتی و شهرت بین‌المللی هستند. بزرگ‌ترین باغ گردوی جهان با وسعت ۷۰۰ هکتار نیز در این شهر واقع شده است. بناهای تاریخی مانند شیر قلعه، قلعه شیخی و دژوهل (یکی از کانون‌های مهم اسماعیلیان) بر جذابیت این منطقه افزوده است. شهمیرزاد در ۶ کیلومتری شمال مهدی‌شهر واقع شده است. در سفر سال ۱۳۸۶ هیات دولت به استان، شهمیرزاد به عنوان شهر نمونه گردشگری بین‌المللی معرفی و تصویب شد.

ملاده

روستای ملاده از توابع شهرستان مهدی‌شهر در ۵۵ کیلومتری شمال شهمیرزاد واقع شده است. آب و هوای آن در بهار و تابستان معتدل و در زمستان سرد و پر برف است. از جاذبه‌های تاریخی آن می‌توان به خانه ابراهیم‌خان در روستا اشاره کرد. این مجموعه شامل دو عمارت بوده که در یک باغ مصفا ساخته شده و شامل خانه ابراهیم‌خان در قسمت غربی و دیگری قراولخانه یا عمارت کلاه‌فرنگی در قسمت شمال شرق است.

پرور

منطقه نمونه گردشگری‌پرور در ۴۶ کیلومتری شمال مهدی‌شهر و ۶۵ کیلومتری شمال شرقی سمنان واقع شده که به عنوان منطقه حفاظت‌شده‌پرور شناخته شده است. این منطقه در روستای‌پرور و در کوهپایه‌های البرز شرقی جای گرفته است. جنگل‌های زیبای اورَس (سرو کوهی)، مراتع سرسبز و جنگل‌های درختان پهن‌برگ به همراه تنوع بی‌نظیر حیات‌وحش، سیمای جذاب و بی‌نظیری به این منطقه بخشیده است. امامزاده سید تاج‌الدین، حمام و گورستان‌پرور از مهم‌ترین آثار تاریخی این روستا بوده و از دیگر جاذبه‌های این منطقه می‌توان به عشایر و ییلاقات آن اشاره کرد.

رودبارک

منطقه رودبارک در شمال شهرستان مهدی‌شهر واقع شده و دارای پوشش گیاهی و جنگل مشجر است. جنگل رودبارک در مسیر راه شهمیرزاد به فولاد محله و در ۸۴ کیلومتری شمال شرقی سمنان قرار دارد. واقع شدن این جنگل در ارتفاع باعث شده که از چشم‌انداز زیبایی برخوردار شود. این جنگل دارای تابستان‌های خنک و دل‌چسب در سایه درختان سر به فلک کشیده بلوط و راش و زمستان‌های برف‌گیر و سفیدپوش است. این منطقه به دلیل وجود گونه‌های گیاهی متعدد و هم‌جواری با منطقه حفاظت‌شده‌پرور دارای گونه‌های متفاوت و پراهمیت جانوری از جمله کل، خرس قهوه‌ای، بز و… و پرندگانی نظیر کبک، قرقی و عقاب و کرکس است.

دربند

«دربند» منطقه سرسبز کوچکی است که در حدفاصل مسیر مهدی‌شهر به شهمیرزاد واقع شده و مهم‌ترین قابلیت گردشگری آن، آب و هوای مطبوع، طبیعت بکر و غار دربند است. این منطقه دارای جاذبه‌های گردشگری از جمله غار دربند، دیوار صخره‌نوردی سنگسرسل، مناظر سرسبز و زیبا و چشمه‌سارهای روان است. دربند علاوه بر گردشگری، از اهمیت کشاورزی نیز برخوردار است. گردو، آلو، سیب و صیفی‌جات گلخانه‌ای، از مهم‌ترین محصولات منطقه دربند است.

غار دربند

غار دربند مهدی‌شهر با ۱۴۰ میلیون سال عمر دومین غار آهکی بزرگ در ایران است. غار دربند در ارتفاعات شمالی بین راه مهدی‌شهر – شهمیرزاد، غرب جاده در بدنه کوه کمرد مقابل آبادی دربند واقع شده است. دهانه غار در کمرکش کوه سنگی و زیبایی به نام لهرد رو به مشرق قرار داد و دره وسیع و سرسبز دربند زیر آن گسترده شده است. مدخل ورودی به عرض ۷۵/۲ و ارتفاع آن ۳۰/۱ متر است پس از عبور از دهانه و مدخل غار، وارد دالانی به طول ۲۴ متر و عرض متوسط سه متر می‌شویم و این دالان به تدریج کوتاه می‌شود تا به دهانه‌ای به ارتفاع ۸۰ سانتی‌متر می‌رسد. پس از عبور از دهانه مذکور وارد غار می‌شویم. وضع داخلی غار نسبتاً ساده و بدون پیچ و خم است. فضای غار به صورت تالاری بیضی‌شکل به طول ۹۱ متر است که عریض‌ترین قسمت آن ۳۶ متر و بلندترین نقطه سقف آن ۲۰ متر است.

چاشم

روستای چاشم در پای قله کوه نیزوا قرار دارد. چاشم روستایی پایکوهی است و آب آن از چشمه و قنات تأمین می‌شود. مهم‌ترین جاذبه گردشگری این منطقه، ارتفاعات زیبا و چشم‌نواز نیزوا، وجود امکان تفریح زمستانی در منطقه، چشمه روزیه، وجود تپه‌های باستانی، امامزاده‌ها و… است.

حسینیه المهدی مهدی‌شهر

ساخت بنای حسینیه المهدی به پیش از انقلاب باز می‌گردد. ساختمان حسینیه طوری طراحی شده که تقریباً از تمامی نقاط شهر قابل تماشا است و در هنگام شب منظره‌ای رؤیایی به خود می‌گیرد. قرارگیری آن بر تپه‌ای مرتفع و اشراف کامل آن به شهر و شهرک‌های اطراف باعث شده مراسم مهمی همچون نماز جمعه در این مکان برگزار شود. این بنا دارای گنبدی عظیم به رنگ آبی و دو مناره است.

هتل سنگسر

هتل سنگسر از بناهای با معماری مدرن شهرستان مهدی‌شهر است. این ساختمان مجلل بر روی تپه‌های منتهی بر کوه‌های شمال غربی مهدی‌شهر بنا شده و نمای بسیار مناسبی به این شهر داده است. پایه‌گذاری این ساختمان در سال ۱۳۵۲ به وسیله یکی از سرمایه‌داران معروف سنگسری به عنوان منزل مسکونی و محل پذیرائی مهمانان انجام گرفت و در سال ۱۳۵۷ خورشیدی به پایان رسید و هم‌اکنون به عنوان هتل بهره‌برداری می‌شود.

شیر قلعه شهمیرزاد

این قلعه تاریخی در سه کیلومتری شمال غرب شهمیرزاد و در دره شیخ چشمه سر بر فراز کوهی بلند و مرتفع قرار دارد که به نام قلعه شیخ چشمه سر معروف است. تاریخ بنای قلعه به پیش از تاریخ می‌رسد، هرچند مانند بیشتر قلعه‌های ایران مدتی پناهگاه اسماعیلیان در قرن ۶ و ۷ هجری بوده است. این قلعه دارای طرحی منظم نیست و در پستی و بلندی‌های کوه ساخته شده است. در چهار گوشه قلعه چهار برج مدور دیده می‌شود. در ساخت دژ از سنگ‌های صخره‌ای همان کوه استفاده شده است. در ورودی قلعه از سمت جنوب بوده که به صورت مدخل بسیار کوتاهی از قلعه سنگ‌های صاف و کوچک دیده می‌شود.

کافر قلعه

در جنوب شهر تاریخی مهدی‌شهر بر روی قله کوه آثار قلعه‌ای بسیار کهن از سنگ، گچ و ساروج دیده می‌شود. این قلعه که مربوط به ایرانیان قبل از اسلام بوده کافر یا قلعه گبرها نام دارد. این قلعه تاریخی مانند قلعه‌های دیگر استان سمنان مورد استفاده اقوام و طوایف مختلف قرار گرفته است. فرقه باطنیان (اسماعیلیان ایران) از این قلعه به عنوان یک پناهگاه مهم استفاده کرده‌اند.

خانه صباغیان

خانه صباغیان در محله درخشانی‌ها قرار دارد، مالکان اولیه بنا خانواده درخشانی‌ها بوده‌اند که بیش از ۴۰ سال پیش به صباغیان واگذار شده است. این خانه دارای پلان و حیاط مرکزی است. مصالح اصلی تشکیل‌دهنده این بنا خاک رس، گچ، سنگ، خشت و چوب است. سقف این قسمت با استفاده از تیرپوش و چوب‌های ظریف پوشیده شده است و بدنه دیوارها با استفاده از گچ و شمشه کاری و قاب‌بندی منظم صورت گرفته است. این بنا در مهدی‌شهر، خیابان امام، پشت کانون بیدقی، جنب بن‌بست وحدت اول واقع شده و با شماره ۳۱۱۳۳ در لیست آثار ملی به ثبت رسیده است.

حسینیه اعظم

بنای حسینیه اعظم مهدی‌شهر درخیابان صاحب‌الزمان این شهر قرار دارد و با شماره ۲۷۱۱ به ثبت آثار ملی رسیده است. قدمت اثر به دوره قاجار باز می‌گردد و دارای کاربری مذهبی است. دیوارهای بنا ترکیبی از آجر و کاشی و گچکاری است.

آب انبار حسینیه اعظم

در گذشته دور، برداشت آب شرب مصرفی فقط از مظهر قنوات و چشمه‌ها و در بیابان از آب چاه‌ها و آب باران موجود در سنگاب‌ها و تالاب‌ها صورت می‌گرفته است. بشر رو به تکامل برای ذخیره‌سازی آب خوش گوار و استفاده از آن، محفظه‌ای سرپوشیده در عمق زمین ایجاد می‌کردند که آن را مخزن آب یا آب‌انبار می‌نامیدند. به زبان سنگسری مزمبل یا مزمل گفته می‌شود. این بنای در مهدی‌شهر خیابان صاحب‌الزمان جنب حسینیه اعظم واقع شده است.

خانه کیپور (خیل‌خان)

ساخت بنای خانه کیپور متعلق به دوره قاجاریه است. این اثر متعلق به یدالله خان کیپور یکی از افراد بومیان بخش مهدی‌شهر بوده که به همین دلیل به نام خانه کیپور معروف است. از مشخصات اثر می‌توان هشتی ورودی به همراه سر در بالای آن، تالار شاه‌نشین، اتاق‌های سه‌دری بالا و پایین، مطبخ به همراه هیزم‌دان پشتی آن و حیاط بیرونی و درونی آن را نام برد. از بارزترین ویژگی‌های این اثر می‌توان به آب انبار اختصاصی آن که در ضلع شرقی اثر قرار دارد، اشاره کرد. این اثر در خیابان صاحب‌الزمان، خیابان ملت کوچه رشیدی، پلاک ۲ قرار دارد و در تاریخ ۱۸/۹/۱۳۸۷ با شماره ۲۳۹۱۰ در لیست آثار ملی به ثبت رسیده است.

خانه هوشمند

خانه تاریخی هوشمند یا امین‌الرعایا در سال ۱۲۷۱ شمسی به سفارش حاج غلامرضا ملقب به امین‌الرعایا که در زمان مظفرالدین شاه به حکومت شهمیرزاد منصوب شد، ساخته شد. این اثر در شهمیرزاد، محله محرم دشت واقع شده و در تاریخ ۱۷/۳/۱۳۸۵ با شماره ۱۵۴۷۰ در لیست آثار ملی به ثبت رسیده است.

موزه سنگ و فسیل

این موزه نزدیک غار دربند قرار دارد و به موزه سنگ و فسیل معروف است. در این موزه فسیل‌هایی از دوره‌های مختلف و حتی با قدمت بیش از ۶۲۰ میلیون سال به نمایش درآمده است بخش سنگ این موزه نیز شامل انواع کانی‌ها و سنگ‌های معدنی و زینتی است که از حاشیه ایران مرکزی جمع‌آوری شده است تعداد معدودی از این کانی‌ها متعلق به کشورهای دیگر است.

امامزاده قاسم

بنای امامزاده قاسم زیارت در مهدی‌شهر و منطقه زیارت واقع شده است که در سال ۱۳۷۹ و با شماره ۳۵۴۸ به ثبت آثار ملی رسیده است. قدمت بنا به دوره سلجوقی و ایلخانی می‌رسد. بقعه اصلی همان محلی است که پیکر مطهر در آن دفن شده و بقیه ساختمان الحاقی هستند که در دوره‌های مختلف به بنا اضافه شده است. گنبدی که در کنار گنبد اصلی قرار دارد دارای محراب است که احتمالاً به عنوان مسجد کاربری داشته است.

امامزاده یحیی

این امامزاده در شهمیرزاد و در سمت جنوب خیابان ساری این شهر واقع شده است. قدمت بنا به دوره قاجار و قبل از آن می‌رسد و با توجه به وجود درخت چنار کهنسالی در مجاورت امامزاده از دیرباز، قداست محوطه و بقعه مورد توجه بوده است. این اثر در مورخ ۲۵/۱۲/۱۳۸۰ با شماره ۵۶۳۲ به ثبت آثار ملی رسیده است.

بزرگ‌ترین باغ گردوی جهان

شهمیرزاد علاوه بر آب و هوای خوبی که دارد به دلیل داشتن بزرگ‌ترین باغ گردوی جهان نیز به شهرت رسیده است، باغی با ۳۰ هزار اصله درخت گردو و ۷۵۰ هکتار زمین. انواع مختلفی از گردو (۲۰ نوع مختلف) در این باغ کشت شده که برخی از آن‌ها با نام‌های اختصاصی شهمیر و شاهمیر که اکنون برندی جهانی به شمار می‌روند و آن را تنها در شهمیرزاد می‌توانید ببینید. سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نیز وجود بزرگ‌ترین باغ گردوی جهان را در شهمیرزاد تأیید کرده است.

درخت کمان رستم

کهن‌ترین درخت گردو شهمیرزاد با ۱۳ قرن حیات در تاریخ ۹/۱۰/۱۳۹۰ با شماره ثبت ۱۳۱ در فهرست آثار معنوی ایران به ثبت رسیده است. این درخت دارای تاجی ۲ شاخه و متقارن است که زیبایی خاصی به آن داده است. ارتفاع این درخت حدود ۱۵ متر بوده و تاج کمانی آن از ارتفاع سه متری آغاز می‌شود. این درخت در بین اهالی شهمیرزاد به «کمان رستم» معروف است.

آبشار روزیه

آبشار روزیه یکی از آبشارهای زیبا در استان سمنان است. این آبشار در مسیر چاشم - خطیر کوه واقع شده است. این مسیر برای کسانی که قصد سفر از سمنان به مازندران را دارند می‌تواند جالب توجه باشد، زیرا مسیر شهمیرزاد به چاشم و سپس خطیر کوه مسیری کوهستانی و زیباست. آبشار روزیه در این مسیر حدود ۲۰ کیلومتر بعد از چاشم در مسیر خطیر کوه در سمت چپ جاده قرار دارد. قرار گرفتن دو کوه بلند و آبشار بین آن این فضا را زیبا و شگفت‌انگیز کرده است.

درخت کمان رستم

کمان رستم، کهن‌ترین درخت گردو شهمیرزاد با ۱۳ قرن حیات دارای تاجی ۲ شاخه و متقارن است که زیبایی خاصی به آن داده است. ارتفاع این درخت حدود ۱۵ متر بوده و تاج کمانی آن از ارتفاع سه متری آغاز می‌شود. این درخت به دلیل شباهت به کمان، در بین اهالی شهمیرزاد به «کمان رستم» معروف است.

* گزارش از سمانه سلطانی‌پور، مسئول روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان

46