در اوضاع کنونی، اقتصاد کشورهای منطقه به سرعت در حال رشد است و کشورهایی که در گذشته با حسرت به توانایی‌های اقتصادی و آبادی ایران می‌نگریستند در حال جلو افتادن از ایران هستند.
ایران در سال‌های اخیر علیرغم سرمایه انسانی قوی و تحصیل کرده،منابع طبیعی ارزنده و ژئوپلیتیک تعیین کننده، عملکرد افتخارآمیزی در حوزه اقتصاد نداشته است. تزریق درآمدهای نفتی به بودجه دولت، اقتصاد کشور را دولتی‌تر کرده و ساختار قوانین تجاری را به نفع واردات تنظیم کرده است و صادرات کشور مهجور و عقب افتاده مانده است.
مقایسة عملکرد اقتصادی دولت با "برنامة چهارم" و با "عملکرد اقتصادی دولت‌های قبل" و نیز مقایسه با سایر "کشورهای هم تراز و همسایه" حاکی از وجود رکود در اقتصاد ایران و دور شدن از اهداف سند چشم انداز است. این مقاله ضمن برشمردن اهمیت طرح شعار جهاد اقتصادی به طور مختصر به وضع فعلی اقتصاد ایران و اشکالات ساختاری آن و نیز به چگونگی برون رفت از آن با بیان الزامات و ابزارهای جهاد اقتصادی و راهکارهای رسیدن به یک اقتصاد پویا می‌پردازد.
کلید واژه
جهاد اقتصادی، درآمدهای نفتی، رشد اقتصادی، پیشرفت، تولید ناخالص ملی
مقدمه
اسم‌گذاری سال جاری با عنوان جهاد اقتصادی، مشخص کننده فوری ترین،مهم‌ترین و اصلی‌ترین مسئله کشور در حال حاضر می‌باشد که نیازمند تمرکز بخشیدن به همة تلاش‌ها و اقدامات برای حل آن می‌باشد. چهار رکن اصلی دوام و قوام هر جامعه‌ای، فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است.
اما وجود توانمندی اقتصادی و مالی امکان فعالیت در سایر حوزه‌های ذکر شده را برای مردم میسر می‌سازد. طبق طبقه بندی سازمان ملل،اقتصاد ایران، اقتصادی نیمه توسعه یافته بر پایة صنعتی متنوع و کوچک است. با وجود این، اقتصاد ایران مقام بالایی را از حیث تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید در سطح جهان ندارد.
اگر چه اقتصاد ایران دارای ظرفیت رشد و توسعه بالقوه فراوانی می‌باشد ولی آمارها و اطلاعات موجود نشان می‌دهند که اقتصاد ایران در 30 سال گذشته هرگز به ظرفیت‌های بالقوه رشد خود نزدیک نشده است. بنا بر مطالعات صندوق بین‌المللی پول، متوسط رشد اقتصادی ایران در سه سال اخیر 2/1 درصد بوده که این رقم کمتر از یک پنجم متوسط نرخ رشد اقتصادی ترکیه(2/6 درصد) و چیزی در حدود نصف رشد اقتصادی پاکستان(4/2 درصد) است.
طرح مسئله جهاد اقتصادی به عنوان شعار محوری سال جاری، علامت نیاز جدی کشور به یک "حرکت جهادی جهت فائق آمدن بر مشکلات اقتصادی موجود"، "تحمل ریاضت‌های ناشی از تحریم‌های اقتصادی بین المللی" و "جهش در جهت حرکت به سمت پیشرفت" است. مطرح شدن این شعار طبیعتا باید بتواند توجه به موضوع اقتصاد را به منزله "اولویت و مسئله اول کشور" تبدل نماید و همه فعالیت‌های مردم و زمامداران را به سمت آن معطوف دارد.
بدیهی است به میزانی که کشورها در تولید کالاها و حجم اقتصاد جهانی نقش دارند می‌توانند از آن به عنوان پشتوانه‌ای استوار برای ایفای نقش موثر در مسائل و چالش‌های بین‌المللی و نیز در توسعه امنیت ملی خود بهره‌برداری نمایند. کشور ایران دارای حدود یک درصد جمعیت دنیا است ولی نقش آن در اقتصاد جهانی در حدود 35/0 درصد است یعنی باید حجم فعالیت‌های اقتصادی کشور که هم اکنون در حدود 375 میلیارد دلار در سال است به بیش از سه برابر افزایش یابد تا نقشی متناسب با جمعیت کشور در تولیدات کالاها و خدمات و در اقتصاد جهانی داشته باشد.
در طول دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی همیشه از ضعف اقتصاد ایران به عنوان اهرم و ابزاری مناسب برای فشار به ملت و دولت ایران استفاده شده است. در شرایط کنونی نیز توسعه تحریم‌ها علیه ایران بیانگر نیاز به انجام اقداماتی اساسی در حوزه اقتصاد و سیاست برای برون رفت از وضع موجود است. توجه همه جانبه به موضوع اقتصاد به عنوان مسئلة اول کشور می‌تواند همه ظرفیت‌های ملی را برای این امر بسیج نماید. روش تحقیق این مقاله توصیف مفهومی و موردی است.
مفهوم و شاخص‌های جهاد اقتصادی
کلمه جهاد واژه‌ای مقدس و حاکی از تلاش و بکارگیری تمام قوا در راه خدا و در مقابل دشمن است. بنا بر تصریح قرآن مجید کسانی که در راه خدا تلاش نمایند خداوند راه درست را به آنها می‌نمایاند. "والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و ان‌الله لمع المحسنین" فعالیت جهادی در متن خود ایثارگری، فداکاری، انجام کار برای رضای خدا و کوشش مستمر در مسیر رسیدن به اهداف را در بر دارد. تلاش جهادی، انجام فعالیت‌های اقتصادی را توأم با رعایت اخلاق و همراه با عدالت می‌پسندد.
در قرآن مجید جهادگران با مال و جان بر نشستگان برتری داده شده‌اند و در سورة نساء آمده است: "لا یستوی القاعدون من المومنین غیر اولی الضرر و المجاهدون فی سبیل‌الله باموالهم و انفسهم، فضل‌الله المجاهدین باموالهم و انفسهم علی القاعدین درجه" بنابراین از دیدگاه اسلامی مومنان باید دارای مال باشند تا بتوانند با کمک آن در راه خدا جهاد کنند. همچنین در فرهنگ اسلامی به وقف و انفاق اموال، توصیة زیادی شده است.خداوند می‌فرماید: "لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون" یعنی به برّ نمی‌رسید مگر آنچه را که دوست دارید انفاق کنید.
کسانی می‌توانند املاک و اموال خود را وقف کنند یا انفاق نمایند که قدرت تولید ثروت را داشته باشند و یا از دست رنج دیگران ثروتی را در اختیار گرفته باشند.از سوی دیگر کلمه اقتصاد به مفهوم تخصیص منابع محدود به نیازها و خواسته‌های نامحدود آحاد مردم است. بنابراین جهاد اقتصادی به معنای تلاش گسترده و خستگی ناپذیر آحاد جامعه به منظور افزایش ظرفیت‌های کشور جهت حرکت شتابان به سوی پیشرفت است.
با این توصیف، در فرهنگ جهاد اقتصادی کار کردن به منظور افزایش تولید ملی و بالا بردن ثروت فردی و ثروت ملی یک امر پسندیده انگاشته می‌شود. در فرهنگ اسلامی کار کردن برای تأمین معیشت و رفاه خانواده همچون جهاد تلقی شده است. در قرآن مجید آمده است: "و ان لیس للانسان الا ما سعی و ان سعیه سوف یری ثم یجزیه الجزاء الاوفی" که به مفهوم آن است که برای انسان جز آنچه تلاش کرده نیست و حتما کوشش او به زودی دیده خواهد شد.
سپس به او جزای تمام‌تر داده خواهد شد. با این توضیحات می‌توان گفت که مفهوم و معنای جهاد اقتصادی فراهم کردن "مقدمات تولید کالا و خدمات" است. چنانچه چرخة تولید در کشور به راه افتد رشد اقتصادی محقق خواهد شد و نرخ رشد اقتصادی، میزان پیشرفت کشور را تعیین خواهد کرد. برای افزایش نرخ رشد اقتصادی به "گسترش سرمایه‌گذاری"، "افزایش بهره‌وری" و "توسعه اشتغال مولد" باید توجه شود. بنابراین مفهوم جهاد اقتصادی، افزایش مصرف آن هم گسترش مصرف انواع کالاهای خارجی نیست، بلکه به معنای افزایش عملکرد تولیدی ظرفیت‌های صنعتی و کشاورزی و خدماتی جامعه است.
باید در کشور تولیدی وجود داشته باشد تا مردم امکان مصرف آن را داشته باشند. جهاد اقتصادی در واقع بسیج ملی در جهت حرکت شتابان به سوی پیشرفت است تا اقتصاد کشور از زندگی مصرفی متکی بر درآمدهای نفتی نجات یابد و با افزایش تولید، رشد ناخالص ملی بالا رود.
در شرایط کنونی میانگین درآمد سرانه ملی ایران نسبت به میانگین جهانی 30 درصد کمتر است و بدیهی است که رفاه و سلامت و اخلاق که از شاخص‌های پیشرفت و جهاد اقتصادی هستند زمانی اتفاق می‌افتد که قدرت تولید ثروت ایرانیان بالا رود. شاخص اصلی در حرکت جهاد اقتصادی بایستی رشد مستمر 6/8 درصدی باشد که در سند چشم انداز پیش‌بینی شده است. متأسفانه در برنامه چهارم توسعه این رشد حاصل نشد و ظرف سه سال گذشته هم رشد اقتصادی کشور به صورت معنا‌داری افول کرده است.
منبع: روزنامه جمهوری اسلامی
نظر شما