هالیوود با 11 سپتامبر چه کرده است؟

در ده سالی که از حمله القاعده به برج های دوقلو می‌گذرد،‌ کارگردانان هالیوود به هزار و یک روش در برابر این حادثه واکنش نشان دادند.

پیتر برادشاو، منتقد و نویسنده معروف سینما در یادداشتش که در ادامه می‌خوانید به ظهور و سقوط فیلم‌های «11 سپتامبری» اشاره کرده است:

آشوب‌ها و پس‌لرزه‌های بعد از حمله به برج‌های تجارت جهانی و عملیات نظامی پس از آن، امروز دیگر تبدیل به یک خاطره دور شده است. شاید حقیقت واقعه 11 سپتامبر و همه جزییات مربوط به آن را هیچ‌گاه نشود روی پرده سینما به تصویر کشید.

برای چندین سال بعد از واقعه به نوعی همه سعی در نادیده گرفتن آن داشتند. در تلویزیون تصویر هواپیماهای آمریکایی از فاصله خیلی دور دیده می‌شد تا اینکه در سال 2003 فیلم طعنه‌‌آمیز و ضد آمریکایی دنی آرکان به نام «هجوم بربرها» به نمایش درآمد که در آن نمای نزدیکی از برخورد دومین هواپیما با برج نشان داده می‌شد. صحنه‌ای که بعد از آن هم به ندرت در فیلم‌های دیگر تکرار شد.

اما سینما چطور می‌توانست به 11 سپتامبر واکنش نشان دهد؟ به نظر می‌رسید که هالیوود برای مدتی شیوه سکوت مطلق را در پیش گرفت. شاید احساس می‌کردند سکوت بهترین راه برای نشان دادن میهن‌پرستی‌شان است، اما این روش برای مدت طولانی نمی‌توانست منطقی و هوشمندانه باشد. در حالی که هالیوود هنوز نمی‌دانست باید چه برخوردی با این قضیه داشته باشد یک تهیه‌کننده فرانسوی به نام آلن بریگاد فیلمی چند اپیزودی درباره این واقعه ساخت.

فیلمی که هر اپیزودش 11 دقیقه طول می‌کشید و در بین کارگردانانش نام شان پن هم به چشم می‌خورد. بار اولی که فیلم را دیدم فکر کردم که این اثر می‌تواند سنگ بنای فیلم‌های تجربی باشد که واقعه 11 سپتامبر را به چالش می‌کشند و سئوالاتی درباره آن مطرح می‌کنند، اما پیش‌بینی درستی نبود و دیگر فیلم‌هایی با همکاری فیلمسازان مختلف از سرتاسر جهان درباره این موضوع ساخته نشد.

تاریخ سینما در یک دهه گذشته نشان می‌دهد فیلم‌هایی 11 سپتامبر از یک سو درباره ماجرای یک حمله است و از سوی دیگر این ایده را مطرح می‌کند که سینما می‌تواند هیجانات ناشی از این واقعه را در شرایطی انتقال دهد که حتی مستقیما هم به آن اشاره نکند. برای نمونه مستند فوق‌العاده «مردی روی سیم» به کارگردانی جیمز مارش محصول سال 2008، درباره بندبازی به نام فیلیپ پتی بود که در سال 1974 بین دو برج تجارت جهانی سیمی می‌کشد و روی آن راه می‌رود. خیلی‌ها معتقدند که این فیلم به شیوه‌ای سبکبارانه به ماجرای 11 سپتامبر اشاره می‌کند.

آیا سینما بعد از 11 سپتامبر سقوط کرد؟ حتی امروز که 10 سال از آن روز می‌گذرد، هنوز هم مطمئن نیستیم.‌ البته هالیوود بالاخره تصمیمش را درباره پرداخت مستقیم به این موضوع گرفت. در سال 2006 دو فیلم «مرکز تجارت جهانی» به کارگردانی الیور استون و «یونایتد 93» به کارگردانی پل گرین‌گراس به نمایش درآمد.

یکی از این فیلم‌ها درامی حقیقی بر پایه عملیات نجات در نیویورک بود و دیگری درباره مسافرانی که در یکی از آن هواپیماهای ربوده شده، بودند. به عنوان یک منتقد سینما باید بگویم که همیشه نسبت به دیدن این فیلم‌ها بی میل بوده‌ام چون غالبا همه آن‌ها شبیه به هم هستند، اما در مورد این دو فیلم این‌طور نبود.

فیلم گرین‌گراس یک درام صریح و هوشمندانه است که تلاش دارد به مخاطبش حسی را القا کند که گویا خودش هم در آن هواپیما حضور داشته و چیزهایی را به تصویر می‌کشد که کسی تصور آنها را هم نمی‌توانسته بکند. فیلم استون، احساساتی است و چشم‌های تماشاگران را خیس می‌کند کمی بعد استون فیلم «دبلیو» را می‌سازد که درباره زندگی جورج دبلیو. بوش رییس جمهور وقت آمریکا بود. به‌نظرم هیچ فیلمسازی به اندازه الیور استون بعد از 11 سپتامبر با فیلم‌هایی که ساخت، اعتبار و کارنامه‌اش را زیر سئوال نبرده است.

چالش اصلی فیلمسازان در این مدت این بوده که مخاطبشان را داخل ذهن تروریست‌ها ببرند. گرین‌گراس تا حدی موفق شد که در فیلمش این کار را انجام دهد.

وقتی فیلم «گنجه رنج» کاترین بیگلو در سال 2008 ساخته شد من صراحت و قدرت فیلم را ستایش کردم. جان پیلجر به من و فیلم حمله کرد و گفت که این یک طرفداری جانبدارانه و پروپاگاندا از منتقدی است که طرفدار خشونت جنگ است! من با او مخالفم. به‌نظرم خطر این فیلم خیلی کمتر از آن فیلم‌های لیبرال‌هاست.

مستندسازها در این زمینه خیلی بهتر کار کردند. «فارنهایت 911» مایکل مور به درستی دروغ جنگ آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها را در حمله به کشورهای خاورمیانه آشکار کرد.

آن هم در زمانی که فیلم‌های جریان اصلی خیلی سفت و سخت در قبال حمله این دو کشور سکوت اختیار کرده بودند. از چند زاویه این بهترین مستند مور به حساب می‌آید و نشان می‌دهد که سینما علاقه دارد با مسائل مهم و عمیق جهانی مواجهه کند. به هر حال ماجرای 11 سپتامبر 2001 باعث به وجود آمدن جریان‌های تازه‌ای در سینما شد. درام‌های جدیدی با استفاده از این ایده کلید خوردند. البته هنوز زود است که درباره سرنوشت فیلم‌های 11 سپتامبری قضاوت کنیم.

58301