بررسی ظرفیت کارخانه‌های فولاد ایران

بهره‌مندی از منابع غنی سنگ آهن و انرژی، باعث شده تا تامین مواد اولیه مورد نیاز کارخانه‌های کشور، به سادگی انجام گیرد. در همین راستا، سالانه شاهد گسترش و پیشرفت بسیاری از این کارخانه‌ها و ایجاد خطوط تولید جدید برای ساخت محصولات جدید یا افزایش ظرفیت تولید هستیم. محصولات تولیدی در این صنعت، به عنوان مواد اولیه بخش قابل توجهی از صنایع داخلی دیگر مانند خودروسازی، لوازم خانگی و وسایل الکترونیکی مورد استفاده قرار گرفته و آن‌ها را تامین می‌کنند. علیرغم وضعیت مناسب کارخانه های فولاد ایران و نرخ تولید بالا، شرایط صادرات چندان مطلوب نیست و موانعی بر سر راه‌شان وجود دارد.

تاریخچه ایجاد کارخانه های فولاد در ایران

کشور ایران سابقه طولانی در تولید فولاد داشته و اولین تولید و فرآوری این صنعت، به دوران باستان بازمی‌گردد. زمانی بیشتر از فولاد جهت ساخت ابزارآلات جنگی چون شمشیر، نیزه، زره و ابزارآلات کشاورزی استفاده می‌شد اما ساخت اولین کارخانه های فولاد کشور، در زمان پهلوی اول و حدود سال‌ های ۱۳۰۶ تا ۱۳۱۰ شمسی آغاز شد. زمانی که طرح احداث ریل و قطار در کشور کلید خورده و پیشبرد آن نیازمند مقادیر قابل توجهی فولاد بود. این پروژه تا سال ۱۳۲۸ با موفقیت پیش رفته و در این سال به دلیل کمبود بودجه، متوقف شد.

کمی بعد ایران با آلمان قراردادی منعقد کرده و این کشور دستگاه های مورد نیاز برای احداث کارخانه را در اختیار ایران قرار داد. به این ترتیب، کارخانه فولادسازی رسما در سال ۱۳۲۹ در شهر کرج، تاسیس شد. اما بعد از جنگ جهانی دوم، آلمان خاک ایران را ترک کرد و پروژه دوباره متوقف شد. تا این که سال ۱۳۴۲ دولت ایران با همکاری سوئد، اولین کارخانه محصولات فولادی را در شهر اهواز تاسیس کرد. این کارخانه که تا سال ۱۳۸۳ به عنوان یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان فولاد جهان فعالیت داشت، زمینه ساز ایجاد دیگر کارخانه های فولاد ایران گردید. به مرور، کارخانه های فولاد مهم دیگر همچون ذوب آهن اصفهان، فولاد مبارکه و غیره هم راه اندازی شدند.

وضعیت تولید کارخانه های فولادی ایران

افزایش تعداد کارخانه های تولیدکننده فولاد ایران و رشد ظرفیت تولید آن‌ ها، باعث شده تا ایران طی سال های اخیر به جمع ۱۰ تولیدکننده برتر فولاد جهان راه یابد. حتی در ۶ ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۳ میلادی با پشت سر گذاشتن برزیل و ترکیه، به رتبه هشتم تولیدکنندگان برتر فولاد جهان رسید. بر اساس گزارش انجمن جهانی فولاد، ایران در بازه زمانی مذکور پس از کشورهای چین، هند، ژاپن، آمریکا، روسیه، کره جنوبی و آلمان، با تولید ۱۶ میلیون و ۱۰۰ هزار تن فولاد، در رتبه هشتم جهانی قرار گرفت. البته با توجه به کاهش تولید کارخانه های ایرانی با ورود به فصل سرما و افزایش میزان تولیدات فولاد برزیل و ترکیه در ماه های پایانی سال، مجددا کارخانه های فولاد ایران به رتبه دهم جهان سقوط کردند. میزان تولید فولاد ایران در ۹ ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۳ میلادی هم ۲۲ میلون و ۱۰۰ هزار تن گزارش شده است.

مهم ترین و بزرگ ترین کارخانه های فولاد ایران

تعداد زیادی کارخانه فولادی در ایران فعالیت دارند که تمرکز اصلی آن ها در اصفهان و خوزستان است. تولیدات این کارخانه ها هم در زمینه محصولات پایه و میانی زنجیره فولاد مانند گندله سنگ آهن، آهن اسفنجی، شمش و اسلب بوده و هم مقاطع فولادی مانند میلگرد، تیرآهن، نبشی، ناودانی و انواع ورق را شامل می‌شود. علیرغم این که تمامی کارخانه های فولاد کشور از اهمیت بالایی برخوردار بوده و حتی برخی کارخانه های کوچک تر محصولات اختصاصی و مهمی را تولید می‌کنند، اما تعدادی از آن‌ ها بیشتر مطرح هستند. به عبارت دیگر، اعتبار بالاتری در سطح ملی و جهانی دارند. این کارخانه های بزرگ و مهم کشور، عبارتند از:

• کارخانه شاهین بناب

• کارخانه فولاد مبارکه اصفهان

• ذوب آهن اصفهان

• کارخانه فولاد خوزستان

شاهین بناب از کارخانه های فولاد ایران

مجتمع فولاد صنعت بناب (شاهین بناب) یکی از کارخانه های فولاد ایران با ظرفیت تولید بالا است. این مجموعه از چندین شرکت فولادی شامل کارخانجات ذوب و نورد تشکیل شده است. شاهین بناب جزء کارخانه های جدید فولادی کشور بوده و در سال ۱۳۸۳ تاسیس شده است. دارای ظرفیت اسمی تولید یک میلیون و ۹۵۰ هزار تن در بخش نورد گرم و ۴۵۰ هزار تن در بخش ذوب و ریخته گری است. میلگرد، تیرآهن، نبشی، ناوادانی، بیلت و مفتول آلیاژی، برخی از مهمترین تولیدات این کارخانه محسوب می‌شوند. فولاد صنعت بناب در میان تولید کنندگان فولاد در رتبۀ چهارم قرار دارد و در بخش خصوصی، مقام اول را دارد.

کارخانه فولاد مبارکه اصفهان

فولاد مبارکه اصفهان با ظرفیت تولید سالانه حدود ۷.۲ میلیون تن انواع محصولات فولادی، رتبه اول کشور را در بین کارخانه های فولاد ایران به خود اختصاص داده است. بیشترین محصولات این شرکت شامل ورق های فولادی نورد گرم، نورد سرد، گالوانیزه و اسلب است. این محصولات علاوه بر استفاده در صنایع داخلی خودروسازی، ساختمانی و لوازم خانگی، به کشورهای اروپایی، آسیایی و آفریقایی هم صادر می‌شوند. در افتتاحیه پنجمین جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد ایران امسال، از نمایندۀ فولاد مبارکه به عنوان چهره‌ تأثیرگذار بومی‌سازی آهن و فولاد تقدیر به عمل آمد.

ذوب آهن اصفهان

کارخانه ذوب آهن اصفهان با نام اختصاری ESCO، از دیگر کارخانه های مطرح و بزرگ تولید فولاد کشور است. این کارخانه در حال حاضر، دارای ظرفیت تولید سالانه ای برابر با ۳.۶ میلیون تن انواع مقاطع فولادی از جمله میلگرد، تیرآهن، نبشی، ناودانی و بیلت است. محصولات این شرکت این هم در صنایع گوناگون داخلی از جمله نفت و گاز، ساختمان سازی و حمل و نقل مورد استفاده قرار گرفته و در بسیاری از موارد هم صادر می‌شوند.

بر اساس آمار وزارت صمت، از دوازده شرکت بزرگ معدنی فلزی فعال در کشور (مانند ذوب‌آهن اصفهان، فولاد مبارکه، فولاد خوزستان، فولاد خراسان، شرکت مس، گل گهر، صنایع آلومینیوم و... ) از ۵۲۴ میلیون دلار صرفه جویی در بخش بومی سازی، ۲۷ درصد آن به ذوب‌آهن اصفهان اختصاص یافته است. در سال‌های اخیر ذوب‌آهن اصفهان با تاسیس شرکت‌های مهندسی و ساخت، گام هایی در مسیر بومی‌سازی برداشته است.

فولاد خوزستان از کارخانه های فولاد ایران

ظرفیت تولید فولاد خوزستان با چهار فاز مختلف، سالانه ۵.۲ میلیون تن برآورد می‌شود. عمده محصولات این کارخانه به روش احیا مستقیم تولید شده و به دلیل کیفیت مناسب، از بازار صادراتی مناسبی برخوردار است. کارخانه فولاد خوزستان که در نزدیکی شهر اهواز قرار دارد، یکی از قطب های اصلی تولید فولاد خام کشور به شمار می‌آید. کارخانه فولاد خوزستان، در صنایع تولید خود، از دستگاه تصفیه گازهای سولفیدی استفاده می کند. استفاده از دستگاه تصفیه گازهای سولفیدی، با هدف ارتقای شاخص‌های زیست‌ محیطی و سلامت کارکنان در فضاهای بسته صورت گرفته است. این شرکت مطالعات وسیعی درباره فولاد سبز، انرژی‌ خورشیدی و فناوری‌های جدید فولاد در حال انجام دارد و این مطالعات به کمک مشاوران و با سفر به کشورهای مختلف دنیا انجام می‌گیرد. شرکت فولاد خوزستان در بورس کالای امسال، با نسبت قیمت به سود پایین‌تر از 4 واحد، جزء جذاب‌ترین نمادها مطرح شد.

چالش های کارخانه های فولادی ایران

آنلاین سازه در این مقاله به بررسی تعدادی از کارخانه های فولاد ایران پرداخت. علیرغم سرمایه گذاری دولت برای افزایش ظرفیت تولید فولاد با تکیه بر مواد اولیه داخلی، کارخانه های فولاد کشور با چالش های متعددی رو به رو هستند. استفاده از فناوری های نوین و نوسازی خطوط تولید، آموزش نیروی کار متناسب با آن، پایداری محیطی و محدودیت در حمل و نقل ریلی، برخی از این موارد محسوب می‌شوند. تامین آب و محدودیت انرژی هم از دیگر چالش هایی است که گاها و در برخی بازه های زمانی، کارخانه های فولاد ایران را از دستیابی به ظرفیت تولید اسمی، ناتوان می‌سازد. علاوه بر این، قیمت گذاری دستوری مقاطع فولادی هم در بسیاری از موارد موجب اختلال بازار شده و مشکلاتی برای کارخانه های فولاد ایجاد کرده است.