چهار کتاب تازه در باره اخوانی ها و سلفی های مصر، سوریه و عراق

قدرت گرفتن اخوانی ها و سلفی ها در مصر و تلاش آنها برای تصرف قدرت سیاسی در سوریه و نیم خیز آنان برای تصرف قدرت سیاسی عراق در آینده، سبب شده است تا مطالعات گسترده ای از سوی اعراب و فرنگی ها در این زمینه انجام شود.
اخوانی ها از کجا آمدند؟‌ چه تغییراتی در طول زمان در آنان پدید آمده است؟‌ تفاوت اخوانی های مصر و عراق و سوریه در چیست؟ عربستان چه نسبتی با آنها دارد؟
این ها پرسشهایی است که در باره سلفی ها نیز وجود دارد. سلفی های مصر با سلفی های وهابی تفاوتی دارند؟‌ جریان های سلفی سوریه وابسته به کدامین نحله از سلفی هاست؟ در عراق چه خبر است و سلفی ها چه اندیشه هایی دارند؟
در این زمینه بیانیه ها کوتاه و بلند سران سلفی و اخوانی طی سالهای اخیر منبع مهمی برای شناخت وضعیت آنهاست. تجربه طولانی ناسیونالیسم و بعثیسم و جز اینها در یک دوره طولانی و همین طور نفوذ قاطع آمریکا طی سال گذشته در مصر سلفی ها و اخوانی ها را رودر ور با انتخاب های سختی در مواضع خود قرار داده است. تحولات عراق و مبارزه به اصطلاح جهادی سلفی ها در عراق با خسارت های فراوانی برای آنان و مردم عراق داشته، تجربه نوینی را برابر آنان قرار داده است. آیا آنان پیروز شده‌اند؟‌ آیا خواهند توانست قدرت را در جهان اسلام سنی به دست آورند؟ نسبت آنان با سایر مسلمانان سنی چیست؟ و...
روشن است که اکنون مانند شصت سال پیش نیست که بتوان با یک نظریه کلی سید قطب یا دیدگاه های مشابه در جهان امروز وارد بازی سیاسی شد.
از سوی دیگر امریکا نیز شرایط تازه ای را پدید آورده است. دمکرات ها جانبدار پدید آمدن نظام های نسبتا دمکراتیک هستند تا هم از اتهام حمایت از دولت های استبدادی برهند و هم از دل این دمکراسی دوستانی برای خود دست و پا کنند تا بتوانند منافع خود را حفظ کنند. برای آن ها چندان تفاوتی ندارد که این دولت های اسلامی باشند یا نباشند، مهم این است که با شرایط دنیا کنار بیایند، دست از اسلحه بردارند و حتی در قدرت شریک شوند و حاضر به نوعی تعامل با امریکا باشند. این سیاستی است که امریکا دنبال آن است و اتحادیه اروپا نیز از همان پیروی می کند چون چاره ای جز این ندارد.
امریکایی ها در طول دو دهه اخیر تردید داشته اند که با سلفی ها می توانند کنار بیایند یا خیر. در این زمینه تلفاتی داده اند اما هیچ گاه راه تفاهم و تعامل را نبسته اند. همین که به طالبان اجازه می دهند در قطر – محل بزرگترین پایگاه امریکا در منطقه – دفتر بزند، این که حاضر به مذاکره هستند، این که اجازه می دهند سلفی ها بیش از بیست درصد کرسی های پارلمان مصر را در اختیار بگیرند، این که وارد بازی سوریه می شوند در حالی که می دانند سوریه در صورت سقوط بشار در اختیار سلفی ها و اخوانی ها خواهد بود، همه حکایت از آن دارد که امریکا شرایط جدید را پذیرفته و با آن کنار آمده است. بدون تردید با همه این گروه ها در ارتباط است، زیرا هم آنها و هم امریکا می دانند که در شرایط جدید باید باهم کنار بیایند. این که بعدها کدام یک، امریکایی ها یا سلفی ها بر یکدیگر غلبه خواهند کرد، سخن دیگری است.
در پژوهش های جدیدی که منتشر شده، آثار فراوانی در باره جریان سلفی و اخوانی نوشته شده و در آن ها سعی شده است تا آخرین دیدگاه های این این گروه و مواضع آنان مورد بررسی قرار گیرد.
کتاب الاخوان المسلمون فی سوریا (انتشارات مسبار، 2011) مجموعه ای از مقالات است که توسط نویسندگان مختلف در باره وضعیت فکری و سیاسی اخوانی ها در سوریه نوشته شده است. اسلام سیاسی در سوریه، حرکت سیاسی در سوریه و افق تحولات دمکراتیک، اخوان المسلمون در سوریه:‌دین و دولت و دمکراسی؛ ابومصعب سوری و نسل سوم از سفلی های جهادی، جریان معتدل اخوانی با تأکید بر افکار محمد المبارک؛ اخوان المسلمون و جنبش مسلحانه علیه سلطه، گروه زید دمشقی، از آغاز نبرد مسلحانه تا جهاد جهانی؛ اسلامی های سوریه و پدیده جهاد در عراق.
کتاب دیگر الحالة السلفیه المعاصره فی مصر از احمد زغلول شلاطه اثر دیگری است که در باره پیشینه سلفیت و وهابیت در مصر تا به امروز گزارشی داده است. باب اول سلفیت و وهابیت، باب دوم وضعیت کلی دینی، فصل سوم سلفی های مصر که در این فصل روی جمعیت الشرعیه لتعاون العاملین بالکتاب و السنه المحمدیه و جماعة‌انصار السنة المحمدیه بحث مفصلی شده است.
کتاب دیگری با عنوان الاخوان المسلمون فی العراق از سال 1959 تا 1971 توسط ایمان عبدالحمید الدباغ در 800 صفحه در سال 2011 منتشر شده و طی آن به تفصیل از وضعیت اخوانی های عراق و مواضع و اندیشه های آنان و همین طور مواضع سیاسی آنها در طول این سالها بحث شده است.
کتاب دیگری با همین نام، یعنی الاخوان المسلمون فی العراق سالهای 1945 ـ 2003 از محسن عبدالحمید استاد سابق دانشگاه بغداد منتشر شده که در آن نیز، تحرکات و مواضع و بیانیه های این گروه و همین طور تشکل های وابسته به آنها و شخصیت هایی که در آنها فعال بوده اند مورد توجه قرار گرفته اند.
بدون شک اندیشمندان ایرانی به خصوص کسانی که به صورت ذهنی یا عملی درگیر با این تحولات هستند، باید با این قبیل آثار آشنا بوده و تلاشی برای ترجمه آنها به فارسی داشته باشند.