به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، در تحقیق کار عملی انجام می شود، مقالات علمی نوشته می شود اما در «تدریس» استاد باید به یک مستوایی برسد و توانایی بیشتری کسب کرده باشد تا بتواند مطلب را به عنوان یک «درس» ارائه بدهد و این در حوزه محقق شده است.
بنابر روایت شبستان، موضوع تحول در حوزه های علمیه، الزامات این تحول، راهکارها و چالش های احتمالی موجود، از جمله مسائلی است که پیش تر در گفت وگو با کارشناسان و صاحب نظران مختلف این عرصه در رابطه با زوایای گوناگون آن صحبت کردیم. یکی از مصادیق عینی این تحول که به اقتضای شرایط روز جامعه و بسیار بجا ایجاد شده دفتر فقه معاصر حوزه است که از زمان ایجاد یعنی سال ۱۳۹۵ تا کنون دستاوردها و آثار خوبی به ارمغان آورده است. در این باره با مدیر دفتر گفتگو گرده ایم.
تولیدات علمی حوزه درباره موضوعات روز و اقتضائات جامعه
حجت الاسلام «حسین اثنی عشری» درباره اینکه مبنا و شیوه نیازسنجی برای برپایی دروس خارج فقه جدید چیست؟ و چگونه شناسایی می شود که در چه زمینه ای به ایجاد فقه ویژه و اختصاصی نیاز است؟، گفت: جریان فقه معاصر به نوعی تحول در حوزه علمیه است. البته تاریخ نشان می دهد که فقهای ما همیشه به‌روز بوده اند. به عنوان مثال «رساله خراجیه» مرحوم کرکی و فتوای میرزای شیرازی و ... با هدف پاسخگویی به نیازهای زمان خودشان بوده است. یا کتاب لمعه (که برای دولت سربداران نگاشته شده) همین حالت را دارد. چون دولت سربداران از شهید اول تقاضا کردند منظومه ای در اختیار آنها قرار دهد تا بر اساس آن دولت را اداره کنند. درباره دولت سربدران هم شاید بد نباشد مطالبی عرض کنم چون مهم است و بسیاری از مخاطبان احتمالا اطلاعی از آن ندارند مگر در حد فیلم و سریال.
اثنی عشری تصریح کرد: دولت سربداران سابقه ای ۵۰ ساله دارد دولتی با وسعت دو برابر انگلستان فعلی تقریبا کوچکتر از آلمان و ۵۰ سال حکومت. عامل شکست آن هم ناکارآمدی نبود بلکه شخص «تیمور لنگ» در جنگی حضور پیدا می کند و آنها را شکست می دهد وگرنه آنها پیش از آن بارها جنگ هایی را با مغول و غیرمغول داشتند و موفق شده و قادر به اداره جامعه بودند. نتیجه این که فقه همواره اینگونه بوده است.
مدیر دفتر فقه معاصر با اشاره به تغییر و تحولات جامعه در گذر زمان و متفاوت شدن نیازها گفت: روشن است که در زمان حاضر وقتی مسائل گسترده تر می شود و سرعت تغییر مسائل بالاتر می رود به کارهای بیشتر، منسجم تر و برنامه ریزی مفصل تر نیاز داریم که الحمدالله این اتفاق افتاده و امروز در حوزه ها درباره موارد مختلف علمی از «حقوق»، «سیاست»، «هوش مصنوعی»، «رمزارزها» و «بورس» و...تا «مباحث اخلاقی و تربیتی جدید» طرح بحث و به تولیدات علمی منتهی می شود.
وی تاکید کرد: علاوه بر تولیدات علمی ما به موضوع تدریس های علمی در این زمینه و در بالاترین سطح نیز رسیده ایم. به عنوان مثال امروز شما کمتر دانشگاهی را پیدا می کنید که حقوق هوش مصنوعی در آن تدریس شود. البته توضیح این نکته هم لازم است که «تدریس» متفاوت از «تحقیق» است. در تحقیق کار عملی انجام می شود، مقالات علمی نوشته می شود اما در «تدریس» استاد باید به یک محتوایی برسد و توانایی بیشتری کسب کرده باشد تا بتواند مطلب را به عنوان یک «درس» ارائه بدهد و این در حوزه محقق شده است.
برخی مسائل نیاز به موضوع شناسی و کار اجتهادی دارند
حجت الاسلام اثنی عشری بخش دیگری از سخنان خود به موضوع راه های رسیدن و استخراج فقه های معاصر اختصاص داد و تصریح کرد: برای اینکه بدانیم امروز درباره چه موضوعاتی نیاز به دروس خارج فقه داریم و نیازها و اقتضائات روز جامعه را که لازم است از نظر فقهی به آنها پاسخ داده شود، شناسایی کنیم، در حال حاضر از چهار روش استفاده می کنیم. اول، سوالات و نیازهایی است که از طرف بخش های مختلف حاکمیت مطرح می شود. به عنوان مثال قوه قضائیه، دولت، مجلس، شورای نگهبان یا حتی لوایح وآیین نامه ها و... بسیاری از این سوالات نیاز به کارِ اجتهادی ِعلمی ِمستقل ندارد صرفاً باید مشخص شود که مصداق کدام عمل شرعی هستند؟ و اینکار توسط کارشناسان و گروه های علمی در حوزه انجام می شود. به عنوان مثال قراردادی نوشته شده و نیاز است معین شود که نوع این قرارداد چیست؟ آیا «قرض» است؟ آیا تحت عنوان «عاریه» قرار می گیرد؟ یا تحت عنوان «ربا»؟ بنابراین یکی از راه های نیازسنجی، مسائلی است که حاکمیت در جهات مختلف با آن درگیر است.
وی افزود: اما برخی مسائل، موارد جدیدی هستند که نیاز به موضوع شناسی و کار اجتهادی دارند. بخش دوم کارهای علمی است که به تناسب سطح بین المللی مطرح می شود. یعنی برخی موضوعات الان در سطح جهانی مسئله است حالا ممکن است به شکل خاص در ایران مسئله نباشد یا پیش بینی می شود که در آینده مسئله خواهد شد. یا موضوعاتی که به هرحال باید نظر اسلام را نسبت آنها مشخص کنیم. مانند فقه هوش مصنوعی.
مدیر دفتر فقه معاصر در پایان خاطرنشان کرد: علاوه بر این، کارهایی که از یک جَوَلان ذهنی ِاجتهادی به دست می آید و سوالات و فروعاتی که رویه‌ی هزار ساله فقها و شاگردان ایشان بوده هم عامل برخی از کارهای علمی جدی می شود. مورد آخر نیز آینده پژوهی هایی است که ابتدا باید به سطحی از قوت علمی برسد و ثابت شود که در ادامه مسیر و تولید نظام فکری به آنها نیازمند هستیم و آنها هم در مسیر اجتهادی قرار می گیرند. این چهار طریق، راه ها و روش های اصلی برای ایجاد یک جریان فقهی جدید است که ما طی می کنیم.
نظر شما