به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ،حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ایازی، استاد درس خارج فقه حوزه و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا، در پاسخ به این سؤال که خداوند در آیه ۲۸ سوره حج از منافع سخن می‌گوید و می‌فرماید: «لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَی مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ؛ تا شاهد منافع خویش باشند و نام خدا را در روزهای معلومی بر دام‌های زبان بستهای که روزی آنان کرده است ببرند پس از آنها بخورید و به درمانده مستمند بخورانید».
بنا بر روایت ایکنا، منافع فریضه حج شامل چه مواردی است و نصیب چه کسانی می‌شود؟ گفت: قرآن کریم می‌فرماید: «مُنَافِعُ لِلنَّاس»؛ در حج از دو جهت شاهد منافع هستیم. یکی از منافع حج ابعاد معنوی آن است که در خودسازی فردی و اجتماعی تحقق پیدا می‌کند. یک مسلمان وقتی خود را در یک موج اجتماعیِ معنوی قرار می‌دهد، آثار آن دیگر مانند نماز جماعت نیست که تعداد محدودی از یک محله یا منطقه گردهم می‌آیند و به صورت دسته‌جمعی عبادت می‌کنند. آثار چنین عبادت دسته‌جمعی حتی از آثار نماز جمعه‌های پرجمعیت و باشکوهی که مردم با شوق و رغبت در آن شرکت می‌کنند نیز بیشتر است.
آنچه حج را متفاوت می‌کند
وی تصریح کرد: حج، انجام فریضه و مناسک دینی به گونه‌ای است که مسلمانان از سراسر جهان گرد هم می‌آیند و این اعمال را به صورت جمعی انجام می‌دهند که به لحاظ روحی و اجتماعی، آثار مضاعفی نسبت به یک حرکت فردی دارد؛ این بخشی از حقیقت حج است. بنابراین یکی از فواید حج به عنوان یک فریضه اسلامی بُعد معنوی و عبادت دسته‌جمعی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین ایازی ادامه داد: آثاری که این شکل جمعیِ عبادت در شوق و نشاط دینی و تأثیرگذاری بر کل زندگی بر جای می‌گذارد، قابل مقایسه با عبادات فردی نیست. ممکن است نماز یا روزه به صورت فردی اثری خاص داشته باشد، اما وقتی عبادتی مانند حج به صورت جمعی انجام می‌شود، اثری شتاب‌دهنده و عمیق‌تر دارد.
پدیده پلکانی منافع حج
وی در پاسخ به این سؤال که آیا این آثار فقط شامل حال افرادی می‌شود که در حج حضور دارند، یا سایر مسلمانانی که به حج نرفته‌اند نیز از فواید آن بهره‌مند می‌شوند؟ گفت: اثر حج، پدیده‌ای پلکانی است. کسانی که مستقیماً در صحنه حاضر هستند، اطرافیانی که با آنها در ارتباط هستند و جامعه‌ای که حجاج در بازگشت در آن حضور دارند؛ حجاج و خانواده آنها از چند ماه قبل از آغاز سفر با فریضه حج، ملزومات و مباحث مرتبط با آن درگیر هستند. پس از بازگشت نیز حجاج خاطرات و تجربیاتشان را با دیگران به اشتراک می‌گذارند.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: همه حاجیانی که در سال‌های گذشته به حج رفته‌اند، هر سال با نزدیک شدن به موسم حج، خاطرات حج در آنها زنده می‌شود. امسال ممکن است دو میلیون نفر به حج رفته باشند، اما سال گذشته و سال‌های قبل نیز همین تعداد در حج حضور داشته‌اند. این روند، تأثیر تجمعی و پلکانی دارد و جامعه را به تدریج تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی اظهار کرد: کسانی که امسال در حج حضور ندارند اما از طریق رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و ارتباط با حجاج، شاهد این رویداد عظیم هستند نیز تحت تأثیر فواید و منافع معنوی حج قرار می‌گیرند. به ویژه اینکه امروزه با پیشرفت فناوری، این مراسم در سراسر جهان پخش می‌شود و مسلمانان در هر نقطه‌ای از جهان با این فریضه اسلامی مواجهه دارند و این روحیه معنوی را احساس می‌کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین ایازی در ادامه گفت: حج چندین اثر دارد؛ یک اثر اولیه که افراد حاضر در حج آن را تجربه می‌کنند و یک اثر ثانویه که برگزاری حج به طور کلی بر جوامع می‌گذارد. در اثر اولیه وقتی یک حاجی ایرانی در کنار یک حاجی آفریقایی، آمریکایی، اروپایی یا آسیایی قرار می‌گیرد، احساس وابستگی، همبستگی و اتحاد میان مسلمانان ایجاد و تقویت می‌شود. این یکی از مهم‌ترین ابعاد اجتماعی و بخشی از منافع معنوی حج است.
وی منافع مادی را بخش دیگری از منافع حج برشمرد که خداوند به آن وعده داده است و گفت: امروزه حج می‌تواند به عنوان یک فرصت تجارت بین‌المللی مطرح شود. در حج از سراسر جهان زائران به سرزمین وحی سفر می‌کنند؛ تهیه ملزومات حج، چرخش مالی گسترده شرکت‌های هوایی، حمل و نقل و ...، همه روابط اقتصادی خاصی را در سراسر جهان مبتنی بر حج ایجاد می‌کند. یعنی حج می‌تواند چرخه مالی و اقتصادی ویژه‌ای را در جهان اسلام ایجاد کند.
دوام مناسک دینی با چرخش اقتصادی
این استاد درس خارج فقه حوزه به تأثیر مسئله اقتصاد در مناسک دینی نیز اشاره کرد و گفت: همیشه مناسکی که در آنها نوعی چرخش مالی وجود دارد، از دوام و حمایت خاصی برخوردار هستند. مثلاً اگر نگاه کنید، در مراسم مذهبی شیعیان مانند عزاداری‌ها، چنین چرخش اقتصادی‌ای ایجاد می‌شود. همین نذورات و مراسمی که برگزار می‌شود و مبادلاتی که انجام می‌گیرد، همگی نوعی پشتوانه مادی در پس این رویدادها هستند. این جریان مالی، همواره از درون این مناسک را تقویت می‌کند و به آن تحرک می‌بخشد؛ مانند آسیابی که وقتی آب بر روی آن می‌ریزد، سنگ آسیاب را به چرخش درمی‌آورد.
وی ادامه داد: در حج نیز شاهد چنین مبادلاتی هستیم. اگرچه ممکن است این مبادلات در سطح بین‌الملل چندان نمود گسترده نداشته باشد، اما نوعی حرکت پشتیبانی‌کننده برای این مراسم مذهبی ایجاد می‌کند. این منافع اقتصادی نصیب کشوری که در طول سال یک ماه را به طور خاص برای میزبانی از زائران حج اختصاص می‌دهد، نیز می‌شود. سایر کشورها در طول سال پذیرای توریست‌ها هستند و برهمین اساس زیرساخت‌های خود را آماده می‌کنند اما بخشی از محل‌هایی که ویژه حضور حجاج است، فقط چند روز در طول سال استفاده می‌شود اما کشور میزبان حج باید آنها را مهیا نگه دارد و انگیزه‌های مالی موجب آماده نگه داشتن سرزمین مشعر، منا و ... برای حضور چند روزه حجاج است.
تضمین برکت در اموال حجاج
حجت‌الاسلام والمسلمین ایازی تصریح کرد: برنامه‌ریزی‌های گسترده، از راه‌سازی تا مدیریت جمعیت، برای دولت میزبان منافعی دارد و از طرفی برای افرادی که به حج می‌روند نیز سودمند است. شاید در ظاهر به نظر برسد که حجاج در حج فقط هزینه می‌کنند، اما این هزینه‌ها آثار مادی پنهانی در تحرک اقتصادی آنها ایجاد می‌کند. در برخی روایات آمده است، منافع حج برای افراد سه مرحله دارد: برای دسته اول موجب آمرزش گناهان گذشته و آینده می‌شود. برای دسته دوم فقط موجب آمرزش گناهان گذشته آنها می‌شود و برای یک دسته اگر حتی جنبه‌های معنوی را نیز کسب نکنند، تضمین روزی و برکت در مال آنها وعده داده شده است.
وی افزود: افرادی که به حج می‌روند، پس از بازگشت، زندگی مادی‌شان نیز دچار تغییر می‌شود. این نشان می‌دهد که حج، جدا از ابعاد معنوی و فردی، منافعی در تبادلات مالی و ایجاد ارتباطات اقتصادی بین مسلمانان دارد. مثلاً یک ایرانی در حج ممکن است با یک مالزیایی، چینی یا آفریقایی آشنا شود و به‌راحتی با او رابطه تجاری برقرار کند. این آشنایی‌ها و ارتباطات، زمینه‌ساز همکاری‌های آینده می‌شود.
این استاد حوزه علمیه با تأکید بر اینکه حج دارای «مَنافعُ لِلنَّاس» است، نه فقط «للمؤمنین»، گفت: حج نه فقط برای مؤمنان بلکه برای همه مردم منفعت دارد زیرا تمام کسانی که در مکه حاضر می‌شوند، لزوماً مؤمن نیستند؛ مردم با درجات ایمانی مختلف در این اجتماع شرکت می‌کنند، اما در نهایت، این تحرک، منافع دنیوی نیز برای آنها به همراه دارد.
حج عاملی برای هجرت و حرکت
وی در پاسخ به این سؤال که کدام یک از منافعی که خداوند قول کسب آنها در حج را داده است، بیشتر محقق شده و کدامیک با توجه به شرایط عصر کنونی کمتر امکان تحقق یافته است؟ گفت: وقتی می‌توانیم درباره منافع حج به صورت بارز صحبت کنیم، باید به این پرسش اساسی پاسخ دهیم؛ اگر حج وجود نداشت، چه اتفاقی برای مسلمانان می‌افتاد؟ بدون شک، حج همواره عاملی برای هجرت و حرکت بوده است. این هجرت‌سازی، زمینه‌ساز همبستگی، انسجام اجتماعی، نشاط روحی و نوعی تضمین معنوی است که هر کدام از این آثار به‌تنهایی اهمیت بسیار دارند.
حجت‌الاسلام والمسلمین ایازی در ادامه گفت: جدا از جنبه‌های عبادت فردی مانند نماز و دعا که در هر مکانی قابل انجام است، آنچه در حج برجسته می‌شود، ابعاد اجتماعی این فریضه است. این جنبه‌های اجتماعی و همبستگی که در این عمل عبادی جمعی محقق می‌شود، از آرمان‌های آشکار و ارزشمند حج به شمار می‌رود.
وی تصریح کرد: هرچه شناخت فرد از اعمال حج بیشتر باشد، نتایج و برکات آن نیز افزون‌تر خواهد بود؛ بنابراین برای رسیدن به منافع کامل حج، باید تلاش کنیم حجاج حج ابراهیمی را بهتر بشناسند و ادا کنند.
این استاد دانشگاه به کتاب‌های تخصصی درباره فلسفه حج و آثار معنوی آن نیز اشاره کرد و گفت: در کنار این کتاب‌ها، یک سری کتاب‌های خاطرات و تجربیات باطنی حج‌گزاران نیز نوشته شده است که این سفرنامه‌ها متعلق به افراد گوناگونی است، از مراجع تقلید و علمای بزرگ گرفته تا جامعه‌شناسانی مانند دکتر شریعتی، یا نویسندگانی مانند جلال آل احمد که هر کدام با نگاه خاص خود حج را توصیف کرده‌اند. حتی افراد عادی که به حج رفته‌اند، تجربیات منحصر به فردی دارند که خواندن آنها می‌تواند برای زائران حج بسیار تأثیرگذار باشد.
وی در پایان گفت: این ادبیات غنی که در طول سال‌ها شکل گرفته، نقش بسزایی در افزایش معرفت و شناخت حج‌گزاران دارد. به همین دلیل است که می‌گویند: «حاجی که می‌خواهد مهمان خدا باشد، باید از قبل خود را آماده کند تا هنگام حضور در حج، بتواند به بهترین شکل از این سفر معنوی بهره ببرد».
نظر شما