به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، از جذامی‌خانه‌هایی که در گذشته برای درمان بیماران مبتلا به جذام ساخته شده بود تا بیمارستان‌های مجهز امروزی، نشان از این دارد که آستان قدس همواره در خط مقدم خدمت‌رسانی به بیماران قرار داشته و البته که این تلاش‌ها همگی با کمک عایدات حاصل از موقوفات حوزه درمان میسّر شده است؛ موقوفاتی که قدمت اولین مورد ثبت شده آن به دوره صفویه بازمی‌گردد.
بنابر روایت شبستان، چه زائر و چه مجاور وقتی بیمار و ناتوان پایشان به دارالشفا می‌رسید انگار روح و جسمشان در حریم امن رضوی آرام می‌گرفت. روحشان به لطف نگاه حضرت(ع) تازه می‌شد و جسمشان هم در این مریض‌خانه شفا می‌یافت. مریض‌خانه‌ای که به همت و کمک واقفان خیرخواهی اداره می‌شد و دست‌گیر زائران حضرت(ع) در ایام مشقت و بیماری بود.
علیشاه افشار، محمد ناصرخان قاجار، امیرحسین‌خان شجاع‌الدوله، حسین‌خان وکیل‌الدوله، شمس‌الدین محمد، خسرو مسعود تربتی، حسنعلی لطفی و محمدحسن صالح علیشاه از جمله نام‌های نیکی بودند که بخشی از اموال خود را وقف تهیه دارو، درمان و لباس زائران مریضی کردند که تحت لوای نام حضرت رضا(ع) مداوا می‌شدند.
در این نوشتار، به بررسی تاریخچه، انواع خدمات و تأثیر موقوفات درمانی آستان قدس بر سلامت زائران و مجاوران خواهیم پرداخت.
از دارالشفا تا بیمارستان رضوی
از دیرباز، آستان مقدس حرم مطهر امام رضا(ع)، تنها مکانی برای زیارت نیست؛ بلکه پناهگاهی برای بیماران و نیازمندان نیز بود. موقوفات درمانی این آستان مقدس، با قدمتی چندصد ساله، گواهی بر این مدعاست. از جذامی‌خانه‌هایی که در گذشته برای درمان بیماران مبتلا به جذام ساخته شده بود تا بیمارستان‌های مجهز امروزی، نشان از این دارد که آستان قدس همواره در خط مقدم خدمت‌رسانی به بیماران قرار داشته و البته که این تلاش‌ها همگی با کمک عایدات حاصل از موقوفات حوزه درمان میسّر شده است؛ موقوفاتی که قدمت اولین مورد ثبت شده آن به دوره صفویه بازمی‌گردد.
مطابق اسناد به جامانده از این دوره، از مجموع ۵۳ موقوفه دوره صفویه، ۵ مورد آن به درمان و سلامت زائران اختصاص پیدا کرده است. در دوره افشاریه، وقف در این حوزه هم ادامه پیدا کرد و وقف زمین‌های متعدد به ویژه موقوفه‌های علیشاه افشار نمونه‌های مهمی از این دست است.
سلامت و مداوای بیماران خصوصا قشر فقیر جامعه مورد توجه واقفان دوره قاجاریه هم بوده، چنان‌که از مجموع ۱۹۳موقوفه ثبت شده این دوره، ۱۰ مورد متعلق به حوزه درمان است. واقفان دوره پهلوی هم از مجموع ۴۱ موقوفه ثبت شده ۱۳مورد را به این حوزه اختصاص داده‌اند. پس از انقلاب نیز این سنت حسنه ادامه پیدا کرده و از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۳ از ۱۲۰ موقوفه ثبت شده، ۳۵ مورد وقف در حوزه سلامت و درمان بوده است.
با گذشت زمان و توسعه پزشکی، موقوفات درمانی نیز دستخوش تغییراتی شد و نیّت واقفان نیز با نیازهای روزآمد جامعه تطابق یافت. تاسیس مراکز درمانی و بیمارستان‌های مجهزی چون بیمارستان فوق تخصصی رضوی، نمونه‌ای از اقدامات آستان قدس رضوی در حوزه سلامت است که با کمک و توجه عالمانه واقفان به حوزه درمان و پزشکی نوین ممکن شده است. تأمین هزینه‌های درمان بیماران نیازمند، ارائه خدمات درمانی رایگان و نیمه‌رایگان و همچنین آموزش نیروی انسانی متخصص در حوزه سلامت نیز از دیگر بخش‌هایی است که این نهاد با پشتوانه موقوفات حوزه درمان توانسته نقش مهمی در ارتقای سلامت جامعه ایفا کند.
میراث نابی برای درمان زوّار
مراسم احداث بنای دارالشفای حضرتی. سال ۱۳۰۹ یا ۱۳۱۰ خورشیدی در «باغ حاج بی بی»
وقف اموال برای درمان بیماران، سنتی دیرینه در فرهنگ ایرانی اسلامی دارد. آستان قدس رضوی نیز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های مذهبی و فرهنگی جهان اسلام، سهم بسزایی در این زمینه داشته است. موقوفات درمانی این آستان مقدس، با درآمد حاصل از املاک و اراضی وقفی، به تأمین هزینه‌های درمان بیماران، ساخت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و ارائه خدمات بهداشتی کمک شایانی کرده است.
موقوفاتی مانند رشته قنات موسوم به قهرمان‌آباد که امیرحسین‌خان شجاع‌الدوله در ۱۳۰۷ قمری، مازاد مصرف آن را برای بیماران دارالشفا برای بازگشت به وطن و یا در صورت فوت برای هزینه‌های کفن و دفن زائران اختصاص داد.
با همین موقوفات بود که آستان قدس رضوی توانست با تاسیس مراکز درمانی همچون دارالشفا، جزامی‌خانه، پرورشگاه اطفال، بیمارستان و... در طول دوره‌های مختلف تاریخی در حل مسائل اجتماعی و بهداشتی جامعه مؤثر واقع شود. خدمات درمانی ارائه شده به زائران و مجاوران در دارالشفای آستان قدس به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بنیان‌های درمانی ایران در طول چند قرن گذشته گواهی بر این موضوع است.
درمان و تامین جذامی‌ها در خانه‌ای پر از مهر
اما یکی از جالب‌ترین و در عین حال تأثیرگذارترین نمونه‌های موقوفات درمانی در آستان قدس رضوی، مربوط به جذامی‌خانه‌های تاریخی است. در گذشته، بیماران مبتلا به جذام به دلیل طرد اجتماع، به مکان‌های دورافتاده پناه می‌بردند. از طرفی مشهد به سبب وجود مرقد مطهر امام رضا(ع) مأمن و ملجائی برای درماندگان و مقصدی برای بیمارانی بود که شفای خود به آنجا می‌آمدند.
مسئولان وقت نیز برای جلوگیری از شروع این بیماری که در آن زمان صعب‌العلاج بود مجبور به چاره‌اندیشی بودند. در دوره قاجار تصمیم گرفتند تا این بیماران را خارج از شهر و در یکی از مزارع آستان قدس در نزدیکی مشهد به نام قلعه محراب‌خان اسکان دهند.
این تدبیر و تمهید از سوی میرزا عبدالوهاب خان آصف‌الدوله شیرازی، تولیت وقت اندیشیده شد و به دستور او طی سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۳ تمام جزامیان از داخل شهر جمع‌آوری و به قلعه محراب‌خان واقع در ۳ کیلومتری شمال شرقی مشهد (در حدود کوی طلّاب کنونی) انتقال داده شدند.
تامین خوراک و پوشاک، پرداخت کمک‌های نقدی و حتی ایجاد کارگاه‌هایی مثل گلیم‌بافی و قالی‌بافی به منظور اشتغال و تاسیس بیمارستان برای جذامیان، از جمله اموری بود که آستان قدس به مرور زمان برای این دسته از بیماران انجام داد.
بسیاری از این امور خصوصا درمان این افراد از محل موقوفاتی تامین می‌شد که واقفان برای کمک به این بیماران اختصاص داده بودند.
به عنوان مثال یک سوم از کل مجری‌المیاه(آبراه) و زمین‌های زراعی مزرعه فزک واقع در بلوک رادکان، توسط حاجی میرزا عبدالکریم معروف به حکیم رادکانی در سال ۱۳۳۵ قمری وقف درمان و تامین بیماران فقیر و جذامیان شد.
نظر شما